ДҮНИЕЖҮЗІНІҢ САЯСИ КАРТАСЫ ДҮНИЕЖҮЗІ ЕЛДЕРІ Дүние жүзінің

ДҮНИЕЖҮЗІНІҢ САЯСИ КАРТАСЫ ДҮНИЕЖҮЗІ ЕЛДЕРІ

Дүние жүзінің саяси картасы - Жер шарының мемлекет шекаралары, астаналары, ірі қалалары мен жол қатынастары көрсетілген географиялық картасы; Саяси-географиялық орналасуы – елдердің басқа елдерге қатысты орналасуы.

САЯСИ ГЕОГРАФИЯ НЕНІ ОҚЫТАДЫ? Елдің саяси картасының және территорияларының қалыптасуы; Саяси шекаралардың өзгеруі; Мемлекеттік құрылымдардың ерекшеліктері; Саяси партиялар, халықаралық ұйымдар;

Сабақтың мақсаты: Сабақтағы жаңа терминдер: . 1. Саяси карта дегеніміз не? . Саяси карта, елдер, 2. Саяси карта қалай қалыптасты? . Саяси картадағы сандық және 3. Дүниежүзі елдерінің жіктелуі. сапалық өзгерістер,

Саяси карта – Жер шарындағы барлық елдерді шекараларымен көрсететін географиялық карта. ? Қалай ойлайсыз, қазіргі таңда әлемдік саяси картада қанша ел бар? Қандай елдерді тәуелсіз елдер деп атаймыз? 1900 ж - 57 1939 ж - 71 2000 ж - 192 - Өзінің ішкі және сыртқы байланыстарында саяси тәуелсіз елдер.

Тәуелді елдерді шартты түрде екі топқа бөлуге болады: 1. Отарлар, яғни БҰҰ – ның тізіміне ресми түрде тіркелген тәуелді аумақтар, бұларға бостандық берілуі қатаң түрде талап етіледі. 2. Негізгі аумақтар деп сөз жүзінде аталатын, ал іс жүзінде отар жер, бірақ олар БҰҰ - ның тізіміне кірмеген. Себебі оларды басқарушы мемлекеттердің мәлімдеуінше, олар «еркін қауымдастықтағы мемлекеттер» т. б. болып табылады. Мұндай жерлер Мұхиттық аралдар мен Кариб теңізі алабында жиі кездеседі. Бұл елдердің барлығы дерлік жер аумағы және халқының саны жағынан шағын мемлекеттер.

Саяси картаның қалыптасу кезеңдері Қазіргі таңда дүниежүзілік саяси картаның 4 қалыптасу кезеңі бар: I кезең ( 5 ғ. дейін) ЕЖЕЛГІ II кезең (5 - 15 вв. ) ОРТА ҒАСЫР III кезең (15 -19 вв. ) ЖАҢА Жер шарындағы ең ежелгі мемлекеттердің дамуымен және күйреуімен сипатталады: Древнего Египт, Карфаген, Ежелгі Греция, Ежелгі Рим және т. б Ішкі нарықтың пайда болуы, шаруашылықтың бірігуі, феодальды мемлекеттердің елдерді жаулап алуы. Ірі елдер құрлықты өзара бөлісіп алды. Византия, Португалия, Рим империясы, Англия, Испания Ұлы географиялық ашылулар, халықаралық байланыстардың таралуы, колониялардың пайда болуы, Әлемдік территориялардың пайда болуы Бұл этаптың өзінің 4 кезеңі бар IV кезең ҚАЗІРГІ

Саяси картаның жаңа ғасырдағы қалыптасу кезеңдері 1. 20 ғасырдың басы: әлемді бөлісу аяқталдышекара үшін күрес 2. I-ші дж соғыс: Евразиядағы өзгеріс, Австро-Венгрия, Осман и және Ресей империясының өзгеруі, КСРО-ның құрылуы ДЖСК «ғасыр айнасы» 3. II-ші дж соғыс: Евразиядағы шекаралардың өзгеруі, Орталық жіне Шығыс Евродағы және Азиядағы жаңа режим жүйесі, колониялы жүйенің құлауы 4. 20 ғасырдың соңы: КСРО-ның құлауы, Тәуелсіз елдердің саны: 1900 - 57 1956 - 89 1990 - 170 2003 - 193

Дүниежүзінің саяси картасының өзгеруі САПАЛЫҚ САНДЫҚ - Территориялардың санының артуы не қысқаруы; - Мемлекеттердің бірігуі не құлауы; - Құрлық бөліктерін ерікті түрде сыйлау нее сату - Мемлекеттік құрылымдардың өзгеруі; - Мемлекетаралық ұйымдардың құрылуы; - Мемлекетаралық конфликтті аймақтардың жойылуы. МЫСАЛДАР: КСРО-ң құлауы, Қырымды Украинаға Ресейдің ерікті түрде сыйға беруі ? Мысал келтіріңіз ? ? Мысал келтіріңіз Қазіргі таңда әлемдік саяси картада қандай өзгерістер болуда?

ӘЛЕМ ЕЛДЕРІНІҢ ЖІКТЕМЕСІ ЖЕР КӨЛЕМІ БОЙЫНША ӘЛЕМ ЕЛДЕРІ: ГИГАНТ ЕЛДЕР; ОРТАША; МИКРОМЕМЛЕКЕТТЕР Гиганттар: 1. Ресей 6. Австралия 2. Канада 7. Үндістан 3. Қытай 8. Аргентина 4. АҚШ 9. Қазақстан 5. Бразилия 10. Судан «Карлик» елдер Андорра, Лихтенштейн, Монако, Ватикан, Маврикий, Барбадос, Науру және т. б. ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРНАЛАСУЫ БОЙЫНША ЕЛДЕРДІҢ ЖІКТЕЛУІ Архипелаг елдер (Жапония) Арал елдер (Куба) Түбек елдер (Италия) Теңіз маңы елдері (Франция) Теңізге шыға алмайтын елдер (Словакия)

Аргентина Казахстан Алжир. Судан 4% 4% 3% 3% Индия 4% Россия 22% Австралия 10% Канада 13% Бразилия 11% США 12% Китай 13% Площадь крупнейших стран мира ӘЛЕМНІҢ ІРІ ЕЛДЕРІНІҢ ЖЕР АУМАҒЫ

Бангладеш Нигерия Россия Япония 4% 4% 3% 3% Пакистан 4% Бразилия 5% Китай 34% Индонезия 6% США 8% Индия 29% ЖЕР ШАРЫНДАҒЫ ХАЛЫҚ САНЫ КӨП ЕЛДЕР

Кисурина С. И. МОУ "СОШ № 73"

ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША ӘЛЕМ ЕЛДЕРІНІҢ ЖІКТЕЛУІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМЫҒАН ЕЛДЕР СТРАНЫ С ПЕРЕХОДНОЙ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМЫҒАН ЕЛДЕР ӨТПЕЛІ ЭКОНОМИКАЛЫ ЕЛДЕР «ҮЛКЕН ЖЕТІЛІК» США Япония Германия Канада Италия Франция ДАМУШЫ ЕЛДЕР БІРШАМА ІРІ ДАМЫҒАН ЕЛДЕР (ЕВРОПА ) Великобритания ҚОНЫС АУДАРУШЫЛАР ЕЛДЕРІ: ОАР, ИЗРАИЛЬ, АВСТРАЛИЯ, ЖАҢА ЗЕЛАНДИЯ ПОСТСОЦИАЛИСТІК ЕЛДЕР ТМЛ ЕЛДЕРІ СЕРБИЯ И ЧЕРНОГОРИЯ, СЛОВЕНИЯ, МАКЕДОНИЯ, РУМЫНИЯ, ВЕНГРИЯ ж-е т. б. РОССИЯ, БЕЛОРУССИЯ, УКРАИНА

ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША ӘЛЕМ ЕЛДЕРІНІҢ ЖІКТЕЛУІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМЫҒАН ЕЛДЕР СТРАНЫ С ПЕРЕХОДНОЙ ЭКОНОМИКОЙ ДАМУШЫ ЕЛДЕР АФРИКАНЫҢ барлық елдері (ОАР-нан басқа, ) Латинской Америкасы және Азия (ЖАПОНИЯ және ИЗРАИЛЬДЕН БАСҚА) ЖАҢА ИНДУСТРИАЛДЫ ЕЛДЕР МҰНАЙ ЭКСПОРТТАУШЫ ЕЛДЕР КІЛТТІ СӨЗДЕР БРАЗИЛИЯ МЕКСИКА ҮНДІСТАН О. КОРЕЯ ТАИЛАНД СИНГАПУР СОЦИАЛИСТІК ЕЛДЕР МАЛАЙЗИЯ ИНДОНЕЗИЯ САУД АРАБИЯСЫ БАӘ ИРАН КАТАР КУВЕЙТ ЛИВИЯ ВЕНЕСУЭЛА ҚЫТАЙ ЛАОС ВЬЕТНАМ КУБА С. КОРЕЯ

МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ ЖІКТЕМЕСІ МЕМЛЕКЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫ УНИТАРЛЫ Франция Польша Венгрия Китай ФЕДЕРАТИВТІ Территориясында өзін-өзі басқарушы елдері бар Ресей (респ. , өлке, обл. ) Үндістан (штат) Германия (жер) АҚШ (штат) Канада (провинция) КОЛОНИЯЛАР Гибралтар (Великобр. ) Гвиана (Франц. ) БАСҚАРУ ФОРМАСЫ РЕСПУБЛИКА президен ттік Парламе нт тік МОНАРХИЯ - конституциялық (Жапония, Ұлыбритания) - абсолюттік (БАӘ, Кувейт) - теократтық (Ватикан, Бруней, Сауд Аравия) СОЦИАЛИСТІК ЕЛДЕР Қытай ( Вьетнам С. Корея Куба Лаос

ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ ФЕДЕРАЦИЯ

Унитарлық (лат. unitas — біртұтас, біріккен) құрылыста саяси билік бір орталыққа бағынады, мемлекет ішінде өз алдына бөлек басқа құрылымға жол берілмейді. Оның территориясы, конституциясы бір болады. Мысалы, Италия, Франция, Қазақстан т. б. осы түрге жатады. Федерация (лат. foederatio — одақ, бірлестік) — белгілі бір саяси тәуелсіздігі бар, бірнеше мемлекеттік құрылымдардың бірігіп одақтық жаңа бір мемлекетті құруы. Федерация мен оған кіретін субъектілердің міндеттері арасындағы айырмашылықтар жалпымемлекеттік конституциямен реттеледі. Әр субъектінің өзінің жоғарғы билеу (заң шығарушы, атқарушы, сот органдары болады). Мұндай мемлекеттерге АҚШ, Алмания, Малайзия, т. б. жатады.

Мемлекет басқаруы бойынша Монархия (гр. μοναρχία — біртұтас билік) — абсолюттік және конституциялық болып екіге бөлінеді. Абсолюттік монархия — мұраланған тақ иесінің (монархтың) ешқандай заңдармен шектелусіз, өз қалауынша дара билік жүргізуі. Атадан балаға мұра боп қалған билік иесінің мемлекеттің сайланып қойылатын басқару органдарымен біте қайнасып, демократиялық ұстанымдармен үйлесім тауып басқаруын конституциялық монархия дейді. Мысал ретінде қазіргі Англия, Жапония мемлекеттерін айтуға болады. Теократтық монархия – билік басында дін өкілі болады.

Республикалық басқару — парламенттік және президенттік болып екіге бөлінеді. Парламенттік жүйесі бар елдерде парламенттегі орындардың көпшілігін сайлауда жеңіп алған партия немесе партиялар коалициясы — премьерминистр басқарады. Үкімет өзі жасап парламент бекіткен бағдарлама бойынша жұмыс істейді, парламентке есеп береді. Парламент жетекші рөл атқарады, қажет десе, басқарушы үкіметті қызметтен кетіре алады. Парламент заңдарды ұсынады және олырды қабылдайды. Премьер-министр де парламенттің қарауына заңдар ұсынады. Сот билігі тек заңдарға сүйеніп жүзеге асырылады. Парламенттік республикалық басқаруға Италияны жатқызуға болады. Президенттік жүйеде президентті және парламентті халық сайлайды, заңды билік пен атқарушы билік арақатынасы өзгереді, ел президенті мемлекеттің де, үкіметтің де басшылығын өз қолына алады. Президенттік басқару үлгісі ретінде АҚШты келтіруге болады

Бақыт ағашына жапырақ орнатыңыз!

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: Мемлекет жіктемелеріне мысал келтіру: *Басқару жүйесі бойынша; *Мемлекеттік құрылымы бойынша; *Әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі бойынша; *Жер көлемі бойынша; *Географиялық орналасуы бойынша