Ахмет Жүйнеки “Ақиқат сыйы”
Ахмет Жүйнеки ХII ғасырдың аяғы мен ХIII ғасырдың басында өмір сүрген ақын. Сыр бойы мәдениетінің ошағы Түркістан қаласының маңындағы Жүйнек деген жерде дүниеге келген. Қожа Ахмет Иассауидің шәкірті , өз заманының оқымыстысы болған кісі. Толық аты –Әдиб Ахмет ибн Махмут Жүйнеки.
Ахмет Жүйнеки Ақиқат сыйы атты кітап жазған. Кітап 456 жол өлеңнен тұрады. Түркі тілін құрметтеп, оны поэзия тіліне аударуды мақсат еткен. Түркі ақындарының өлеңді түркі тілінде жазуы өз заманындағы оянушылықтың бір белгісі еді.
• Ақиқат сыйы кітабының алғашқы тарауларында Ахмет жаратушы бір алланы , Мұхаммед пайғамбарды , оның төрт сахабасын мақтайды. Ислам дәуіріндегі әдеби дәстүр бойынша қалыптасқан жүйе бұл.
Тат Испаһсалар бег үчүн бу китаб Чықырдым ажунда аты қалсу деп Бұл кітапты Тат Ыспаһсалар Бек үшін Шығардым. Дүниеде аты қалсын деп Китабимны көрган ешиткан киши Шаһымны ду а бирла йад қылсу деп Бег -бек чықырдымшығардым, Үчүн - үшін К -Г Ч - Ш, Қ -Ғ, Ы- А , Ү- І Китабымыы – кітабымды Ешиткан- есіткен И-І Н– Д Ш -С Кединги- Кейін, Оның- Аның Д – Й, О- А “Кітабымды көрген , естіген кісі Шаһымды дұға оқығанда есіне алсын деп Кединги келинги кишилар ара Аның зикри таңсуқ едиз болсу деп. Кейін келген ұрпақтар арасында , Оның даңқы аса таңданырақ болсын деп.
Билигтин айурман сөзүмга ула, Билиглигка йа дост өзиңни ула Бирла – Барша Оның Аның И–А О А Білім туралы айтамын. Сөзіме ден қой. Уа дос, өзіңдң білімдіге жақын тұт Безадим китабны мава из масал. Бақығлы оқуғлы асығ алсу деп Китабны – Кітабыды И – І ны - ды Кітабымды өнегелі нақыл сөздермен ажарладым, Көруші , оқушыға пайдасы болсын деп. Балак еттим аны шаһымға мен өг, Һавадарлығымны тугал билсу деп. Мен мұны шаһыма тарту еттім , Шын пейілді анық сезсін деп. Шаһымға – Шаһыма Ғ әрпінің түсіп қалуы
Айа дост билиглиг йизин излагил. Халы сөзласаң сөз билип сөзлагил. Дост – Дос Т әрпінің түсіп Қалуы Уа дос, білімді кісінің жолын қу Егер сөйлейтін болсаң , біліп сөйле. Билип -Біліп И-І Ахы ерни өгкил өгар ерса сен, Бахығла курт дег оқуң гезлагил. Өгар- Егер Ө– Е жалғаулардағы дыбыс алмасулар Айып- Айыб П- Б Егер мақтағың келсе , жомарт ерді мақта Сараңға бөрі сияқтандырып оғыңды кезе. Қамуғ тил ахы ер санасын айур , Ахылық қамуғ айб кирини йуйур. Барлық ел жомарттың жақсылығын айтады Жомарттық барлық айыптың кірін жуады. .
Білімді не айтады тыңдап көріңіз Әдептіліктің басы аузын бағу Тіліңді тарт, тісің сынбасын, Егер шыға қалса , тісіңді мықтап сындырады Ойланып сөйлеген кісінің сөзі сөздің асылы , Көп шатып мылжыңдаған тілді алдырмайтын жау Ешитгил билиглиг негү деп айур Адаблар башы тил кудазмак турур Тилиң бекта тутғыл тишиң сынмасун Халы чықса бектин тишиңни сыйур Санып сөзлаган ер сөзи сөз сағы Өкуш йаңшаған тил ей алмас йағы
Теңеу Бал-шекердей тәтті тоты тіліңіз, Түсірді ауға неше жандар құмайын, Ойлап сөйле адуындай сөйлеме, Сөзіңді арашала , сонда кейін басыңды арашаламайсың. Соғысқа кірер бейне тойға кіргендей Ашыққан бөрі қойға кіргендей. Әкем қағанның қосыны бөрідей болыпты, Жаулары қойдай болыпты. Қойға тиген қасқырдай, Алқымынан тамақтап.
метафора Ол -малдың құлы, мал -оның билеушісі, Жомарт ел -халықтың билеушісі. Тәкәппарлық - барлық елде жеккөрінішті қылық , Мінездің ең жақсысы- жуас қылық. Қолдың бақыттысы беруші қол, Алған -, бірақ бермеген қол-қолдың құтсызы. Жомарттылық, - көңілімнің панасы, Ал ақ көңіл- жанымның сәждеханасы.
Назарларыңызға рақмет Омарова Әсем KZ 3
