Биология пәні 8 — сынып Сабақтың тақырыбы ЖИТС

Биология пәні 8 - сынып Сабақтың тақырыбы: “ЖИТС – ғасыр індеті” Пән мұғалімі: Халықова Роза Сатыбалдықызы

Үй тапсырмасы: тақырыбы. Иммунитет, қан құю, қан топтары.

• • • Фагоцитоз дегеніміз не? Иммунитет түрлерінің маңызы қандай? Лейкоциттердің эритроциттерден айырмашылығы қандай? Қанайналым дегеніміз не? Қанның негізгі қызметтері қандай? Лимфоциттер қандай жасушалар?

• • • Организмнің ішкі ортасын атаңыз. Қанның құрамы қандай? Эритроциттің құрылысы қандай? Қанды не үшін құяды? Жүректің құрылысы қандай? Қантамырларды атаңыз.

иммунитет Венн диаграммасы 1. Донор 2. реципиент

Қан құю, қан топтары Адамның қаны 4 топқа бөлінеді:

Резус-фактор дегеніміз не? Қанды қабылдайтын, беретін сәйкестікті тап? • 1 қан тобын • 2 қан тобын • 3 қан тобын • 4 қан тобын

Сабақтың тақырыбы: ЖИТС-ғасыр індеті САБАҚТЫҢ ЖОСПАРЫ: 1. ЖИТС пен АИВ туралы не білеміз? 2. ЖИТСпен зақымданғанды қалай білуге болады? 3. Жұқпайтын жағдайлар. 4. АИВ-тің таралу жолдары. 5. Жалпымемлекеттік шаралар 6. Жеке адамның сақтану шаралары.

1. ЖИТС пен АИВ туралы не білеміз? ЖИТС-жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы (СПИД) Оны таратын вирус-АИВ (Адамдағы иммундық тапшылық вирусы) ЖИТС ауруының 3 қоздырғышы бар: АИВ-1, АИВ-2, АИВ-3 АИВ өте өзгергіш келеді.

АИВтің құрылысы Трансмембин ранды гликопроте (gp 41) Ақуыздармен қоршалған РНК Бүртікті өскіндер Иесінің ақуыз жасушасы кері Транскриптаза Нуклеокапсид (қабықша) (p 17) Липид түріндег қабықша рибонуклеинді протеин (p 24)

АИВ-тің 2 еселенуі

2. ЖИТСпен зақымданғанды қалай білуге болады? • Сыртқы келбетінен білуге болмайды. • Зертханалық зерттеуге қан тапсыру арқылы. • Алғашқы кезеңде: безгек ауруы сияқты діріл пайда болады, лимфа түйіндері іседі, тері бөртіп бірте-бірте жара пайда болады. • Дене температурасы көтеріледі, іш өтеді, қаназдық байқалады, өкпе қабынады, теріде жаралар қатерлі ісікке айналады.

3. Жұқпайтын жағдайлар. • Қол алысып, құшақтасқанда • Ыдыс-аяқтан, тамақтан, дәретхана заттарынан • Төсек жабдықтары мен киімнен • Темір және қағаз ақшадан • Су мен ауадан • Ойыншықтардан • Жәндіктердің шағуынан • Моншада, саунада, бассейнде

4. АИВ-тің таралу жолдары. • ЖИТСпен ауруымен ауырғандармен жыныстық қатынас кезінде • АИВ қоздырғышы бар адамдармен жыныстық қатынас кезінде • АИВпен ауырғандардың қанын құю кезінде • Таза емес медициналық құралдарды пайдаланғанда (есірткі пайдаланушылар) • АИВ анасы арқылы баласына ұрықтың даму кезінде, туғанда қанмен, емізгенде сүтпен таралады.

5. Жалпымемлекеттік шаралар 1. Қан беретін адамдарды және ағзаға құйылатын қанды мұқият тексеруден өткізу 2. Есірткіге және жезөкшілікке қарсы күресті барынша күшейту. 3. Емдеу мекемелерінде санитарлық ережелерді қатаң түрде сақтау. 4. Тұрғындарды жүйелі түрде медициналық тексеруден өткізіп тұру. 5. Көпшілік арасында санитарлық үгіт-насихат жұмыстарына ерекше көңіл бөлу.

6. Жеке адамның сақтану шаралары 1. Әрбір адам өзінің жеке басының гигиеналық ережелерін сақтау. 2. Салауатты өмір сүру салтын ұстану. 3. Оқтын-оқтын қан тапсырып, тексеруден өтіп тұру.

1981 жылы-АҚШ мемлекетінде алғашқы рет белгісіз ауру тіркелді. 1983 ж-француз ғалымы Люк Монтанье лимфа түйіндерінде ауру ер адамынан вирусты тапты. 1984 ж-Роберт Галло ауру адамның қанынан ауру қоздырғышын тапты. 1985 ж-АИВ вирусының жұғу жолдары табылды. 1985 ж-КСРО елінде алғашқы рет шет ел азаматынан ЖИТС ауруы табылды. 1986 ж-алғашқы рет бұл вирусты АИВ(адамдағы иммундық тапшылық вирусы) деген ат берілді. 1987 ж-ЖИТС-ті емдеу әдісінің алғашқы тәсілдері табылды. 1987 ж-КСРО азаматында алғашқы рет АИВ вирусы табылды. 1988 ж-1 желтоқсанды ЖИТС-тен сақтану күні деп белгіленді. 1995 ж-АИВ жұқпасын жұқтырған адамдардың өмірін ұзартатын дәрі табылды. 1996 ж-БҰҰ-да ЖИТС-тен сақтану бағдарламасы құрылды. 2003 ж-БҰҰ-ның 58 сессиясында ЖИТС-тен сақтану жолдары туралы жоспарлы жиналысы болды.

АИВ жұқпасымен өмір сүріп жатқан адамдар (2008 ж): Барлығы- 39, 5 млн. (34, 1 -47, 1 млн. ) Ересек адамдар- 37, 2 млн. (32, 1 -44, 5 млн. ) Әйел адамдары- 17, 7 млн. (15, 1 -20, 9 млн. ) 15 жасқа дейінгі балалар-2, 3 млн. (1, 7 -3, 5 млн. ) АИВ жұқпасын жұқтырған адамдар (2008 ж): Барлығы4, 3 млн. (3, 6 -6, 6 млн. ) Ересек адамдар- 3, 8 млн. (3, 2 -5, 7 млн. ) 15 жасқа дейінгі балалар-530000(41000 -660000) ЖИТС ауруынан қайтыс болған адамдар (2008 ж): Барлығы2, 9 млн. (2, 5 -3, 5 млн. ) Ересек адамдар- 2, 6 млн. (2, 2 -3, 0 млн. ) 15 жасқа дейінгі балалар-380000(290000 -500000) Соның ішінде бұл ауруды жұқтырғандардың 2/3 Африка елінде тұрады (63%-24, 7 млн. ). Әсіресе Оңтүстік Африка бөлігінде.

Бейнефильм көру

АИВ жұқтыру қаупінің дәрежесі Бетінен сүю Жалпы ыдысты, жалпы дәретхананы пайдалану Бөтен адамның тіс щеткасын пайдалану Бассайнде жүзу Қырыну үшін бөтен адамның лезвиесін пайдалану Денеге инемен сурет салғанда залалсыздандырылмаған инструменттерді пайдалану Залалсыздандырылмаған инструменттермен құлақтарды тесу Шприцтер мен инелерді бірлесіп қолдану Тексерілмеген қанды құю Жәндіктердің шағуы Жоғары қауіп Қауіп төмен дәреже Қауіп жоқ

№ Сұрақтар 1. ЖИТС-мен ауыратын адамды құшақтау қауіпті ме? 2. Қоғамдық дәретхананы пайдаланғанда АИВ-ты жұқтыруға болады 3. Қан тамырларына инъекция жасайтын адамдар басқа адамдардың инелерін және шприцтерін қолданбауы қажет 4. Адамның қорғаныш тапшылық қоздырғышын жұқтыру мүмкін емес, егер ЖИТС-мен ауыратын адаммен бір бутерброд жесең немесе бір стаканнан ішсең 5. АИВ-ті жұқтыруға болады, егер АИВ жұқтырған немесе ЖИТСмен ауыратын адам саған түшкірсе немесе жөтелсе 6. ЖИТС-АИВ жұқпасының соңғы сатысы 7. АИВ-қа тестінің оң нәтижесі адам ЖИТС-мен ауыратынын білдіреді 8. АИВ қандағы қызыл түйіршіктерді зақымдайды 9. АИВ тек үш-ақ жолмен беріледі: қан арқылы, жыныстық жолмен, анадан балаға құрсақішілік даму, емшек сүтімен қоректендіру кезінде Дұрыс Д Дұрыс емес ДЕ

Ситуациялық жағдайларды талдау • Адам ЖИТС-қа қан тапсырды, онда ЖИТС антиденелері табылғанын білді. Ол не сезінеді? Ол не істейді?

2. Ситуациялық жағдай • ЖИТСке тексерілу керек пе?

3. ситуациялық жағдай • Сіздің сыныпқа жаңа оқушы келді. Оның ЖИТС пен ауыратынын сіз білдіңіз. Сіздің іс әрекетіңіз қандай?

4. Ситуациялық жағдай • ЖИТС-пен ауыратын қансырап жатқан адамға бірінші көмек көрсету қажет пе? Сіздің іс әрекетіңіз?

Үйге тапсырма 1. § 32 ЖИТС – ғасыр індеті 2. Қосымша материалдар іздеу. 3. Жұқпалы ауруларға қатысты мақалмәтелдер жаттау. 4. Халық арысындағы жұқпалы ауруларға қатысты алдын – алу шаралары мен емдеу жолдарын іздестіру.