Гиалурон ыш ылық қ :

Гиалурон ыш ылық қ : СОО H NHCOCH 3 D -глюкурон ыш ыл қ қ N -ацетилглюкозамин алды ы қ ғ CH 2 OH O OOO H OHH HHO H СОО H NHCOCH 3 D -глюкурон ыш ыл қ қ N -ацетилглюкозамин алды ы қ ғ CH 2 OH O OOO H OHH HHO H

СОО H NHCOCH 3 O OOO H О H H OHH HHO H СОО H NHCOCH 3 O OOO H OHH HHO H D -глюкурон ыш ылқ қ N — ацетилгалактозамин- 6 — алды ы қ ғ — сульфат алды ық ғ Хондроитин- 6 -сульфат : HO 3 SOCH

Д некер тіні ә ң биохимиясы. Ма сатты: Д некер қ ә тінні биохимиясы ң туралы т сінік ү алыптастыру. қ

Ж спарө • Д некер тінні жалпы сипатамасы ә ң • Коллаген, рамы, рылысы, міндеттері құ құ • Эластин, рамы, рылысы, міндеттері құ құ • Фибронектин, міндетті • Коллагеноздар

Д некер тіні ә – а заны ғ ң бас ты тірек тіні. Ол рт рлі м ә ү ү шелерді сыртанан к мке ріп ө т рады да, оларды ұ бір-бірінен б леді ө , ан тамыр қ ларын, ж йке талшы тарын ү қ оршап, рт рлі тіндерді қ ә ү зара байланыстырады ө

Д некер тініә адам салма ыны ғ ң 50 % жуы ын ғ алады . О л – шеміршек, сі ір, с йек, дентин, тері, ң ү ан тамырлары, қ паренхималы м шелер ү ді стромалары, ң ж не т. б. ә рамында болады. құ

Д некер тінні м л ә ң ө шері р м шелер ә ү де рт рлі ә ү. Теріде, с йекте ү жо ары ғ , бас мийында, ж лында ұ тте аз. ө

Д некер тінні міндеттері. ә ң — тіректік \ жасушалармен тіндерді байланыстырды \

• Трофикалы \қ а заны ішкі ғ ң ортасын алыптастыра отыра қ тіндерді трофикасын ж не ң ә метоболиттер элюминациясын амтамасыз етеді қ / — ор аныс қ ғ / токсиндер мен бактериялы ферменттерді қ ң серін тежейді, механикалы ә қ ж не иммунологиялы ә қ ор анысты амтамасыз етеді қ ғ қ \

— ор жина таушы- қ қ липидтерді, минералды т здарды, суды, био ұ логиялы белсенді заттарды ж не қ ә т. б. жина тайды қ — рылым т зуші- құ ү б л ызметі ұ қ коллаген мен гликозамингликандардын жасушаларды ң суіө мен дамуына реттеуш сер етуімен байланысты ә

— репаративті — д некер тінге жо ары ә ғ регенерационды қ аблетілік т н , сонды тан қ ә қ ол рт рлі факторларды ә ү ң серінен дамы ан ә ғ тіндерді б зылыстары ң ұ ны ң жоилуына атысады. қ

Д некер тінді ә жасушааралы қ матрикс, фибриллярлы жіпше лер , жасушалар (фиброблас тар, оларды ң туындылары (остеобластар, хондроблас тар, кератобластар ж не т. б. ), ә ретикулоциттер, мезенхималь ды, толы жасушалар қ т зедіү.

Жасушааралы матрик қ сты ң йымдасуыұ ң гликозамингликандар , протеогликандар ж не ә коллагенды талшы қ тарды ң комплекстері амтамасыз етеді. қ

Жасушааралы матриксты қ ң йымдасуымен м лшерлі ұ ө рамы рт рлі. Сонды та құ ә ү қ ң с йекте, тіcте, ү тас сия ты қ к рылымдар ұ , к зді ө ң ( арашы ында ) қ ғ кристалды қ ретеулік, сінірде, ( созылуда мы ты), анат т piздi қ қ ә коллагенді талшы тар қ пайда болады. .

Д некер тінде ә жасушаа ралы матриксты қ ң м лшері ө жо ары ғ , жасушалармен са лыстыр анда. Сонды тан, ғ қ негізіне д некер тінні ң ә ң а қ сиеттерін жасушааралы қ матриксты асиеттері ң қ аны тайды қ.

— Базальды мембрана лар жасушааралы қ матриксті ң б лігі. ө Олар дан а заны ғ ң б рі жасу ә шалары « седі ө » \ тек д некер тінні , анны ә ң қ ң жасушалары жатпайды\.

Базалды мембраналар д некер тінді бас а ә қ тіндерден б леді. ө Д некер тіні жасуша ә ң лары базалді мембрана мен байланыспайды.

Д некер тінде ә жасушааралы матриксты қ ң м лшері ө жо арығ , жасуша лармен салыстыр анда. ғ Сонды тан, негізіне қ ң д некер тінні ә ң асиеттерінқ жасушааралы қ матриксты асиеттері ң қ аны тайды қ.

Жасушааралы затты қ ң міндеттері: • пролиферация а атысу ғ қ • жасушаларды дифферен ң цировкасына атысу қ • м шелер пішіні алыпта ұ ң қ суымен са тануына атысу қ қ • ж не т. б ә.

Жасушааралы матриксты қ ң йымдасуымен м лшерлі ұ ө рамы рт рлі. Сонды та құ ә ү қ ң с йекте, тіcті, ү тас сия ты қ к рылымдар ұ , к зді ө ң ( роговицасында ) кристалды ретеулік қ , сінірде, ( созылуда мы ты қ ), анат т piздi коллагенді қ ә талшы тар қ пайда болады. .

Жасушааралы матриксты қ ң компоненттері бірі-бipiмен байланысып тінінні бipiкен ң ж йесін ү т зеді. ү Ал гликозамингликандар ж не ә протеогликандар жасушааралы матриксты қ ң гидраттал ан гелін ғ ( негізгі затты ) т зеді. ү

Полисахаридты гель ді су фазасы анмен ң қ жасушаларды арасын ң да н рлі заттарды , ә ң мeтaбoлиттepдi , гор ң мондарды диффузия ң сын амтамасыз етеді. қ

Негізгі затта коллаген талшы тары орнала қ сады. Олар матриксты бекітеді ж не ә реттейді. Матрикста орналас ан қ эластин о ан созыл ғ ышты ты енгізеді ғ қ.

Негізгі затта коллаген тал шы тары орналасады. Олар қ матриксты бекітеді ж не ә реттейді. Матрикста орналас ан эластин о ан қ ғ созыл ышты енгізеді. Ал ғ қ матриксті компоненттеріні ң ң біріктіруінде фибронектинні ң ма ызы те зор. ң ө

Коллаген. . Коллагеназа. Коллаген, коллаген талшы тар қ ыны негізгі фибриллярлы ң белогы ( гликопротеин ). Тіндерді байланыстырады. асиеттері. рамында: Қ Құ 1. рбір шінші амин ыш ылы ә ү қ қ глицин ( 33 % ).

2. бас а белоктарда кез қ деспейтін оксипролин , оксилизин бар. 3. пролин , оксипролинны ң м лшері жо ары ө ғ 23 % оксилизин 10 %. 4. три , мет м лшері ө аз.

Коллаген \гликопротеин\ • Коллагенны полипептидті ң тізбектерінде шпептидтер ү ( Gly- Х — Y ) айталанады. қ Оларда бір амин ыш ыл қ қ глицин ( Gly ), ал екеуі ( Х немесе Y ) пролин немесе оксипролин

Коллаген 3 а – полипептидтерден т рады. ұ Олардың ерекше амин ыш ыл қ қ ды рамы қ құ кeлeci м мкіндіктерді ү амтамасыз етеді : қ

1. а — спиральдан бас а қ ерекше т рлі ү ажайып ғ штік ү спиральдi ң т зілуін ү

. Коллагенні т рлері ң ү генетикалы рт рлі қ ә ү 7 а — тізбектермен аны талады. қ Оларды ң бірігуіне байланысты, коллагенны ң генетикалы қ рт рлі 10 арты ә ү қ т рлерін ү ажыратады.

А зада ғ жиі кездесетін коллагенны ң I т рі ү ( 90 % ). IY т рі ү базальды мембраналарда ж не ә та ы бас аларда . ғ қ

Коллагенны биосинтезі ң / негізінен фибробластар да /. Е алдымен рибосо ң мада про-а–тізбектер синтезделеді. Оларда С ж не ә N шеттерінде осымша пептидтер қ болады.

Ары арай ғ про-а- тізбек тер посттрансляцион ды згерістерге шы қ ө ұ райды: про мен лиз кейбір алды тары қ қ гидроксильденеді.

Про-а- тізбектердің модификациясы — гли-ала- ПРО -глу-про-лин- ОКСИПРО про вит С оксипро гидроксилаза

ОКСИПРО гидроксильді топтары сутекты байланыстар ды т зіп, ү штік ү спиральді т ра ты ң ұ қ лы ы ғ ң амтамасызқ етеді.

Про- а — тізбектерде лизинның кейбір алды тарыны қ қ ң гидроксильденуі

— NH — С=О -NH — С=О | СН-NH | (СН 2)2 | вит С [ O ] | СН 2 СН- ОН | гидроксилаза | СН 2 ( Fe++) СН 2 | NH — CО- -( лизин )- — ( оксилизин )-

Гидроксилиз окситоптары проколлаген молекуласы ны ң гликолизденуіне \ гидроксилиз окситопта рына ыс а қ қ олигосаха ридтер осылады қ / ж неә коллагенді фибрилласы т зілу шін ажет. ү ү қ

Вит. С / цинга \ , оттек, те мір жетіспеушілігінде проколлагенны спи ң ральдері т зілмейді. ү Жа сушаларда про -а-тізбек тер ыдырайды , н ә тижесін де теріні , ан тамырлары ң қ ны б зылыстары ң ұ бай аладық

Про-а — тізбектер сутекті байланыс ар ылы осылып қ қ 3 — спиральді проколлаген т зеді. ү

Жасушадан тыс ке істікте ң I, II, III типті проколлагеннен, проколлагенпептидазаны ң серімен, ә осымша пептидтер қ б лініп ө коллаген ( немесе тропоколлаген ) т зіледі. ү IV ж не ә V т рлі ү проколлагендер ыдырама ан к йінде алады ғ ү қ.

Т ропоколлагенны т зің ү луі оны молекуласын ң да ы ғ лизин ж не ә оксилиз аминтоптарыны ң альдегидті топтар а ғ дейин тоту уымен ғ белсендіріленеді.

Аальдегидті топтар ар ылы қ тропоколлагенны ң жеке молекулалары, ковалентты байланыстар ар ылы қ зара ө байланысады

Коллагенның \тропокол лагенні \ молекулалары ң осылып қ коллагенді фибриллаларды т зеді. ү Коллагенге (немесе тропоколлагенге ) жартылай збетімен ө жиналу м мкіндік ү т н. ә

Олар фибриллала рда «басы» — «ая ы » ғ т рі бой ү ынша параллель ді т йіндер ү т рін де ү орналасады.

Коллагенді фибриллалар топтасу ар ылы қ коллагенді талшы тарді қ т зеді. ү

Олардың б зылыстаұ ры коллагенны мы ң қ тылы ы ғ ң т мендеті. ө Н тижесінде ә тері, сінір, ан тамырлар қ ды ң б зылыстары ұ бай алады. қ

Коллаген метаболизмі ні жалдамды ы жас а, ң ғ қ тінні т ріне, та ам а ң ү ғ ғ т уелді ә. Коллагенны ң ыдырауы тінді колла геназаларды ң ж неә лизосомды ферменттер ді ң серімен ж реді. ә ү

Коллаген ыдырап оны ң фрагменттері пайда болады. Ары арай олар экзо-ж не ғ ә эндопептидазалармен бос амин ыш ылдар а қ қ ғ дейін ыдырайды.

Коллаген ыдырауыны ң жылдамды ыны ғ ң к рсеткіші – ө андақ бос ж не ә пептидтермен байланыс ан қ оксипро нинны ң м лшері. ө

Тіндік коллагеназалар ды белсенділігі ң бip ка тар ауруларда жо ар ғ лайды ( ревматоидты артрит, кейбір iciк тер , теріні ауру ң лары).

Коллагеноз – д некер тінні ә ң рылымыны згеруімен, құ ң ө коллагенні синтезі ң ж не ә бас а да алмасу процесіні қ ң б зылуымен байланысты ұ болатын аурулар тобы ( ызыл қ волчанка, ревматизм, склеродермия, дерматомиозит, т. б. ).

коллагеноз

Ревматизм – стрептококкты инфекциялар ту ыза ғ тын д некер тінні ә ң иммунды қ асиетіні қ ң т мендеуінен туатын ө ауру.

Эластин – эластика лы талшы тарды қ қ ң негізгі белогі (глико протеин). Сары жасушаларда синтезделеді.

Эластинның молекула лары ковалентты тігістер ар ылы қ ке ң тор т зіп, бip атар ү қ тіндepдi ң созыл ышты ы ғ ғ ң амтамасыз етеді қ

\ кпе, ан ө қ тамырлар, аорта, сінірлер, ішек, уы , ас азан қ қ қ ж не т. б. \. ә

Эластинны рамында ң құ про лин, глицин к п, ө гидроксипро лин аз , гидроксилизин жо. қ Эластинны фибрилласыны ң ң негізгі с ббірлігі- ү тропоэластин Ол а — спираль мен коллагенді спиральдан айырмашылы ы ғ бар ерекше т рлі спираль ү т зеді. ү

Тропоэластинны молекула ң сы гли алды тары мен қ қ бай спиральді белшек тер ден т рады. Олар ұ ала ж не ә лиз алды тарынан қ қ т ратын ұ ТӨ те ыс а қ қ б лшек термен ө б лінеді ө

Керу кезінде спиральді белшектер зарадыұ , біра қ ж кті ү алып таста анда ғ айтадан зіні қ ө ң алыпты зынды ына қ ұ ғ келеді.

Лизин алды ы қ ғ бар б лө шeктep коваленті байлаыс тарды т зілуіне атнасады. ң ү қ Лизинны ң 4 радикалды топ тары 6 ip — бірімен жа дында қ сып десмозин немесе изодесмозин ( минорлы амин ыш ыл қ қ ) т зедіү.

Олар тропоэластинны ң 3 -4 полипептидтік тізбек терін байланыстыра ды. Сонды тан қ эластин барлы қ ба ытта ғ созылады.

Керу кезінде спиральді белшектер зарадыұ , біра қ ж кті ү алып таста анда ғ айтадан зіні қ ө ң алыпты зынды ына қ ұ ғ келеді.

Рис. 15 -12. Молекулы эластина связаны ковалентными сшивками в обширную сеть.

Эластикалы торларда қ мы ты коллагенды фиб қ риллалар болады. Олар б тін торды ү ң созыл ышты ын шектеп ғ ғ , тінні ң б зылуыны ұ ң алдын алады.

Д некер тіні ә ң гликозамингликандарымен протеогликандары Гликозамингликандар – биополимерлер. Протеогликандар – д некер тіндерді ә ң 1/3 б лігін райды. Олар белоктар ө құ дан- 5 %, 95 % гликозамингликандардан (мукополисахаридтер )- % т ратын комплекстер. ұ

Гликозамингликандар Гиалурон қышқылы Хондроитинсульфаттар Дерматансульфаттар Кератансульфаттар Гепарин

Гиалурон ыш ылық қ : СОО H NHCOCH 3 D -глюкурон ыш ыл қ қ N -ацетилглюкозамин алды ы қ ғ CH 2 OH O OOO H OHH HHO H СОО H NHCOCH 3 D -глюкурон ыш ыл қ қ N -ацетилглюкозамин алды ы қ ғ CH 2 OH O OOO H OHH HHO H

Гиалурон ыш ылды қ қ гиалуронидаза ыдыратады. Бул ферментті белгілі бактериялар , оны ішінде ң ауруларды ша ыртаты қ ң б леді. ө Н тижесінде тіндерге ә бактерияларды , оны ішінде ң ң ауруды ша ыртаты қ ң енуі женілденеді. Салдары: ауру.

СОО H NHCOCH 3 O OOO H О H H OHH HHO H СОО H NHCOCH 3 O OOO H OHH HHO H D -глюкурон ыш ылқ қ N — ацетилгалактозамин- 6 — алды ы қ ғ — сульфат алды ық ғ Хондроитин- 6 -сульфат : HO 3 SOCH

NHCOCH 3 CH 2 OH O OOO О H H OHH HHO H H NHCOCH 3 O OOO H OHH HHO H HO 3 S L- идурон ыш ыл қ қ N — ацетилгалактозамин-4 — алды ы қ ғ — сульфат алды ық ғ Дерматансульфат :

NHCOCH 3 O OOO H H OHH HHO C 2 H О H NHCOCH 3 O OOO H OHH HHO HO HO 3 SOCH 2 Кератансульфат: H D -галактоза N — ацетилглюкозамин-6 — алды ық ғ — сульфат алды ы қ ғ

Гликозамингликандарды ң карбоксильді ж не ә сульфатты топтары жо ары ғ м лшерде ө теріс зарядтарды ң болуы ң амтамасыз етеді. қ Осымен байланысты полисаха ридті тізбектер коллагенны ң молекуласымен электростати калы рекетеседі қ ә ж неә N а + иондарын байланыстырады.

Гликозамингликандар ды ң бул асиетімен қ байланысты, жасушааралы зат қ су-тузды алмасуыны ң реттелуіне атысады. қ

Гепарин – жасушааралы қ матриксті рылымды ң құ қ компонентіне жатпайды. Ол д некер тіні жасушаларында ә ң , ан тамырларында қ синтезделеді. ан тамырла Қ рында а уыздармен қ байланысады. анны Қ ң йюын ұ тежейді \ антикоагулянт \.

Гликоамингликандар жасушааралы мат қ риксты белокта ң рымен байланысып протеогликандарды т зеді. ү

Протеогликандар – д некер тіндерді ә ң 1/3 б лігін райды. ө құ Олар белоктардан — 5 % , гликозамингли кандардан — 95 % т ратын ұ комплекстер

Протеогликанды гель тіндерге, шеміршекке, с йеке ү т сетін ү ж ктеу ү згepicтepдi ө женілдетеді.

Жасушааралы матриксты қ ң компоненттері бip-бipiмен байла нысып тінні ң бipiкен ж йесін ү т зеді. Ал ү гликозамингликандар ж не ә протеогликандар жасушааралы матриксты қ ң гидраттал ан гелін ғ (негізгі заттің ) т зеді. Негізгі затта ү коллаген тал шы тары қ орналасады. Олар мат риксты бекітеді ж не ә реттейді

Жасушааралы затты қ ң міндеттері: • жасушаларды дифферен ң цировкасына атысады қ • т ндер каркасыны алып ә ң қ тасуын амтамасыз етеді қ • м шелер пішіні алыпта ұ ң қ суымен са тануына қ атысады қ

Полисахаридты гельді ң су фазасы анмен қ жасушаларды арасында ң н рлі заттар, мeтaбoлиттep, ә гормондарды ң диффузиясын амтамасыз қ етеді. Матрикста орналас ан қ эластин о ан созыл ышты ғ ғ қ ті енгізеді . рр

Жасушааралы матриксты қ ң йымдасуына ұ ж неә базальді мембрананы ң алыптасуына қ згешелік ө белоктар аты са қ ды. Мысалы : матрикс ком поненттеріні ң біріктруінде фибронектинні ң м ні зор. ә

Фибронектин – диcyль фидтi байланыспен о қ сыл ан 2 полипептидті ғ тізбектерден т рады. ұ рамында 4 — 5 % к мір Құ ө сулар бар. Фибронектин жасушаны ң стінде ү орналасады.

Фибронектин молекуласында коллаген, гиалурон ыш ылы, қ қ к мipcyлap, плазмати ө калы мембранамен қ байланысаты ң орталар бар.

Фибронектин. Биол м ні: ә 1. рт рлі жасуша ә ү ларды бас а жасушалар, кол қ лаген ж не бас а субстрат ә қ тармен байланыстырады 2. жабыс а ты ын згерте қ қ ғ ө отырып жасушаларды ң жылжуына ( адгезивті процесс ) сер керсетеді ә

3. базальды мембраналарды ң пайда болуына, жасушакалы қ дифференцировка а атына ғ қ сады 4. коллаген талшы тарыны қ ң м лшepiнi реттейді ө ң 5. плазматикалык фибронектин ан уюына, қ фагозитоз а атынасады ғ қ

артай ан саин Қ ғ д некер тінде ә протеогликан мен гликозамингликан дарды ң м лшері ө азаяды.

А -типті хондроитинсульфат В- типті хондроитсульфат а аусады. қ Теріде коллагенді фибриллаларды ң м лшері ө жо арлайды ғ. ан Қ тамырлар ында III -типті коллаген I- типті коллагенге аусады. С йекте ү I — типті коллаген 3 -типті коллагенге ауысады.

Жараның жазылуында денекер тінні м ні: ң ә — фибробластарда жасуша аралы затты компонент қ ң теріні cipece ң ә коллаген ны синтезі ң к шееді. Н ти ү ә жесінде, д некер тінні ә ң бip т рі ү – тырты қ пайда болады.

Жараны, теріні дефектілерін, ң трофикалык язваны емдеу шін ү пленка, тор, губка , паста пайда ланады. Оларды ра ң құ мында — еритін коллаген бар. Атал ан ғ препараттарды ң антигендік белсенділігі т мен ө ж не олар ә Т оксикалы емес қ.

Нетижесінде ол фибринге аустырылады. Сол себебтен анда бос жене байланыс ан қ қ оксипролинні м лшері ң ө жо арлап, ғ ол з рмен шы ады ә ғ ( оксипролинурия).

Коллагеноздар / ревматизм, склеродермия, ызыл қ волчанка ж не т. б. \. Негізгі ә белгілері: — д некер тінні йымдасуы ә ң ұ мен ан тамырлар міндетті қ ні б зылуы ң ұ — коллагеназаны серімен ң ә коллаген те тез ыдырауы ө ж не т. б. ә

Коллагеноздар / ревматизм, склеродермия, ызыл қ волчанка ж не т. б. \. ә Негізгі белгілері: — д некер тінні ә ң йымдасуымен ұ ан қ тамырлар міндеттіні ң б зылуы ұ — т індік коллагеназаларды ң белсенділігіні жо арлауы ң ғ

Д некер тіндер. Гормондарды сері: ә ң ә • Минералокортикоидтер – д некер тін ә ні негізгі затыны биосинтезін ынта ң ң ландырады • Тироксин – коллагенді фибриллалар • мен негізгі затты т зілуін тежейді ң ү • Эстрогендер – гликозамингликандар • синтезін жо арлатады ғ • — Глюкокортикоидтар – жараныны ж не коллагенозды емдеу шін ә ү пайдаланады

Кері байланыс. • Неге коллагенге тіректік, ал эластинге созыл ыш ғ міндеттер т н? ә • Оксипролинурияны ң себебептері. • Атипты коллагенны ң асиеттері. қ

РЕФЛЕКСИВТЫ ТЕСТ • Рефлексия — субъектін з зіне, ө ө з т л асына ө ұ ғ • / ндылы тар, ізіушілі тар, себе құ қ қ қ птер, эмоциялар, ылы тары \ , қ қ • з біліміне немесе зінін ө ө меншікті жа дайына назар ғ аудару

Мысалы; К п жаналы тарды білдімө қ Б л ма ан мірде керек ұ ғ ө болады. Туында ан с ра тар а жауап ғ ұ қ ғ алдым. Адал ниетпен ж мыс істеп, ма сатыма ұ қ жеттім.