Атырау мұнай және газ институты Гуманитарлық пәндер кафедрасы 12 дәріс 16 -18 ғасырлардағы француз ағартушылық философиясы Дәріс жүргізуші: филос. ғ. к. , доцент Нұрадин Гүлхан Болатқызы
Дәріс сұрақтары Ø 17 ғасырдағы философиядағы материализм. Ø 17 -18 ғасырлардағы ағартушылық философиясы Ø француз материализмінің пайда болуы, дамуы және ерекшеліктері.
ХVII-XVIII ғғ. француз ағартушылары Пьер Гассенди Франсуа Вольтер Жан-Жак Руссо Даламбер
ГАССЕНДИ (Gassendi) Пьер (1592 -1655) Философ, математик. Негізгі шығармалары: Аристотельдіктерге қарсы парадоксалды жаттығулар”, 1624; “Эпикурдің өмірі мен ұстанымы”, 1647; “Эпикур философиясымен сәйкестік”, 1649; “Философия сәйкестігі”, 1658.
Гассенди өз философиялық жүйесін үш бөлімге бөлді: логика Гассенди концепциясының басты жетекшісі – физика этика физика
РУССО (Rousseau) Жан-Жак (1712 -1778) Ø Философ-ағартушы, саяси ойшыл, жазушы, ақын, драматург, өнер, педагогика теоретигі. Негізгі шығармалары: Ø “Ғылым мен өнер туралы ойлар”, 1755; Ø «Адамдар арасындағы теңсіздіктің негіздері мен шығу тегі туралы толғаныс» 1755, Ø «Қоғамдық келісім туралы» 1762, т. б.
Руссо құдайдың тіршілік етуімен қатар өлмейтін жанның да бар екенін мойындады. Материя мен рух мәңгілік тіршіліктегі екі бастама. Руссо буржуазиялық демократия мен азаматтық бостандықты, туылғанынан тәуелсіз адамдар теңсіздігіне жақтады. Теңсіздіктің басты себебі – жеке меншік.
ВОЛЬТЕР (Voltaire), настоящее имя Франсуа Мари Аруэ (Arouet) (1694 -1778) Жазушы, тарихшы, француз ағартушыларының өкілі. Негізгі философиялық шығармалары: “Философиялық хаттар”, 17271733; “Метафизикалық трактат”, 1734; “Ньютон философиясының негізі”, 1736 -38; “Сократ”, 1759; “Қалта философиялық сөздігі”, 1764; «Тарих философиясы» 1765, т. б.
Вольтер не істеді? Ол алғаш рет құдайлық ойдағы идеяны мәдениет және қоғамдық өмір болмысының прогресі идеясына ауыстырды. Ø Ол корольдер тарихының орнына халықтар, дәстүрлер, ғылымдар, заңдар тарихын алға жылжытты. Ø Ол еуропаорталықтықты кері итеріп, шығыс мәдениетіне үлкен мән берді. Ø Ол адамзат тарихының басты мазмұны варварлықтан өркениетке жылжу деп есептеді. Ø Ол “прогресті қозғаушы күш - ақыл мен ағартушылықты насихаттау” – деп тұжырымдады. Ø
Франсуа Вольтер Әлеуметтік-тарихи дамуға үш фактор ықпал етеді: КЛИМАТ, ҮКІМЕТ және ДІН. Оның екеуі – үкімет пен дін – шешуші болып табылады.
МОНТЕСКЬЕ (Montesquieu) Шарль Луи, Шарль де Се-конда, барон де Ла Бред и де Монтескье (1689 -1755) Француз философ-ағартушысы, саяси ойшыл, әлеуметтанушы және тарихшы. Дүниегекөзқарасы - деист. Ол теология мен шіркеуді бірден сынға алды. Ол қоғам мен табиғат құбылыстарына бағынышты жалпы заңдылықтар идеясын дамытты. Негізгі шығармалары: «Парсылық хат» 1721, «Римдіктердің құлауы мен ұлылығы туралы ойлану» 1734, «Заңдар рухы туралы» 1748.
Ø Ø Ø Ø Француз ағартушылары өкілдерінің бірі, философ және математик. Ол адамдық танымның пайда болуы мен дамуы тарихын бейнелеуге тырысты, сонымен бірге, көбіне Ф. Бэкон принциптерінен шығатын ғылымдар жіктемесін жасады. Ол сенсуализм жақтаушысы болды және Декарттың туа біткен идеялар теориясына қарсы болды. Бірақ оның сенсуализмі материалистік болмады. Ол ойлау материяның қасиеті емес, ал жан материядан тәуелсіз тіршілік етеді. Осылайша Даламбер дуалистік ұстанымда тұрды. Ол құдайды қалыптасқан субстанция ретінде мойындады. Негізгі шығармасы: «Философия элементтері» 1759. Даламбер Жан Лерон (1717 -1783)
Француз материалистері Дени Дидро Поль Анри Гольбах Жюльен Ламетри Клод Адриан Гельвеций
Француз философы, ағартушы, энциклопедия жетекшісі, жазушы, өнер сыншысы. Ø Вольтермен бірге сол кездегі қоғамдық ойға үлкен ықпал етті. Ø Оның өмірінің орталықтық ісі энциклопедияны жасауы. Ø Ол энциклопедияға өнер және көркемдік сын туралы сұрақтарға байланысты жұмыстар жазды, қайрымдылық пен сұлулық бірлігі идеясын қорғай отырып, жаңа реализм эстетикасын дамытты. Негізгі шығармалары: «Табиғатты түсіндірудегі ойлар» 1754, «Даламбер мен Дидро әңгімесі» 1769, «Материя мен қозғалыстың философиялық негізі» 1770, «Физиология элементтері» 1774 -80. Ø Дени Дидро (1713 -1784)
Ø Ø Ø француз философ-материалист, дәрігер. Әлем - тартылысты, іштей белсенді, материалды субстанцияны сезуші. Ламетри эволюционизм идеясына жақындаған механицизм өкілі. Тарихи дамудың басты себебі ұлы тұлғалардың ағартушылық әрекеттері. (ағартушылықты абсолютизм). Бұқара халық - діни сенімді нық ұстағаны абзал. Негізгі шығармалары: «Адам – машина» 1747, «Эпикур жүйесі» 1750. Ламетри Жюльен Офре де (1709 -1751)
Ø Ø Ø ГОЛЬБАХ (Holbach) Поль Анри (1723 -1789) Ø француз философ-материалисті және атеист. Ол дін мен идеалистік философияға , әсіресе Беркли іліміне сын айтты. Діннің пайда болуы – қараңғылық. Дін - біреулердің қорқынышы, ал екіншібіреулердің алдауы. Материя – бұл «қандайда бір жолмен біздің сезімдерімізге әсер ететін бар дүние» . Ол тартылыс, салмақ, бейне, тығыздық, бөлінбейтін және өзгермейтін атомдардан тұрады. Негізгі шығармалары: «Табиғат жүйесі» 1770, «Христиандықты әшкерелеу» 1761, «Қалта құдайы» 1768, «Кіршіксіз ой» 1772.
Ø Ø Ø Француз материализмінің өкілі. Объективті тіршілік етуші материя сезіну көмегі арқылы танылады. Ол адамның қалыптасуындғы жеке және қоғамдық көзқарастардың бірлікті үйлесімділігі идеясы мен ойлау қабілеттілігінің теңдігі идеясының утопиялық социализмді дайындаудағы үлкен рөлін мойындайды. Негізгі шығармалары: «Ақыл жайында» 1758, «Адам туралы» 1769, баспадан шыққан жылы 1773. ГЕЛЬВЕЦИИ (Helvetius) Клод Адриан (1715 -1771)
Католиктік діндар, сенсуализмнің және ассоциативті психологияның негізін қалаушы. Ø Ол Декарттың туа біткен идеясын терістеп, барлық психикалық процестерді танымның жалғыз көзі болған сезімдік танмның түрленуімен түсіндіруге тырысты. Ø Әрбір адам – мүсін, ол эволюциялық сезінудің арқасында біртіндеп тіріле бастайды. Ø Негізгі шығармалары: “Адамдық ілімдердің шығу тегі туралы тәжірибелер” 1746; “Сезім туралы трактат” 1749; “Логика” (поляк үкіметінің өтініші бойынша орта мектептер үшін жазылған) 1780 т. б. . Ø КОНДИЛЬЯК (Condillac) Этьен Бонно де (1715 -1780)
Француз Энциклопедияшылары Д. Дидро 1772 ж. дейін басқарды Даламбер Дидроға көмектесті Монтьеске, Руссо, Вольтер, Гельвеций, Гольбах т. б. жалғастырушылар
“Энциклопедияда” материалистер феодалдық идеологияға қарсы мейлінше дәйекті күрес жүргізді. Энциклопедия шіркеудің ғылым істеріне араласпауын жақтады, өздерін қоғамдық прогрестің жақтаушылары деп жариялады, деспотизмді сынап, сословиелік теңсіздіктің жойылуын қуаттады.
Скачать презентацию Атырау мұнай және газ институты Гуманитарлық пәндер кафедрасы
11. француз .ppt