Эфиоптық облыс Абжанова Жанна
Облыс Сахарадағы шөлдаланың оңтүстікке қарай Африка материгін қамтиды, оңтүстікті (таулы) Арабиялық түбек бөлігін жəне Үнді мұхиттағы Сокотру аралын алып жатыр. Облыстағы тіршілік ортасы тропикалық аймақ шебіндегі Африканың рельефімен жəне географиясымен анықталады. Негізінен Африканың беті гигант жалпақ үстіртті құрайды.
Шығысында оларға Орталық Африканың эфиоптық таулы өлкесі мен жанартауларының қатары көтеріледі, ал қиыр оңтүстігінде Айдаһар тауы, батыста Камерун жəне Гвинеяның шоқтықтары көрінеді. Бұл таулар материк шетінде орналасқан, сондықтан жел арқылы теңізден келетін ылғалға бөгет болады, осылайша тропикалық климаттық Африка аудандарының орталықтарында құрғақшылық үстем болады. Қиыр оңтүстік жылы бірқалыпты Жерорта теңіздік климатымен ерекшеленеді.
Эфиоптық облыстың үлкен бөлігін саванналар алып жатыр, олар сирек ағашты ормандардан жəне парктік ормандардан биікшөпті саваннадан жəне далалық саванналардан тұрады. Саванналар жыл бойына жоғары температуралар жағдайында тек ылғалды мерзімде ғана дамиды. Құрғақ маусымында ылғал түскеннен көп мөлшерде буланады немесе керісінше, дымқыл маусымда булану түскен ылғалдан аз болады. Құрғақ маусымда ағаш тұқымдастары жапырақтарын жоғалтады, олар өрттерге бекемді келеді. Саваннаның ормансыз кеңістіктері қалың астық шөппен жабылған, негізінде оларды піл шөп деп атайды. Ағаштардан ең көп таралған түрі баобаб, акация, майлы пальма жəне ағаш сияқтылардан сүттіген кездеседі.
Африканың дымқыл экваторлық немесе жаңбырлы конго бассейніндегі экваторлық облыс бөлігінің батысы мен орталығын жəне Гвиней шығанағы жағалауын ормандар алып жатыр. Тауларда ылғал ормандар өскен, олар бүкіл жыл бойына жоғарғы тұрақты температураны жəне көп ылғалды қажет етеді. Ал, өзендердің алқаптарында галереялық ормандар орналасқан.
Эфиоптық облыс фаунасы өте бай жəне əртүрлі. Көбіне олар тропикалық, əсіресе орманды аудандарды қамтиды. Осында сүтқоректі жануарлардың дамандар отрядының эндемиктік терлері (Hyracoidae) жəне құбыртістілердің Orycteropodidae жалғыз тұқымдасы (Orycteropus afer) мекендейді, олар термиттермен коректенеді. Ал, дамандардың орманды жəне таулы түрлері қоянның өлшемі сияқты болып келеді.
Майбасарлар – өсімдіктермен қоректенуші хайуан, оның табанында оларға ағаш діңдерімен жəне тік жартастарға өрмелеуге мүмкіндік беретін айрықша жабысқақ ұлтаны бар. Сонымен қатар, жертесерлер, сары көртышқандар, бегемоттар, керіктер, тиіндер жəне басқа жануарлар көптеп кездеседі.
Осы облыс үшін тұяқтылардың көптеген үйірлері тəн. Олардың ішінде күйісқайырушылар 40 тектік түрлері кездеседі, оның ішіне де антилоптар, бөкендер – ұсақ дукерлер (көгілдір дукер биіктігі 30 см) бар, ал ірі тұяқтылардан: канн, куду жəне гну үйірлері тіршілік етеді. Өгіздерден кафр буйволы бар, олар материк бойына көп таралған, тек солтүстіктегі шөлдалаларда жоқ. Оленьки жəне керіктер африкалық күйіс қайырушылардың тұқымдастары. Оленьки – ең ұсақ тұяқтылар (қоян өлшемді).
Күйісқайырмайтын жануарлардан Африкада бегемоттар (гиппопотамдар) жəне шошқалар мекендейді. Бегемоттар (Hippopotamidae) 2 түрі кездеседі: алып бегемот (Hippopotamus amphibius), еркектерінің денесінің ұзындығы 400 -420 см жəне салмағы 3 тонна болады, сол сияқты ергежейлі бегемот (Choeropsis liberiensis) кезедеседі, оның денесінің ұзындығы 150 см жəне салмағы 250 -260 кг болады. Оларға туыс болатын шошқа болады. Жалпақтұмсықты шошқа (Phacochoerus) азу тістері қайырылған, сонымен қатар аққұлақты шошқа (Potamo -schoerus) ашық жирен түсті болып келеді, олардың құлақтарына ақ шаштардың шоғы өскен. Африкада нағыз шошқалар (Sus тектес) жоқ.
Эфиоптық облыста бізтұмсықтардың 2 түрі мекендейді, олардың алдыңғы тістері жоқ, бірақ екі мүйізі бар, сонымен қатар зебралар көп, олардың үйірлері саваннада қазірге дейін өріп жүр. Барлығы африкада зебралардың 3 түрі бар.
Тұмсықтылар отрядынан Африкалық піл кездеседі (үнді пілдерінен айырмашылығы олардың еркектері мен ұрғашыларында азу тістер болады). Африкалық піл табындары саваннада жəне ормандарда тіршілік етеді жəне кейде тауларға көтеріледі.
Осы облыстағы жыртқыш аңдар əртүрлі. Оның ішінде (Viverridae) виверлердің 10 түрі бар. Қорқаулар барлық жерде көп таралған жəне олар өлекселерді жеу арқылы санитарлар рөлін атқарады. Қорқаулардан (3 түрінен) басқа, олардың туысы жалды қасқырлар (Proteles cristatus) осында мекендейді. Жалы бар қасқыр виверлерге жақын келеді, кейбір жүйелік жіктелуде оны бөлек тұқымдас ретінде белгілейді. Африкада нағыз қасқырлар жоқ. Олардың орнына иттердің гиендік облысының (Lycaon pictus) эндемиктік топтары алмастырады. Барлық жерде жаппай түлкілер кездеседі.
Мысық тұқымдастар аз таралған, бірақ олардың түрлері африкадан тыс жерлерде де кездеседі. Тек Африкада ғана кездесетін мысық тұқымдасы ол – арыстан. Арыстандар саваннада немесе жартылай шөлдалада (көптегендерді аудандарда жойылған) кездеседі, ал басқа түрлер қабылан, сілеусін, сервал жəне мысықтардың ұсақ түрлері жер бетінде кеңінен таралған. Африкалық жабайы мысық үйтұқымдастарының арғы атасы болып табылады.
Скачать презентацию Эфиоптық облыс Абжанова Жанна Облыс Сахарадағы шөлдаланың
зоогеогр 7 семинар.pptx