аза станда ы білім беру ж йесіҚ қ

аза станда ы білім беру ж йесіҚ қ ғ ү

ЖОСПАР: 1. БІЛІМ БЕРУ Ж ЙЕСІНЕ АНЫ ТАМА. ЕЛІМІЗДЕГІ ХАЛЫ А БІЛІМ Ү Қ ҚҚ БЕРУ Ж ЙЕСІНІ ТАРИХЫ. АЗА СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ Ү Ң Қ Қ Ң «БІЛІМ ТУРАЛЫ» ЗА Ы. Ң 2. БІЛІМ БЕРУ Ж ЙЕСІНІ РЫЛЫМЫ МЕН ПРИНЦИПТЕРІ. Ү Ң ҚҰ 3. ОРТА БІЛІМ БЕРУ Ж ЙЕСІ. МЕКТЕПТІ ЖА А Т РЛЕРІ, Ү Ң Ң Ү ГИМНАЗИЯ, ЛИЦЕЙ. 4. К СІПТІК БІЛІМ БЕРУ Ж ЙЕСІ. К СІПТІК МЕКТЕП, ЛИЦЕЙ, Ә Ү Ә КОЛЛЕДЖДЕР, ИНСТИТУТ, УНИВЕРСИТЕТ, АКАДЕМИЯЛАР

АЗА ТЫ КЕ -БАЙТА ЛКЕСІНДЕ БІЛІМ ІСІНІ ПАЙДА БОЛЫП, ДАМУ ТАРИХЫ ДА ЗІНІ ІЛКІ Қ Қ Ң Ң Қ Ө Ң БАСТАУЛАРЫН СОНАУ ЕРТЕ ЗАМАНДАРДАН АЛАДЫ. АЗА СТАН ЖЕРІНДЕ, СІРЕСЕ, ОНЫ ОТЫРЫ ШЫ Қ Қ Ә Ң Қ АУДАНДАРЫНДА ОРТА АСЫРДЫ ЕРТЕ Д УІРІНДЕ-А ( ІІ- ІП . . ) К ПТЕГЕН МЕКТЕПТЕР Ғ Қ Ә Қ Ү Ү Ғ Ғ Ө (М СЫЛМАНША БАСТАУЫШ О У ОРНЫ) МЕН МЕДРЕСЕЛЕР, ДІНИ БІЛІМ БЕРЕТІН ОРТАДАН ЖО АРЫ О У Ұ Қ Ғ Қ ОРЫНДАРЫ Ж МЫС ІСТЕЙ БАСТА АНЫ ТАРИХТАН БЕЛГІЛІ. Ұ Ғ ЕРТЕДЕГІ ИСФИДЖАБ, ТАРАЗ, САЙРАМ, Т РКІСТАН, ОТЫРАР, Т. Б. АЛАЛАРЫНДА К ПТЕГЕН МЕДРЕСЕЛЕР Ү Қ Ө БОЛ АН, ОЛАРДЫ ЖАЛПЫ САНЫ 84 -КЕ ЖЕТКЕН. АУЫЛДЫ ЖЕРЛЕРДЕ МЕКТЕПТЕ МОЛДАЛАР (ТАТАР, Ғ Ң Қ БАШ РТ, Т. Б. ) СТАЗДЫ ЕТКЕН. О ЫТУ А ЫСЫ ХАЛЫ ТАН ЖИНАЛ АН. БАЛАЛАР ЫС, К З ҚҰ Ұ Қ Қ Ғ Қ Ү АЙЛАРЫНДА О Ы АН. О У МЕРЗІМІ 4 ЖЫЛ, О У А 7 ЖАСТАН БАСТАП АБЫЛДА АН, ЖЫЛ АЯ ЫНДА Қ Ғ Қ Ғ Ғ ЕМТИХАН ТАПСЫРУ МЕКТЕП БІТІРГЕНІ ШІН БАЛА А РЕСМИ КУ ЛІК ТАПСЫРУ Т РТІБІ СА ТАЛМА АН. Ү Ғ Ә Ә Қ Ғ МЕДРЕСЕЛЕР М СЫЛМАНДЫ Р СІМДЕРІН ТАРАТУШЫ О У ОРНЫ БОЛЫП АНА ОЙМАЙ, ІРІ М ДЕНИЕТ Ұ Қ Ә Қ Қ Қ Ә ОРТАЛЫ Ы РЕТІНДЕ ДЕ ЫЗМЕТ АТ АР АН. Б Л О У ОРЫНДА ЗА ТАНУ, ТАРИХ, ЛОГИКА, Ғ Қ Қ Ғ Ұ Қ Ң ФИЛОСОФИЯ, МАТЕМАТИКА, АСТРОНОМИЯ, МЕДИЦИНА, Т. Б. П НДЕР ЕНГІЗІЛГЕН. МЕДРЕСЕЛЕРДІ Ә Ң ЖАНЫНДА САЛИ АЛЫ КІТАПХАНАЛАР БОЛ АН. Қ Ғ

аза ты ке -байта лкесінде білім ісіні пайда болып, даму тарихы да зіні ілкі Қ қ ң ң қ ө ң бастауларын сонау ерте замандардан алады. аза стан жерінде, сіресе, оны Қ қ ә ң отыры шы аудандарында орта асырды ерте д уірінде-а ( ІІ- ІП . . ) к птеген қ ғ қ ә қ Ү Ү ғ ғ ө мектептер (м сылманша бастауыш о у орны) мен медреселер, діни білім беретін ұ қ ортадан жо ары о у орындары ж мыс істей баста аны тарихтан белгілі. ғ қ ұ ғ Ертедегі Исфиджаб, Тараз, Сайрам, Т ркістан, Отырар, т. б. алаларында к птеген ү қ ө медреселер бол ан, оларды жалпы саны 84 -ке жеткен. Ауылды жерлерде мектепте ғ ң қ молдалар (татар, баш рт, т. б. ) стазды еткен. О ыту а ысы халы тан жинал ан. құ ұ қ қ ғ Балалар ыс, к з айларында о ы ан. О у мерзімі 4 жыл, о у а 7 жастан бастап қ ү қ ғ қ қ ғ абылда ан, жыл ая ында емтихан тапсыру мектеп бітіргені шін бала а ресми ку лік қ ғ ғ ү ғ ә тапсыру т ртібі са талма ан. Медреселер м сылманды р сімдерін таратушы о у орны ә қ ғ ұ қ ә қ болып ана оймай, ірі м дениет орталы ы ретінде де ызмет ат ар ан. Б л о у қ қ ә ғ қ қ ғ ұ қ орында за тану, тарих, логика, философия, математика, астрономия, медицина, ң т. б. п ндер енгізілген. Медреселерді жанында сали алы кітапханалар бол ан. ә ң қ ғ

Ресей Халы а арту министрлігі 1870 жылы б ратана халы тар а білім қ ғ ұ қ ғ беру шаралары туралы арнаулы за абылдады. Осы за бойынша шет ң қ ң айма та ыларды орыстандыруды к здеген миссионерлік педагогика ж йесі қ ғ ө ү енгізілді. М скеуде рыл ан арнайы миссионерлік о амны негізгі ә құ ғ қ ғ ң принциптерінде былай делінген: мусылман елдерін ыдырату, арасына от жа у, я ни, пант ркішілдік пен панисламды а арсы к ресу; б ратана ғ ғ ү ққ қ ү ұ халы тарды провославие дініне к шіріп, шо ындыру, халы ты ата-баба қ ө ғ қ тарихынан, лтты м дениетінен ол здіру, орыс алфавитін енгізу; ұ қ ә қ ү м сылманды мектептер мен медреселерді біртіндеп жою, оларды орнына ұ қ ң орыс-т зем, орыс- аза мектептерін ашу, кейін б ларды б рін таза орыс ү қ қ ұ ң ә тіліне к шіру, шет айма тарда ы отаршылды саясатты ж зеге асыру шін ө қ ғ қ ү ү миссионер алымдар, о ытушылар кадрларын к птеп даярлау. Омскідегі ғ қ ө «Азия мектебі», Орынборда Неплюев кадет корпусы, Омскідегі кадет корпустары жатта к рсетілген шараларды ж зеге асуыны на ты құ ө ң ү ң қ к рінісі болатын. ө

Ы. Алтынсарин есімімен ты ыз байланысты. аза даласында Ы. Алтынсаринні ғ Қ қ ң а артушылы ызметі мен идеялары б гінде педагогика саласыны ғ қ қ ү ң ылыми-зерттеу ж мысына айналды. Оны а артушылы ызметі аза ғ ұ ң ғ қ қ хал ыны рухани-саяси отарлау саясатыны ысымшылы ы ысып т рпиі қ ң ң қ ғ қ ү кезе ге т спа-т с келді. Б л саясатты то тату а а арту. Ы. Алтынсарин есімімен ң ұ ұ ұ қ ғ ғ ты ыз байланысты. аза даласында Ы. Алтынсаринні а артушылы ызметі ғ Қ қ ң ғ қ қ мен идеялары б гінде педагогика саласыны ылыми-зерттеу ж мысына ү ң ғ ұ айналды. Оны а артушылы ызметі аза хал ыны рухани-саяси отарлау ң ғ қ қ қ ң саясатыны ысымшылы ы ысып т рпиі кезе ге т спа-т с келді. Б л саясатты ң қ ғ қ ү ң ұ ұ ұ то тату а а артушыларды жергілікті саяси к ші болмады. Тек лтты білім беру қ ғ ғ ң ү ұ қ ж йесін заман талабына сай, миссионерлік а арту-о у ісіні негізгі ү ғ қ ң за дылы тарын абылдай отырып, аза станда халы а арту ісі жа а жол а ң қ қ Қ қ қ ғ ң ғ т сті. ү XIX асырды ая кезінде » аза мектептері андай болу керек» деген м селе к н ғ қ қ қ ә ү т ртібіне ойыла бастады. Осы ж нінде бір-біріне арама- арсы екі к з арас ә қ ө қ пайда болды. шыларды жергілікті саяси к ші болмады. Тек лтты білім беру ж йесін заман ң ү ұ қ ү талабына сай, миссионерлік а арту-о у ісіні негізгі за дылы тарын абылдай ғ қ ң ң қ қ отырып, аза станда халы а арту ісі жа а жол а т сті. Қ қ қ ғ ң ғ ү XIX асырды ая кезінде » аза мектептері андай болу керек» деген м селе к н ғ қ қ қ ә ү т ртібіне ойыла бастады. Осы ж нінде бір-біріне арама- арсы екі к з арас ә қ ө қ пайда болды.

Білім беру ісіні м ні, міндеттері ж не принциптері. азіргі скеле ң ә ә Қ ө ң мір талаптарына сай жастар а білім ж не т рбие беру, оларды ө ғ ә ә жан-жа ты дамыту — о ам алдында т р ан басты міндеттерді бірі. қ қ ғ ұ ғ ң Білім беру — б л о ам м шелеріні адамгершілік, интеллектуалды ұ қ ғ ү ң қ м дени дамуыны жо ары де гейін ж не к сіби біліктілігін амтамасыз ә ң ғ ң ә ә қ етуге ба ыттал ан т рбие беру мен о ытуды здіксіз процесі. ғ ғ ә қ қ ү аза стан Республикасында жастар а білім беру процесі Қ қ ғ хал ымызды лтты салт-д ст ріне, м дениетіне, экономикасына ж не қ қ ұ қ ә ү ә ә саяси міріне негізделіп іске асырылады. ө

ЗА ДА К РСЕТІЛГЕН БІЛІМ БЕРУ Ж ЙЕСІНІ НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕРІ: Ң Ө Ү Ң • жеке адамны рухани ж не к ш- уат м мкіндіктерін ашу, адамгершілік пен ң ә ү қ ү салауатты мір салтыны берік негіздерін алыптастыру, рбір адамды дамыту ө ң қ ә шін жа дайлар жасау; ү ғ • азаматты ты, йелменні , халы ты , о амны ж не мемлекетті алдында ы қ ү ң қ ғ ң ә ң ғ жеке адамны ылары мен міндеттерін ынуды, сондай-а республиканы ң қүқ ұғ қ ң м дени, о амды , экономикалы ж не саяси міріне атысу ажеттігін ә қ ғ қ қ ә ө қ қ т рбиелеу; ә • Республика т р ындарына жалпы ж не к сіптік білім алу шін м мкіндіктер ұ ғ ә ә ү ү жасау; • жеке адамны шы армашылы абілеттерін ж не эстетикалы т рбиесін ң ғ қ қ ә дамыту; • аза хал ыны м дениеті мен д ст р-салтын о ып- йрену шін жа дайлар қ қ қ ң ә ә ү қ ү ү ғ жасау.

Халы а білім беру ісін дамытуда педагогикалы ққ қ факторды да сері бар. Мысалы, мектеп жасына дейінгі қ ә балалар т рбиесін ерте бастан ол а алып, оларды тиісті ә қ ғ дайынд пен мектепте о у а дайындау ажет. Ол шін қ қ ғ қ ү балалар ба шасында ж не йелменде т рбие қ ә ү ә ж мысыны процесіне на ты педагогикалы басшылы ұ ң қ қ қ жасап, оны барынша сапасын ж не н тижесін арттыру ң ә ә т рбиешілерден, ата-аналардан, мектепке дейінгі ә мекемелер ме герушілерінен лкен педагогикалы ң ү қ шеберлікті талап етед і. Халы а білім беру ж йесіні ққ ү ң міндеттерін ж зеге асыру білім беруді мемлекеттік ү ң саясат принциптеріне т уелді. аза стан ә Қ қ Республикасыны «Білім туралы» За ы бойынша мына ң ң мемлекеттік принциптер басшылы а алынады: ққ

1) аза стан Республикасыны барлы азаматтарыны білім алу ы тарыны те дігі: Қ қ ң құқ қ ң ң 2) рбір азаматты интеллектуалды дамуы, психикалы фиииологиялы ж не жеке ерекшеліктері ескеріле Ә ң қ қ қ ә отырып, халы ты барлы де гейдегі т р ындарыны білімге ол жеткізуі; қ ң ұ ғ ң қ 3) білім беруді зайырлы сипаты; ң 4) жеке адамны білімділігін ынталандыру ж не дарындылы ын дамыту; ң ә ғ 5) білім беру сатыларыны саба тасты ын амтамасыз ететін білім беру процесіні здіксіздігі; о у мен ң қ ғ қ ң ү қ т рбиені бірлігі; ә ң 6) білім беру йымдарыны меншік нысандары бойынша, о у мен т рбиені нысандары, білім беру ұ ң қ ә ң ба ыттары бойынша алуан т рлі болуы; ғ ү 7) білім беруді бас аруды демократиялы сипаты ж не білім беру йымдарыны академиялы қ қ қ ә ұ ң қ бостанды тары мен кілеттілігін ке ейту; қ ө ң 8) білім беруді ізгілікті ж не дамытушы сипаты; ң ә 9) білімні , ылымны ж не ндірісті интеграциялануы; ң ғ ң ә ө ң 10) о ушыларды к сіптік ба дарлау; қ ә ғ 11) білім беру ж йесін а параттандыру; ү қ

Орта білім беру аза стан Республикасыны азаматтарына мемлекеттік о у орында тегін орта Қ қ ң қ білім алу а кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті. аза стан Республикасыны білім беру ж йесін ғ Қ қ ң ү дамытуды 2010 жыл а дейінгі ба дарламасы негізінде жалпы орта білім ш сатылы: бастауыш (1 -5 қ ғ ғ ү сынып-тар), негізгі (6 -10 сыныптар) ж не жо ары (11 -12 сыныптар) жалпы орта білім беретін о у ә ғ қ орнында кезе -кезе мен алынады. ң ң Жалпы білім беретін орта мектепті ма саты адамгершілігі, р жа ты дамы ан зіні ж не о амды ң қ ә қ ғ ө ң ә қ ғ қ м дделерді штастыра білетін, халы м дениетін жетілдіру ісінде з лты мен жалпы адамзат ү ұ қ ә ө ұ азынасын тиімді пайдаланатын адамды т рбиелейді. Р азаматтарына мемлекеттік о у орында қ ә Қ қ тегін орта білім алу а кепілдік беріліп, орта білім алу міндеттеледі. Жалпы орта білім — здіксіз білім ғ ү беру ж йесіндегі негізгі де гей. Жалпы орта білім 3 сатылы: бастауыш (1 -5 сыныптар) негізгі(6 -10 ү ң сыныптар) ж не жо ары (10 -12 сыныптар). Жалпы білімні н с алы ына, білім беруді ау ымды ә ғ ң ұ қ ғ ң қ инфра рылымын алыптастыру а, жалпы орта білім беретін йымдарды р алуан т рлері мен құ қ ғ ұ қ ә ү лгілерін дамыту а жалпы білім беретін мектеп, гимназия, лицей ж не бас аларды ру ар ылы ол ү ғ ә қ құ қ қ жеткіземіз.

аза стан Республикасыны 1999 жылы абылдан ан «Білім туралы» За ында т ыш рет гимназия мен Қ қ ң қ ғ қ ұңғ лицейге т сінік беріліп, оны м ртебесі, ы ты негізі ай ындалды. ү ң ә құқ қ Гимназия — негізгі ж не осымша жалпы білім беру ба дарламаларын іске асыратын, о ушыларды оларды ә қ ғ қ ң бейімділігі мен абілетіне с йкес тере детіп, сала а б ліп, саралап о ытуды к здейтін, жалпы орта білім қ ә ң ғ ө қ ө беретін о у орны. қ Лицей — негізгі ж не осымша жалпы білім беру ба дарламаларын іске асыратын, жо ары сатыда ы ә қ ғ ғ ғ о ушыларды к сіби ба дарлап о ытуды ж зеге асыратын жалпы орта білім беретін о у орны. қ ә ғ қ ү қ Лицейлерді е басты ерекшелігі — а ыл-ой (интеллектуалды ) абілеттері жо ары жастарды топтап ң ң қ қ қ ғ о ытып, оларды жо ары о у орындарына даярлайтын біры ай элитарлы мектеп болуында. Лицейге қ ғ қ ңғ қ жастарды абылдау е алдымен оларды таби и м мкіндіктерін, интеллектуалды ерекшеліктерін ай ындау қ ң ң ғ ү қ қ негізінде ж ргізіледі, кейін де бала дамуын ада алай отырып, бірнеше іріктеу сатыларынан ткізеді. Ал оны ү қ ғ ө ая та ан жастар жо ары о у орнында білім алу ы ына ие болады. Б л о у орындарыны басты принципі қ ғ ғ қ құқ ғ ұ қ ң баланы д л болаша маманды ына с йкес абілетіне арай іріктеу ж не сол маманды ты жо ары де гейде ә қ ғ ә қ қ ә қ ғ ң ме геруіне к мектесетіндей бірнеше жыл бойы арнайы дайынды тан ткізу болып табылады. «Мирас» ң ө қ ө халы аралы мектебіні білім беру ызметінде аза стан Республикасыны орта білім беру саласында ы қ қ ң қ Қ қ ң ғ лтты стандарт пен халы аралы бакалавриат ба дарламасыны талаптары орынды йлесім тап ан. ұ қ қ қ ғ ң ү қ К птеген п ндер а ылшын тілінде о ытылады. ө ә ғ қ

Білім мен т рбие беру — б л республика азаматтарыны зыретін ж не адамгершілік, ә ұ ң құ ә а ыл-ой, м дени дамуыны жо ары де гейін амтамасыз етуге ба ыттал ан здіксіз қ ә ң ғ ң қ ғ ғ ү педагогикалы процесс. аза стан Республикасында жастар а білім беру процесі қ Қ қ ғ хал ымызды лтты д ст р салтына, м дениетіне, экономикасына ж не саяси міріне қ қ ұ қ ә ү ә ә ө негізделіп іске асырылады. Республикада «Білім туралы» За ды ж зеге асыруды ма ызды жолыны бірі — болаша ң ү қ ң ң қ м алімдерді мектепте халы ты педагогика негізінде ж ргізілетін т лім-т рбие ісіне ұғ қ қ ү ә ә даярлау. Б л ба ытта ы басты ма сат — о ушыларды адамгершілікке, имандылы а ұ ғ ғ қ қ ққ т рбиелеу болып табылады. ә

дебиеттер: Ә 1. Білім туралы. — Об образовании: аза стан Республикасыны За ы. — Алматы: Литера, Қ қ ң ң 2000. — 96 б. 2. Г. . Н р алиева, С. Мусин. Салыстырмалы педагогика. -Алматы: ылым, 1999. Қ ұ ғ Ғ 3. . Жары баев, С. алиев. аза ты т лім-т рбиесі. — Алматы: Сана, 1995. Қ қ Қ Қ қ ң ә ә 4. Ж. оянбаев, Р. оянбаев. — Астана, 1998. Қ Қ 5. Е. Са ынды лы. Педагогика. — Алматы, 1999. ғ құ