Дәріс № 6 Қан плазмасының липопротеиндерінің метаболизмі Биохимия кафедрасы Доцент Жақыпбекова С. С.
Дәрістің жоспары • • • Липидтердің жіктелуі. Липидтердің маңызы. Липидтер алмасуындағы мүшелердің ролі. ХМ-дар мен ЛП-дер, олардың маңызы. Атеросклероздың биохимиялық негіздері.
• Библиотека Каз. НМУ имеет доступ к международным базам данных: 1. Медицина и здравоохранение в Россииадрес http: //dlib. eastview. com 2. Elsevier –адрес www. sciencedirect. com. 3. THOMSON REUTERS-адрес www. webofknowledge. com. 4. КОКРАНОВСКАЯ БИБЛИОТЕКА и др.
Липидтердің жіктелуі • Липидтер- суда ерімейтін, органикалық еріткіштерде (эфир, хлороформ, бензолда) еритін заттар тобы. ЛИПИДТЕР Қарапайым 1. Глицеридтер: ТАГ, ДАГ, МАГ 2. Стеридтер 3. Балауыз Күрделі 1. Фосфолипидтер 2. Гликолипидтер
3 -шы тобы: Липидтердің негізін салушылар мен туындылары • • • Май қышқылдары Глицерин Холестерин Майда еритін витаминдер Майда еритін гормондар (стероидты гормондар, эйкозаноидтар).
ТАГ маңызы 1. Энергия көзі. 1 г ТАГ тотыққанда 38, 9 к. Дж энергия бөлінеді. 2. Эндогенді судың көзі. 100 г май тотыққанда 107 г су түзіледі. 3. Еріткіштік қызметі- майда еритін витаминдердің сіңірілуіне қажет. 4. Дене температурасын тұрақты ұстап тұруға қатысады. 5. Мүшелер мен тіндерді механикалық зақымдалудан қорғайды.
Фосфолипидтердің (ФЛ) маңызы 1. Құрылымдық ролі – биологиялық мембраналарды түзеді. 2. Хиломикрондар мен липопротеиндердің құрамына кіріп қан арқылы суда ерімейтін липидтерді тасымалдауға қатысады. 3. Кефалиндер (фосфатидилэтаноламин) қанның ұюына қатысады. 4. Липотроптық қызметі- бауырды май басудан қорғайды. 5. Сурфактант құрамына кіріп өкпедегі қалыпты тыныс алуды қамтамасыз етеді.
Сфингомиелин-миелин қабықтарының және мидің, жүйке тіні жасушаларының мембранасының негізгі компоненті.
Биологиялық мембрана
Холестериннің (ХС) маңызы 1. Құрылымдық ролі- биологиялық мембрананың липидтерінің 30% құрайды. Оның сұйық күйін қамтамасыз етеді. 2. Диэлектрик қызмет атқарады- нерв тінінде миелин қабығын түзе отырып нерв импульстерінің жылдам берілуіне қатысады. 3. ФЛ-тер құрамындағы КҚМҚ пероксидтік тотығудан қорғайды.
4. Пластикалық қызметі-холестериннен өт қ-ры, стероидты гормондар, Д 3 витамині түзіледі. 5. ХС-нен канцерогенді қосылыстар түзілуі мүмкін. 6. ХС алмасуы бұзылғанда атеросклероз, өт-тас ауруы дамиды.
КҚМҚ маңызы Оларды алмастырылмайтын, эссенциалды май қ-ры және витамин Ғ деп те атайды. 1. ФЛ-тер құрамына кіріп, мембрананың сұйық күйінде болуын қамтамасыз етеді. 2. Антиатерогенді эффект көрсетеді. 3. Қанның ұюын төмендетеді. 4. Инфекциялық ауруларға төзімділігін арттырады. 5. Арахидон қ-нан эйкозаноидтар деген гормон тәрізді заттар түзіледі.
Ішек қуысында өтетін процестер 1. Майлардың эмульсиялануы. 2. Липидтердің гидролизі (қорытылуы). (Гидролазаларды қара). 3. Мицелланың түзілуі. 4. Сіңірілу. Эмульсиялану- ащы ішекке түскен үлкен май тамшылар ішектің жиырылуы және эмульгаторлар (жұп өт қ-ры, ФЛ, белоктар) әсерінен ұсақ май тамшыларына майдаланады.
Мицелла түзілуі Суда ерімейтін липидтердің гидролиз өнімдері – β-МАГ, ұзын БМҚ (көміртек атомы 10 -нан жоғары), ХС мицелла құрамында ішек қабырғасына түседі. Мицелла гидрофобты ядро мен гидрофилді қабаттан тұрады. Ядро құрамына β-МАГ, ұзын БМҚ, ХС, ал гидрофилді қабатына жұп өт қ-ры мен ФЛ -тер кіреді. Мицелланың диаметрі 0, 005 мкм тең.
Ішек қабырғасында өтетін процестер 1. Мицелла ыдырайды. 2. Липогенез – ТАГ синтезі β-моноацилглицеридті жолмен жүреді: β-МАГ + 2 ацил-Ко. А ТАГ +2 НSКо. А 3. Липонеогенез. 4. Липолиз СО 2 мен Н 2 О дейін. Липидтер толық тотыққанда өте көп АТФ түзіледі.
5. Хиломикрондар түзіледі. Қан арқылы суда ерімейтін липидтер (ТАГ, ХС мен оның эфирлері) жеке күйінде тасымалдана алмайды. Олар капиллярлардың бітеліп қалуына (май эмболиясына) әкелуі мүмкін. Сондықтан ішек қабырғасында хиломикрондар (ХМ), ал бауырда липопротеиндер түзіледі. Олар қан арқылы липидтерді тасымалдайтын формалар.
Хиломикрондардың (ХМ) құрамы ХМ-дар гидрофобты ядро мен гидрофилді қабаттан тұрады. Гидрофобты ядро құрамына ТАГ-80%, ХС мен оның эфирлері -11%, ал гидрофилді қабатқа ФЛ-7% мен апобелок -2% кіреді. Оның диаметрі 0, 1 -0, 5 мкм (1, 5 мкм) дейін болады. ХМ-дар үлкен және тұрақсыз болғандықтан, ішек жасушасынан лимфа жүйесіне түседі. Кеуде лимфа өзегі арқылы, оң жүрекке, кейін өкпеге келеді.
Липидтер алмасуындағы бауырдың ролі 1. Липогенез фосфатидтік қ-лы арқылы. 2. Липонеогенез. 3. ХС (80%) және оның эфирлері түзіледі. 4. Кетон денелері синтезі жүреді. 5. БМҚ синтезі. 6. Липолиз жүреді. 7. Глицериннің тотығуы. 8. БМҚ β-тотығуы. 9. Холестериннің өт қ-на тотығуы.
10. Апобелоктар мен липопротеиндер (ЛП) түзіледі. ТӨТЛП ТЖЛП пре-β-ЛП α-ЛП 55%ТАГ 50% ХС 50%белок ТАГ-ты ХС-ді басқа ХС-ді тіндерден май тініне тіндерге бауырға Т А С Ы М А Л Д А У
Клиникада атерогенді индекс есептеледі. Қалыпты жағдайда индекс: β-ЛП/α-ЛП=3. Жүректің ишемиялық ауруы, атеросклероз кезінде индекс 3 -тен жоғары болады.
Lippincott Fig. 18. 19 Major classes of lipoprotein particles
ЛП-дің тығыздығы құрамындағы белок мөлшеріне тура пропорционалды, ал липидтердің мөлшеріне кері пропорционалды болады.
ЛП-дің гидрофобты ядросында ТАГ пен холестериннің эфирлері, ал гидрофилді қабатында полярлық липидтер- холестерин, ФЛ –тер мен апопротеиндер (белоктар) орналасады.
• Апобелоктар құрылымдық қызмет атқарады және жасушалардағы ЛП-дің рецепторларымен байланысуын қамтамасыз етеді. • Қанда жүргенде ЛП-дер сыртқы беттерінде орналасқан липидтермен және апобелоктармен өзара аусады.
• ХМ-дар экзогенді липидтердіТАГ пен холестеринді тасымалдайды. • ТӨТЛП эндогендік ТАГ-ты бауырдан тіндерге (әсіресе қаңқа бұлшық еттерге, миокардқа, май тініне) тасымалдайды.
Қан тамыры ішілік липолиз Бұлшық еттердің, май тінінің капиллярларының эндотелийінің сыртқы бетінде липопротеинлипаза (ЛПЛ) деген фермент орналасады. Ол адипоциттерде, миоциттерде түзіледі. ЛПЛ ХМ-дар мен ЛП -дер құрамындағы ТАГ-ты глицерин мен БМҚ-ға дейін ыдыратады. Кейін бұл түзілген өнімдер адипоциттер мен миоциттерге түседі.
• ХМ-дар қалдық ХМ-ға айналады. Қалдық ХМ-дар бауыр жасушаларына түседі. ЛПЛ-ның активаторлары – гепарин мен апобелок С-ІІ. Апобелок С-ІІ ХМ-дар мен ТӨТЛП құрамында болады.
ТТЛП (β-ЛП) • Бауырда, қанда ТӨТЛП мен тығыздығы орташа ЛП-ден түзіледі. • Қызметі: ХС-ді бауырдан тіндерге тасымалдау. • ТТЛП құрамында тек апобелок В 100 болады.
ТЖЛП (α-ЛП) • Бауырда, аш ішек жасушаларында түзіледі. • Қызметі: ХС-ді тіндерден бауырға тасымалдау, бауырда бұл ХС өт қышқылдарына тотығады.
ТЖЛП-ның негізгі белоктары • Апопротеиндер А-І, С-ІІ, Е, фермент лецитин-холестеринацилтрансфераза (ЛХАТ). • ЛХАТ-антиатерогендік фактор. Келесі реакцияны жылдамдатады: ХС+лецитин ХС эфирі+лизолецитин
Бұл реакция ТЖЛП-ның бетінде өтеді, түзілген ХС эфирі гидрофобты ядросына батып кетеді. ТЖЛП ХС-ді ТТЛП мен жасушалардың мембранасынан өзіне алады. ЛХАТ-тың активаторы апобелок А-І болады.
• Атеросклероз – эластикалық және бұлшық еттік-эластикалық ортанғы мен ірі артериялардың созылмалы ауруы. Бұл ауру кезінде апопротеин В-100 құрамында болатын атерогендік ЛП-дер қан тамырларының қабырғасында жиналады, ізінше дәнекер тінінің өсуі, атероматоздық табақшалардың, мүшелердің және жалпы қан айналымының бұзылуы дамиды. (фильм)
• Тек модификацияға ұшыраған ТТЛП (пероксидтік тотығуға ұшыраған, гликозилденген) қаннан субэндотелиалды кеңістікке (интимаға) өтеді. • Атеросклероз кезінде ЛП (а) көбееді. ЛП (а) бауырда түзіледі деп есептейді. ЛП(а) ТТЛП-ның рецепторларымен байланысады.
• Дені сау адамда ЛП (а) концентрациясы 20 -30 мг/дл –ден аспау керек, бұл деңгейден жоғарлауы патология деп есептеледі. ЛП (а) артериялардың атероматоздық табақшаларында табылған.
How to clog an artery
normal artery endothelium stable plaque thrombosis left coronary artery right coronary artery healed plaque acute myocardial infarction
Развитие атеросклеротического поражения сосуда * Здоровая артерия Жировая полоска Переходное повреждение Атерома Зрелая бляшка Разрыв бляшки Тромбоз Действие факторов риска Годы * Адаптированный вариант по Stary HC et al. Circulation. 1995; 92: 1355 -1374.
Образование атеросклеротической бляшки Повышение проницаемости эндотелия Миграция лейкоцитов Эндотелиальная Адгезия адгезия лейкоцитов
Образование атеросклеротической бляшки Миграция Формирование «пенистых» гладкомышечных клеток Активация Т-клеток Адгезия и агрегация внедрение тромбоцитов лейкоцитов
Стабильная атеросклеротическая бляшка Накопление макрофагов Некротический очаг Фиброзная покрышка
Кері байланыс • Қандай фермент ХМ мен ТӨТЛПдағы ТАГ-ты ыдыратады? • Қандай реакцияны фермент ЛХАТ жылдамдатады? • Аполипопротеиндер, түрлері, негізгі қызметтері.
• Антиатерогенді ЛП атап беру. • ЛП(а)-ның физиологиялық ролі? • Дәріске дейін осы тақырыптан не білдіңіз? • Бұл тақырыптан не білгіңіз келеді?
Скачать презентацию Дәріс 6 Қан плазмасының липопротеиндерінің метаболизмі Биохимия
6_d_1241_ris_LP_men_ateroskleroz-12_g.ppt