ДӘРІСТІҢ ТАҚЫРЫБЫ АДАМ ИММУНИТЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ ВИРУСЫ ОНКОВИРУСТАР м

ДӘРІСТІҢ ТАҚЫРЫБЫ: АДАМ ИММУНИТЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ ВИРУСЫ. ОНКОВИРУСТАР м. ғ. к. , доцент Ахметова Сәуле Балтабайқызы

АИВ/ЖИТС АШЫЛУ ТАРИХЫ • 1981 ж. – Ауруларды бақылау және алдын алу орталығы (АҚШ) жас Гомосексуалисттерде пневмоцистті пневмонияның 5 және Капоши саркомасының 28 жағдайы анықталғанын жариялады. Міне, осылайша дүние жүзінде АИВ/ЖИТС пандемия эрасы басталды.

АИВ/ЖИТС АШЫЛУ ТАРИХЫ • 1982 ж. – M. S. Gottlib ЖИТС – иммунологиялық жетіспеушілік синдром түсінігін енгізді және оның клиникасына сипаттама берді. • 1983 ж. – Л. Монтанье (Франция) және Р. Галло (АҚШ) адамның иммундытапшылық вирусын (АИВ) бөліп алды. • 1985 ж. – АИВ организмдегі сұйық орталар (қан, сперма, ана сүті, қынап секреттері) арқылы берілетіні анықталды.

АИВ -инфекциясы • ЖИТС-тің қоздырғышы - АИВ қоздырғышы. АИВ адамның иммундық жүйесін зақымдайды. АИВ Т 4– лимфоциттерде өсіп-өніп, оны жояды, адамда ЖИТС пайда болады. Иммунитет жеткіліксіздігінен организмнің бактерияларға, вирусқа және тағы басқа жұқпалы ауру қоздырғыштарына қарсы тұру күшінің әлсіреуіне әкеліп соқтырады.

АДАМНЫҢ ИММУНДЫТАПШЫЛЫҚ ВИРУСЫ (АИВ-ВИЧ) Тұқымдасы: Retroviridae Тұқымдас тармағы: Lentivirinae Түрлері: 1 -ВИЧ және 2 -ВИЧ

МОРФОЛОГИЯСЫ • • РНҚ-лы вирустар (қос жіпшелі); Пішіні сфералық; Өлшемі 100 -120 нм; Симметрия типі кубтық; Конус пішінді нуклеокапсид; Суперкапсид: липидті қос қабат; Ерекшелігі: геномының құрылымы және кері транскриптазаға ие (РНҚ тәуелді ДНҚполимеразалар).

АИВ-ң құрылысы

АИВ – тің көбею және даму кезеңі

АИВ CD 4 -РЕЦЕПТОРЫ БАР ЖАСУШАЛАРДЫ ЗАҚЫМДАЙДЫ • • • Т- лимфоцитер хелперлер; макрофагтарды; В-лимфоциттерді; Нейроглия клеткаларын; Шырышты ішектің жасушаларын; Дендритті жасушаларды.

АНТИГЕНДІК ҚАСИЕТІ • Pol генімен кодтайтын РНҚ-ға тәуелді ДНҚ-лық полимераза н/се транскриптаза – ақуызды фермент вирус бөлшегінің ортасында орналасқан. • Gp 41 ж/е gp 120 сыртқы ақуыздар липопротеидты қабығында вирионның бетінде орналасқан. • Gag генмен кодтайтын р18 ж/е р24 ақуыздар топ ерекшелік, ал eny генмен кодтайтын gp 120, gp 41 ж/е Т 4 ақуыздар түр ерекшелік антигендерге жатады. Gp 41 ақуыздың антигендік қасиеттерінің айырмашылықтарына байланысты ВИЧ екі серотүрге бөлінеді: АИВ-1 (ВИЧ-1) ж/е АИВ-2 (ВИЧ-2).

ВИРУСТЫҚ АҚУЫЗДАР • Молекулалық массасына байланысты: Р-протеиндер, GP-гликопротеидтерге бөлінеді. 1. GP-120 – жабысу ақуыз; 2. GP-41 – бірігу ақуызы; 3. P-24 – жүрек тәрізді қабықша қалыптастыратын ақуыз; 4. P-17 – матрициялық ақуыз; 5. P-7 – вирус геномымен байланысқан; 6. P-6 – вирус қабықшасы мен жүрек тәрізді қабықша арасындағы ақуыз.

АИВ-ның геномы

РЕЗИСТЕНТІЛІГІ Сыртқы ортада вирус бөлшектері тұрақсыз. Хлороформның, эфирдің, 25% этил спиртінің әсерінен күшін жояды. Бірақ трансплантантта, тоңазытқан спермада, донорлық қанда ұзақ уақыт сақталады. УКС әсеріне тұрақты. •

Эпидемиологиясы v. Антропонозды инфекция; v Инфекция көзі – АИВ-ті жұқтырыған адам;

Жұқтыру жолдарына байланысты АИВ-ң таралу жағдайы

АИВ - тің таралу жолдары жұқтырылған қанды құю кезінде Жыныстық қатынас Анадан балаға АИВ осы жолдармен беріледі, өйткені вирус қанның, сперманың, ана сүтінің, қынап сұйықтығының құрамында болады.

Вирустың организмге ену сатысы Организмге енген вирус бірінші кезекте өзі үшін спецификалық CD 4 рецепторы бар жасушаларды іздей бастайды. Ол Т-хелперлерде көп мөлшерде, макрофагтар мен моноциттерде аз мөлшерде болады.

Вирус жасушаны тапқаннан соң, оны gp 120 ақуызының көмегімен таниды.

Танығаннан кейін, вирустың қабықшасы жасушаның қабықшасыме н бірігеді де, вирустың капсуласы ішке енеді.

Капсула жасуша плазмасына енетін вирустың РНҚ-ң екі тізбегін босатады.

Спецификалық фермент “транскриптаза ның” көмегімен вирус РНҚ-сы өзін жасуша ДНҚсының ұқсас бөлшегіне өзгертеді.

Өзгерген вирус жасуша ядросына енеді. . .

. . . Содан соң ДНҚ тізбегіне қосылады. ДНҚ тізбегіне қосылу үшін көмектесетін– «интеграза» вирустың ферменті

Енген вирустан болашақ вирусты құрайтын құрылымын ДНҚ жасушасынан и-РНҚ-ға көшіріледі.

Құрылымы көшіріліп болғаннан соң, и -РНК жасуша ядросынан кері цитоплазмаға шығады, бірақ ол әлі де жасушаның ішінде болады.

Жаңа вирусты өндірудің соңғы сатысы – арнайы вирустық ақуыздарды дайындау және синтездеу.

Жаңа вирусты дайындау жалғасуда. Вирустың РНҚ-сын қоршап тұратын жаңа қабықша мен конус тәрізді капсула кесілуде.

АИТВ-сының кесетін «протеаза» ферменті соңғы сатысын дайындайды. Ол вирустың құрылуына және тіршілік етуіне қатысатын полипептидтерді бірнеше ақуыздарға бөледі.

Барлық манипуляциялар аяқталғаннан соң вирус жасушадан шығуға дайын. Жасуша тіршілігін жоймастан бұрын бірнеше мыңдаған вирустарды өндіреді.

Пайда болған жаңа вирус басқа жасушаларды зақымдауға және көбеюге дайын.

КЛИНИКАЛЫҚ КӨРІНІСІ • Инкубациялық кезең: 2 -4 апта, бірнеше айларға да созылуы мүмкін. • Біріншілік көріну сатысы: 1 -2 айға дейін (лимфоаденопатия, температураның жоғарылауы) – қанда АИТВ антигені, 2 аптадан соң антидене пайда болады. • Екіншілік көріну сатысы: бірнеше айдан 8 -10 жылға дейін (иммунды бұзылулар, ОЖЖ-нің зақымдануы, жүдеу) – қанда антидене, CD 4+ жасушалардың азаюы.

КЛИНИКАЛЫҚ КӨРІНІСІ • Соңғы АИВ-инфекция: оппортунистикалық инфекциялар (пневмоцисттік пневмония, токсоплазмоз, кандидоз, герпес). • ЖИТС (СПИД): оппортунистикалық инфекциялардың болуы, жүдеу, дамудың тоқтауы, Капоши саркомасы, психологиялық бұзылулар.

МИКРОБИОЛОГИЯЛЫҚ ДИАГНОСТИКАСЫ Диагностика негізі –вирус спецификалық Аt және АИВ-инфекциясының әртүрлі сатысындағы Ag анықтау. Негізгі әдістері: • ИФТ • иммундыблот. • ПТР

МИКРОБИОЛОГИЯЛЫҚ ДИАГНОСТИКАСЫ • ИФТ (иммуноферменттік талдау) – жоғары сезімталды және таңдамалы иммунологиялық реакция кезінде «антиген-антдене» қатынасын анықтауда қолданылатын лабораториялық әдіс. ИФТ екі мақсатта қолданылады: әр түрлі типтегі қоздырғыштарға қарсы түзілген антиденелерді және қандағы Іg. A, Ig. M, Ig. G иммуноглобулиндер класстарын түзілуін анықтау болып табылады. Бұл тест 90% сенімді және селективтілігімен ерекшеленді.

МИКРОБИОЛОГИЯЛЫҚ ДИАГНОСТИКАСЫ • Иммундыблот (western blot) тест - қан сарысуында АИВ –қоздырғышына қарсы антиденелерді анықтау үшін қолданылады, жоғары сезімталдығымен және 99, 9% сенімділігімен ерекшелінеді. • ПТР (полимеразды тізбек рекциясы) – қазіргі кезеңде жаңа технологиялық, тез әрі нақты микробиологиялық зерттеу әдісі болып табылады. ПТР – диагностикасы кейбір ауру қоздырғыштарын мына әдістерде (иммунологиялық, бактериологилық, микроскопиялық) анықтуға қол жетпеген кезде қолданылады. ПТР-дің диагностикалаудағы жоғары спецификалы нәтижесі, зерттелетін материалдың, яғни инфекция қоздырғышының ДНҚ және РНҚ фрагментін анықтау үшін қолданылады.

www. ld. ru/catalog/ilist-3551. html Амплификатор Автоматические пипетки Системы автоматического выделения и очистки нуклеиновых кислот

На основании ü Постановления Правительства РК № 1808 от 05. 12. 2000 г. «О Концепции Государственной политики по противодействию эпидемии СПИДа в РК» , ü Кодекса РК от 18. 09. 2009 г. № 193 -4 «О здоровье народа и системе здравоохранения» , ü Приказа МЗ РК № 552 от 28. 07. 10 г. «Об утверждений Правил медицинского обследования на наличие ВИЧ» Утвержден Приказ УЗКО № 555 о от 25. 10. 2010 г. «Об утверждений Правил медицинского обследования на наличие ВИЧ инфекции»

ҚР-да АИВ- инфекциямен тіркелгендердің динамикасы

Қазақстандағы АИВ • 2008 жылдың 1 қаңтарында 9378 АИВ жұқтырған адамдар тіркелді, оның ішінде 223 балалар. • 2008 жылдың 1 тамызында 10820 АИВ жұқтырғандар тіркелді. • Республикада 2008 жылдың 1 тамызына дейін ЖИТС-нан (СПИД) 586 науқас көз жұмды, оның төртеуі 14 жасқа дейінгі балалар.

§ ҚР 2011 ж. АИВ-пен инфицирленген 17457 адам тіркелді. § Оның ішінде 70, 3% ер адамдар, 29, 7% әйел адамдар құрайды. § Ауырғандардың орташа жасы 20 -39 жас.

ВИЧ инфекция в Центральной Азии, оценка на конец 2011 г. 880. 000 (420. 000 – 1. 400. 000) 17. 500 Китай 28. 000 <200 9. 800 9100 429 000

Әлемде АИВ (ВИЧ) таралу көрсеткіші Western & Central Eastern Europe & Central Asia Europe North America [ 480 1. 3 million 760 000 1. 6 million East Asia ( 600 000 – 1. 0(1, 2 – 2. 1 million] ) 000 – 1. 9 million] North Africa & Middle East [210 Caribbean 230 000 – 270 000] [ 270 000 - 500 000] Latin America 1. 6 million (1. 4 380 000 – 1. 9 million] [ 620 000 – 960000 ] South & South-East Asia Sub-Saharan Africa 22. 5 million 800 000 [ 20. 9 – 24. 3 million] 4. 0 million [3, . 3 – 5, 1 million] Oceania 75 000 [ 53 000 – 120 000] Барлығы: 33. 2 (30. 6 – 36. 1) million

• ЖИТС сілекей және тер арқылы берілмейді; • ЖИТС қол қысу, құшақтасу, сүйісу арқылы берілмейді; • ЖИТС жөтелу, түшкіру арқылы берілмейді; • ЖИТС ортақ ыдыс және төсек жаймалары т. б. арқылы берілмейді; • ЖИТС ортақ ванна және унитаз арқылы берілмейді; • ЖИТС жануарлар мен жәндіктер арқылы берілмейді; • ЖИТС қоғамдық көліктер арқылы берілмейді.

ОНКОВИРУСТАР • Табиғи н/се зертханалық жағдайда ісік туғызуға қабілетті вирустар.

ОНКОГЕНДІ ВИРУСТАР Қатерсіз ісіктер Қатерлі ісіктер Папилломалар, фибромалар Саркомалар, ісіктер Лейкоздар

ВИРУС ИНДУКЦИЯЛАЙТЫН ІСІКТІҢ ПАЙДА БОЛУ МЕХАНИЗМІ Онкогенді вирустың жасушаға енуі Вирустың генетикалық материалының жасушамен өзара әрекеттесуі Қалыпты жасушаның ісік жасушасына трансформациясы (бақылаусыз көбею) Ісік өсуінің басталуы

ОНКОВИРУСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ • Вирус патологиялық процесті тек инициациялайды, яғни жұқтырылған жасушалардың генетикалық тұрақсыздығын ж/е пролиферациясын күшейтеді; • Жұқтырылғаннан кейін ісік пайда болғанға дейін ұзақ латентті кезеңге ие; • Көптеген жұқтырылған адамдарда ісіктің пайда болуы міндетті емес, бірақ олар ісіктің пайда болуына себепші болатын қауіпті топқа жатады; • Жұқтырылған жасушалардан қатерлі ісіктің таралуы айтарлықтай агрессивті ісікті клондардың селекциясына әкеп соқтыратын қосымша факторлар мен қолайлы жағдайларды қажет етеді;

Қасиеттері Организмге енуі Генетикалық материал Жұқпалы вирус Онкогенді вирус Жұқтырылған § Аурусыз персистенция организмге тән аурулар болуы; § Убиквитарлық; § Тек бірнеше факторлардың әсерінен пайда болған аурулар Репродукция үшін иесінің жасушасын пайдалану Иесінің жасушасының геномына бірігуі Қатерлі жасушаға дегенерация Иесінің жасушасының жойылуы Жасушаның көбеюі мен өсуі

АДАМНЫҢ ОНКОВИРУСТАРЫ • Гепатит В және С вирустары – бауыр обыры (рак). • Адамның папилломавирустары – қынап мойнының, ано-генитальді аймақтардың обыры. • Эпштайн-Барр вирусы. • Адамның ұшық вирусының 8 түрі – Капоши саркомасы. • Адамның Т-жасуша лейкозының вирусы. • АИВ (ВИЧ) – обырдың дамуына бейімділік.

ПАПИЛЛОМАВИРУСТАР (HPV) • Вирустың 100 -ден астам түрі бар. • Айтарлықтай онкогенді: –HPV 16 – 50% қынап мойыны обыры –HPV 18 – 20% қынап мойыны обыры • HPV жұқтырылған әйелдердің 90%-да бір жылдан кейін инфекцияның өздігінен жойылуы. • Қынап мойыны, ано-генитальді аймақтардың обыры.

ЭПШТАЙН-БАРР ВИРУСЫ • Тұқымдасы: Herpesviridae • ДНҚ құрайтын вирус; • Убиквитарлық (тұрғындардың 95 -100% жұқтырылған); • Балалық шақта жұқтырылу, өмірлік тасмалдаушылық (В-лимфоциттер, мұрынжұтқыншақ эпителийі).

НАЗАР АУДАРҒАНДАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!!!