Бауырдың құрамы Ақуыз 12 -24 Липидтер

Бауырдың құрамы: • • Ақуыз 12 -24% Липидтер 2 -6% Гликоген 2 -8% Су 75% Салмағы ~1, 5 кг

Бауырдың міндеттері: • Гомеостаздің реттелуіне қатысады • Ақуыздар, көмірсулар, липидтердің аралық алмасуына қатысады • Гликоген, су, минералды заттардың қоры

Бауырдың міндеттері: • Өтті түзуі және экскреторлы міндет атқарады. • Токсиндерді, дәрілерді, биологиялық белсенді заттарды залалсыздан дырады

Бауырдың міндеттері • Өтті түзу • Экскреторлы- өтпен бірге ХС, өт пигмент • тер, гормондар, ток синдер, дәрілердің және т. б. метаболит терін ағзадан шығару

• Қандағы глюкозаның мөлшерін реттейді (глюкостатикалық мәні) • Бауырда гликоген ↑ синтезделеді Қанда глюкозаның N~3, 5 -5, 7 ммоль/л • Бауырда гликоген ↓ ыдырайды

• Бауырда белсенді заттар дың инактивациясымен улы заттардың детоксикациясы жүреді. Негізгі механизмдері: Гидроксильдену реакциялар Коньюгация реакциялар

Коньюгация реакциялары. Уларға қосылады: -Глюкурон қышқылы (УДФГҚ) –Күкірт кышқылы (ФАФС)

• Глицин, глутамин • Таурин, цистеин • Ацетил~Ко. А • S-аденозилметионин - СН 3

ФАФС оксидаза Индол токсин Индоксил күкірт қышқылы ЗӘРГЕ 5 -25 мкг/л) индоксил Жануарлардың индиканы

Нәтижесінде токсикалық зат токсикалық емес затқа аусады және оның гидрофильдігі жоғар лайды. Сондықтан олар арығарай зәр арқы лы ағзадан шығарылады.

АТФ синтетаза Бензой қышқылы Глицин Гиппур қышқылы токс емес ЗӘРГЕ 0, 1 -2, 5 г/л

Квик тәсілі- клини када бауырдың залалсыздандыр у қабілеттілігін тексеру үшін қолданады

Хромопротеидтер (күрделі белоктар) гемпротеидтер хлорофилпротеидтер кобамидпротеидтер Ретинальпротеидтер флавопротеидтер

Хромопротеидтер: • Гемпротеидтер Кобамидпротеидтер Ретинальпротеидтер флавопротеидтер

Гемпротеидтер (гем + өзгешелік белок) • Гемоглобин, • Миоглобин • Пероксидаза • Цитохромдар • Каталаза

Гемоглобин

(1, 3, 5, 8 -тетраметил 2, 4 -дивинил 6, 7 -дипропион қыш-ды темірпорфирин ГЕМ

Гемоглобин

Гемоглобин ( Нb ) • Қүрделі белок – 4 полипептидті тізбек, 1 геммен (темір) байланысқан • Нb О 2 және СО 2 тасымалдайды

(1, 3, 5, 8 -тетраметил 2, 4 -дивинил 6, 7 -дипропион қыш-ды темірпорфирин ГЕМ

Гемоглобин (Нb)

Гемоглобин ( Нb ) Қанда негізінен оксигемоглобин, тотықсызданған гемоглобин, аздап метгемоглобин. Fe 3+ карбоксигемог лобин.

Гемоглобин Эритроциттерде • гемоглобинның • ~ 340 000 молекуласы болады.

Нв физиологиялық түрлері: • Примитивті Нв Р (Говер 1 - 4 эпсилон Говер 2 - 2 эпсилон 2 альфа). • Фетальді Нв Ғ (2 альфа, 2 гамма)

Фетальды ( Hb F ) Hb F 2α 2γ Нәрестелерде – 20% ересектерде – 1 -2%

Нв физиологиялық түрлері: Үлкен кісі Нв А 1 (2 альфа, 2 бета) Нв А 2 (2 альфа, 2 дельта)

Қарттарда аздап Нв А 3 ( бета поли пептидты тізбе гінде аминқыш қылды құрамы өзгереді ).

Гемоглобин (Нв) Нв эритроциттердің негізгі белогы. Гемоглобин (гем + глобин ) Ғе+2 / +3 Прост. топ. - гем Хромопротеид. Нв түрлері ---------------------------------------------------/ ! Hb A 1 Hb. A 2 Hb. F ( 2α 2β) (2α 2δ ) (2α 2γ) 98 % 3% 1% Сәбилерде ~ 80%, 1 жасқа дейін Нв. А 1 ауысады.

Ересек адам қанында: • Нв А 2 • Нв АҒ 95 -96% 2 -3% 0, 1 -2%

Гемоглобин ауруларының түрлері: –гемоглобинопатиялар қалыпты гемоглобин нің біріншілік поли пептидтік тізбегінің құрамының өзгеруі

талассемия: - гемоглобиннің кейбір тізбегінің синтезінің бұзылуы –темір жетіспеушілік анемия: темір жетіспеу шілігінен гем синтезінің бұзылуы

Аномальді Нв. Себептері: 1. Полипептид тізбегінің ауысуы: Нв Н (4 бета). 2. Аминқышқылының ауысуы: Нв С (бета п. т. глу→вал немесе лиз).

Аномальді Нв. Себептері: 1. Нв S (бета п. т. глу→вал) Нв S → орақтәрізді анемия.

Нв S (бета п. т. глу→ вал) Нв S → орақтәрізді анемия. О 2 -ң төмен парциалді қысымында Нв S крис талданады, эритро циттер орақ тәрізді түр түзеді→ анемия

Альфа-полипептидная цепь 16 Lis 30 Glu 116 Gln Lys I Gln G Филадельфия O Индонезия Мутант. гемоглобин 68 Asn Lys Glu M Бостон 57 Gly G Гонолулу Норфолк Tyr 58 His Asp

Бэта-полипептидная цепь 6 Glu Lys 121 Glu 6 Glu C Val Gln D Пенджаб S 7 Glu 67 Val М Милуока G Сан-Хосе Мутант. Гемоглобин Glu Lys Цюрих 63 His E M Саскатун 26 Glu Lys Tyr 63 His

ГЕМОГЛОБИН НЫҢ ЫДЫРАУЫ

↓

Гемоглобин Метинді көпірше үзіледі Вердоглобин Гемоксигеназ О 2 НАДФН 2 - Глобин - Ғе+2 - СО

Биливердин (4 пирролды сақина) НАДФН 2+-редуктаза Билирубин УДФГҚ (Бос билирубин) УДФ Глюкуронилтрансфераза Байланысқан билирубин Билирубиннің диглюкурониді

Билирубиндік диглюкурониді 95% 5% Стеркобилиноген. Уробилиноген Стеркобилин . Уробилин

Нв / гем (Fе 2+), 4 глобин) ыдырауы Эритроцитердің гемолизі ↓ Нв + гаптоглбин --------------2+) +) Нв (Fе Мет Нв (Fе 3 ыдырайды

тотығу Гемоглобин НАДФ вердоглобин гемоксигеназа Биливердин жасыл түсті пигмент) глобин АМҚ темір Сүйек миына

Биливердин жасыл түсті өт пигмент

Биливердин ↓ тотықсызданады «Тура емес» билирубин– қызыл- сары пигмент, суда нашар ериді, токсикалық, қан арқылы бауырға альбуминмен тасымалданады.

Билирубин қызыл-сары түсті өт пигменті

Бауырда «тура емес» билирубин залалсыздандырылады: Билирубин+ УДФГҚ УДФ-глюкуронилтрансфераза билирубиннің моно – (20%) және диглюкурониді (80%) «Тура» билирубин

СООН Н СООН О Н Н НО НО Н Н ОН НО Н О С=О СН 2 СН 3 СН CH 2 N ОН О С=О СН 2 CH 3 CH НО N Н О СН 2 CH 3 СН CH NH Билирубиннің диглюкурониді N OH

Тура» билирубин токси калық емес, Эрлих диа зореактивымен анық талады, суда ериді. Жалпы билирубин N 8, 6 -20, 5 мкмоль/л ( «тура емес» - 85% «тура» 25%)

Түра билирубин өтпен бірге ішекке түседі. Жіңішке ішекте арығарай :

моно және диглюкуронид ↓ → 2 ГҚ +2 Н 2 мезобилирубин ↓ → + 2 Н 2 мезобилиноген ↓ → + 2 Н 2 Тоқ ішек стеркобилиноген ↓ бауырга зәр

Биливердин тотықсызданады Билирубин « тура емес » қызыл-сары пигмент, суда нашар ериді, токсикалық, қан арқылы бауырға альбуминмен тасымалданады.

стеркобилиноген тотығу Бүйрек Стеркобилин (қызғылт сары, нәжістің пигменті) 300 мг/ т зәр стеркобилиноген уробилиноген Зәрдің пигментті 1 -4 мг/т тотығу стеркобилин (уробилин)

Клиникада диагности калық мақсатпен «тура емес» , «тура» билирубиннің мөлше рін қанда, өт пигмент терде , нәжісте, зәрде анықтайды.

Гипербилирубин урия (34, 0 мкмоль/л ↑ Салдары: сары аурулар

Сары ауру кезіндегі көздің сарғаюы

Даму себептері бойынша белгілі: -гемолитикалық ( эритроциттердің гемолизі ↑↑ )

- паренхиматоздық ( бауыр жасуша лаының бұзылыс тары ) -обтурация лық (өт жолдары ның бітелуі )

-УДФглюкуронил трансфераза -ның туа біткен жетіспеушілігі мен байланысты

- обтурациялық - УДФглюкуронилтранс феразаның туа біткен жетіспеушілігі мен байланысты - сабилердің сары ауруы

Гемның биосинтезі HS-Ko. A СО 2 Сукцинил SKo. A + 2 глицин синтетаза d – аминолевулин қышқылы + + d аминолевулин 2 Н 2 О Қышқылы порфобилиноген дегидротаза

- 4 NH 3 4 Порфобилиноген дезаминаза уропорфириноген ІІІ копропорфирин ІІ уропорфирин І протопорфирин ІХ декарбоксилаза Fe 2+ феррохелотаза гем + глобин гемопротеидтер

• Порфириялар: (Гем синтезінің бұзылыстары) • туа біткен (ферменттердің дефектісі ) • түрлері – эритропоэтикалық, бауырдың, терінің • Иеленген порфириялар (бауырдың циррозында, созылмалы алкоголизмде).

• ТЕМІРДІҢ АЛМАСУЫ

Темірдің ағзадағы орыны ағзада жалпы салмағы 3 -6 г: • гемдік темір: – гемоглобиннің құрамында; – миоглобиннің құрамында; – ферменттер (цитохромдар, пероксидаза, каталаза және т. б. );

Темірдің ағзадағы орыны ағзада жалпы салмағы 3 -6 г: • гемдік емес темір: – трансферрин; – ферритин; – аконитаза, рибонуклеотидредуктаза және т. б.

Гемді темір моглобин ~2, 6 г Ересек адамның ағзасындағы темірдің ортақ мөлшерінің ~ 70% (2, 1 -2, 8 г) құрайды. Белсенді метаболитикалық түрлері. Миоглобин Кендрью бойынша

Цитохром с

ЦХО (а+а 3)

Каталаза пероксидаза, және тб.

Гемдік емес темір ~ 0, 3 -1, 2 г: Тасымалдаушы түрі – трансферин Резервті түрі – ферритин гемосидерин

Гемдік емес темір ~ 0, 3 -1, 2 г Ферменттер – аконитаза (Кребс циклі), рибонуклеотидре дуктаза және т. б.

Трансферрин

Трансферрин Қан плазмасында ~ 0, 4 г/дл; гликопротеин, темірді байланыстыратын екі орталығы бар (Fe+3); міндеті - темірді депоға және пайдаланатын мүшелерге тасымалдау; біріншілік құрылымы 700 аминқышқылынан тұрады альфа спиралі мен бета структуралы полипептидті тізбек комбинациясы екі әртүлі бөлік түзеді: N- және Cаяғынан. олар өзара қысқа полипептидпен біріктіріліп тұрады да, терең гидрофобты аумақ түзеді.

[(Fe. О∙ОН)8 Ферритин. (Fe. О∙ОРО 3 Н 2)] • (аппоферритин+ Темір +3 ) ядросы Fe • темірге ең бай қан сары суының ақуызы; • мицелласының құрамында – Fe+3 2500 атомы бар.

Ферритин -темірдің қоры. ірі олигомерлік белок; 24 протомері іші бос қуыс сфера түзеді. Темір [(Fe. О∙ОН)8 (Fe. О∙ОРО 3 Н 2)] – ерімейтін минералды тор ішінде Fe+3 күйінде сақталады.

Ферритин Ақузды қабықшасында қуыс пен сыртқы ортаны байланыстыратын каналдар бар, олар арқылы темірдің иондары ішке еніп, молекуланның темір ядросын түзеді

Ферритин -темірдің қоры. ірі олигомерлік белок; 24 протомері іші бос қуыс сфера түзеді. Темір [(Fe. О∙ОН)8 (Fe. О∙ОРО 3 Н 2)] – ерімейтін минералды тор ішінде Fe+3 күйінде сақталады.

Ферритин каналдары • Ферритиннің ядросын сыртқы ортамен екі полярлы емес (үш-қабаттасқан мономер) және төрт полярлы (төрт- қабаттасқан мономер) канал байланыстырады. Полярлы канал арқылы Полярлы емес канал электрон тасымалдауы арқылы темір Fe+2 ядроға өткізіледі немесе жүреді (ядродағы темірді Fe+3 -тен Fe+2 -ге айландыру шығарыладыды үшін)

Гемосидерин-қою сары пигмент темірдің оксидінен тұратын ақуыз , 25% нуклеотидтер, көмірсулар гемоглобиннің ыдырауының және ферритиннің денатурациясымен депротеинизациясының нәтижесінде түзіліп, ішектен тоқтаусыз сіңірілсе жинақталады; темірдің ағзадағы сақталу түрінің бірі; суда ерімейді, қолдануға тез бейімделе алмайды; ол бауыр, көкбауыр макрофагтарында сүйек кемігінде кездеседі.

• Темірдің жетіспеушілігінде → теміржетіспеушілік анемия, артықшылығында • ++ идиотикалық гемохроматоз.

Теміржетіспеушілік анемиясы (ТЖА): • бүкіл жер шарында ең көп таралған ауру; • барлық жас топтарында, жынысы мен этникалық тұрғысына қарамастан кездеседі; • бүкіл жер бетінде 700 млн жуық адамда кездеседі (Provan D. et al. , 2000); • жер шарының әртүрлі аймақтарында темір жетіспеушілігі ~ у 20 -50% адамдарда; • шамалап алғанда әрбір 8 -ші әйелде (18 -30 жасар) – темір жетіспеушілігі байқалады (Saloojee H. et al. , 2001).

Әр түрлі жас кезеңіндегі темірдің қажеттілігі Жас кезеңі Темір қажеттілігі (мг/тәу. ) Балалар 1, 2 Жас өспірім қыздар 2, 8 Жас өспірім ұлдар 2, 0 Жүкті әйелдер 3, 7 20 -50 жасар әйелдер 1, 8 Ересек ерлер менопаузадан кейінгі әйелдер 1, 0

• • • Жаңа туған нәрестелер мен емшектегі балардағы теміржетіспеушілік анемиясының себебі анасының теміржетіспеушілік анемиясына шалдығуы шала туған многоплодная беременность небольшая масса при рождении ранняя повязка пуповины кровопотеря ребенка во время родов инфекции нарушение всасывания характер питания

Химиялық канцерогенез. Химиялық канцерогенез-ағзаға енгеннен кейін тікелей немесе жанама жолмен қатерлі ісік клеткаларының өсуіне әкеліп соқтырады. Бұған жататын қосылыстар: Полициклді қосылыстар: темекі түтіні, күл, тас көмір сағызы, ластанған ауа. Анилинді бояғыштар Азо бояғыштар Афлатоксиндер Нитрозо қосылыстар

РЕФЛЕКСИВТЫ ТЕСТ • Рефлексия - субъектін өз өзіне, өз тұлғасына • /құндылықтар, қізіушіліқтар, се бептер, эмоциялар, қылықтары , • өз біліміне немесе өзінін меншікті жағдайына назар аудару