Экономика және логистика кафедрасы Аға оқытушы экономика магистрі

“Экономика және логистика” кафедрасы Аға оқытушы, экономика магистрі Макенова Гүлсім Уалихановна

1 -Тақырып МАКРОЭКОНОМИКАҒА КІРІСПЕ 2

Экономика- қоғамдық ғылым, ол 2 салаға бөлінеді: • Микроэкономика • Макроэкономика - ірі масштабты мемлекеттің экономикалық жағдайын, даму дәрежесін тұтастай қарастырып зерттейді. 3

Макроэкономиканың зерттеу аясы: • • жалпы экономикалық көрсеткіштер еңбек өнімділігінің өсуі пайыздық мөлшердің есебі жұмыссыздық инфляция кіріс-шығыс жиынтығы саясаттың әсері халықаралық қатынастар жағдайы. 4

Макроэкономиканың негізгі құралдары: • Ақша-несие саясаты (монетарлық саясат) • Бюджет-салық саясаты (фискальдық саясат) 5

Макроэкономиканың кейнсиандық және классикалық теориялары • Кейнсиандық теория қысқы мерзім кезеңдегі құбылмаларды қарастырады. • Классикалық теория ұзақ мерзім кезеңдегі құбылыстарды қарастырады. 6

Макроэкономикалық айнымылы шамалар: • экзогенді; • эндогенді; • тәуелсіз; • ағын; • деңгей 7

2 -Тақырып МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР

ЖҰӨ және ЖІӨ • Барлық экономикалық агенттер табысының жиынтығы. • Өндіріс тауарлары мен көрсетілген қызметтердің жалпы шығын көлемі.

ЖІӨ есептеу әдістері • Кірістер бойынша • Шығыстар бойынша • Қосылған құн бойынша

№ Өндіріс сатылары Соммасы, s Қосымша құн Соммасы, s 1 Мақта және шүберек сатып алу 10 (10 -0) 10 2 Жіпті өңдеу 15 (15 -10) 5 3 Шүберекті жасау 20 (20 -15) 5 4 Шүберекті кесу 25 (25 -20) 5 5 Көйлек тігу 30 (30 -25) 5 6 Жалпы құны 100 7 Қосымша құны 30 11

Яғни әр сатыдағы нақты жұмсалған шығындар ғана ескеріледі де , ал қосымша жанама шығындары алып тасталады. Ал ол 30 тең. Кестедегі алынған мысалда барлық жұмсалған саты аралық шығындар құны есептелген. Ол 100 тең. Мұндай көрсеткіш мемлекеттің ЖҚӨ-н жасанды түрде береді. Өйткені бұл жерде екі рет, қайталап есептеу қолданылған. 12

• • Макроэкономиканың негізгі көрсеткіштері Нақты ЖІӨ Атаулы ЖІӨ дефляторы Тұтыну бағасының индексі

Атаулы ЖІӨ - ЖІӨ қүрамындағы тауар лар мен көрсетілген қызметтердің ағымдағы бағамен көрсетілген құны. Нақты ЖҰӨ - тауарлар мен қызметтердің тұрақты базалық бағалармен көрсетілген қүны.

ЖІӨ дефлоторы = Атаулы ЖІӨ Нақты ЖІӨ

Тұтыну бағасының индексі (ТБИ)— жалпы баға деңгейінің көрсеткіші: яғни тұтыну құрамы өзгермейтін тауарлардың ағымдағы бағасының базисті жылдағы бағасына қатынасы.

Баға индексінің түрлері: • Пааше индексі – Рр • Ласпейрес индексі - РL. • Фишер индексі - Рf Құрамы өзгермейтін тауар жиынын есептейтін индекс "Ласпейрес индекс", ал құрамы өзгермелі тауар жиынын Пааше индексі арқылы көрінеді.

Фишер индексі word форматында 18

ТҰӨ = ЖҰӨ - Амортизацялық төлемдер ҰТ = ТҰӨ – Жанама салықтар Жеке табыс = ҰТ - корпорация пайдасы - әлеуметгік сақтандыруға салынған салымдар - таза пайыз + дивидендтер + мемлекеттен халыққа берілетін трансферттік төлемдер + жеке табыс (пайыз түрінде алынған). Қолда бар табыс = ЖТ - жеке салықтық және салықтық емес төлемдер.

3 - ТАҚЫРЫП. МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРАҚСЫЗДЫҚ. ЖҰМЫССЫЗДЫҚ. ИНФЛЯЦИЯ.

К. Маркс экономикалық цикл мәселесіне алқаш көңіл бөлген экономист ғалым. Ол циклдың бірін-бірі кезектесе алмастырып отыратын негізгі 4 сатысын бөліп қарастырады. Оларға: Құлдырау, тоқырау, жандану, өрлеу. Экономикалық дағдарыс – бұл экономикалық конъюнктурада күйзеліс үрдісін тудырататын, тауарлар мен қызметтер арасында тепе-теңдіктің бұзылуы. 21

Циклдық толқулар түрлері 1. Китчин циклы (қор циклы) - 2 -4 ж. Ерекшелігі: қор мөлшері, инфляцияның, жұмысбастылықтың, ЖҰӨ-ң ауытқуы, тауарлар циклы (тауарлы-материалдық қор мөлшеріндегі ауытқулар). 2. Жугляр циклы ( «Өнеркәсіп циклы” немесе “Бизнес циклы” 1825 ж. Англия) - 7 -12 ж. Ерекшелігі: инвестициялық цикл, инфляцияның, жұмысбастылықтың, ЖҰӨ-ң ауытқуы. 3. Кузнец циклы (1930 ж. АҚШ құрылыс циклы) - 16 - 25 ж. Ерекшелігі: табыс, иммиграция, үй құрылысы, 22 жиынтық сұраныс, табыс ауытқулары.

4. Кондратьев циклы (Ұзын толқындар) – 40 -60 ж. Ерекшелігі: техникалық прогресс, құрылымдық өзгерістер. Байланысты: тауар бағасының индексіне, пайыз мөлшеріне, рентаға, жалақы динамикасына, өндіріске қатысты. 23

Экономикалық циклдер Экономикалық цикл дегеніміз экономикада қысқа және ұзақ мерзім аралығындағы өндіріс, жұмыспен қамту және табыс мөлшері деңгейінің үнемі ауытқып отыруы. Циклдік өзгерістердің фазалары: • Өрлеу • Құлдырау • Дағдарыс • Жандану

Экономиканың циклдық дамуының себептеріне: • • • автономды инвестициялардың азаюы; ақша массасының ауытқуы; негізгі капиталдың жаңартылуы; мультипликатор әсерінің ілсіреуі; тұтыну мен инвестиция арасындағы ауытқудың болуы. 25

1 - суретте көрсетілген а, в, с нүктелері орналасқан толқын тектес қисық өндіріс көлемінің өрлеу және құлдырау кезіндегі динамикасын сипаттайды. Экономикалық өрлеу және құлдырау экономикалық циклдың негізгі құраушысы, олар іскерлік белсенділік ауытқуларында да маңызды роль атқарады. Оны экономистер іскерлік циклы деп атайды. 26

Жұмыссыздық түрлері • Фрикциондық • Құрылымдық • Циклдық Жұмыссыздық деңгейі • Нақты деңгейі • Табиғи деңгейі

Мемлекеттік саясат • Жұмыссыздықтың табиғи деңгейін төмендету. • Бос орындар туралы хабарлама тарату. • Жасөспірімдер арасыңдағы жұмыссыздықты қысқарту. • Жасөспірімдерге оқып-үйренуге және енбек тәжірибесін алуға мүмкіндік беру. Мемлекеттік бағдарламалар да қазіргі уақытта қарқынды түрде жұмысбастылық мәселесін шешуде.

ЖҰӨ және Оукен заңы Жұмыссыздық деңгейі мен ЖҰӨ көлемі арасындағы жағымсыз тәуелділікті бірінші болып зерттеуші экономист Артур Оукеннің есімімен Оукен заңы деп аталады. Оукен заңы бойынша, жалпы жұмыссыздық көлемі табиғи жұмыссыздықтан 1 % өссе, онда мемлекеттің нақты ЖҰӨ-ң көлемі 2, 5 %-ға төмендейді. Мысалы, жалпы жұмыссыздық - 8 %, Табиғи жұмыссыздық - 6 %, Онда мемлекеттің ЖҰӨ =8 -6 х2, 5 % =5 %

Инфляция (латынша "inflatio", қазақша – ісіну ) Солт. Америкада 1861 -1865 жж. азамат соғысы кезінде пайда болып, айналымдағы қағаз ақшаларының тым көбейіп кету үрдерісін айтады. Сонымен қатар, өндіріс үдерісінің бұзылуы, шаруашылық салдарының бір-бірімен үйлесімсіз дамуы, мемлекеттің эмиссиялық саясаты, коммерциялық банктердің іскерлігінің икемсіздігі салдарынан туындайды. 30

1. Сұраныс инфляциясы ақша массасының өсуінен, нәтижесінде төлем қабілеті жоғарылайды да, өндірушілер сұранысты қанағаттандыра алмайды. 2. Шығындар инфляциясы (ұсыныс инфляциясы) 3. Ашық инфляция 4. Жасырын инфляция 5. Баланстық инфляция 6. Баланстық емес инфляция Даму қарқынына байланысты инфляция 1. Жылжымалы инфляция 5 -10 % 2. Қарқынды инфляция – 10 -50% 3. Гипер инфляция -100 - 200 % 31

Егер инфляцияның өсуі жұмыссыздықтың өсуімен және өндірістің құлдырауымен ұштасса, ондай құбылысты стагфляция деп атайды. Индексация ұғымы инфляция уақытсында орын алады. 32

Инфляцияның салдары: - Экономикалық салдары - Әлеуметтік салдары 33

Дәріс соңы Назарларыңызға рахмет! 34