ара анды Мемлекеттік Медицина УниверситетіҚ ғ Молекулярлы

ара анды Мемлекеттік Медицина УниверситетіҚ ғ Молекулярлы биология ж не медициналы генетика қ ә қ кафедрасы С Ж ӨС ЖӨ Та ырыбы: қ “Сырт ы орта факторларыны рекеттеріне қ ң ә а заны т ым уалайтын патологиялы реакцияларыны ғ ң ұқ қ қ ңа заны т ым уалайтын патологиялы реакцияларыны ғ ң ұқ қ қ ң алыптасу тетіктері ” қалыптасу тетіктері ”қ Орында ан: Рсалиева , ЖМФ ғ ҚОрында ан: Рсалиева , ЖМФғ Қ 114 топтоп Тексерген: алиева Г. Т ҚТексерген: алиева Г. ТҚ ара анды 2010 Қ ғара анды 2010Қ ғ

Жоспары: Кіріспе орша ан орта мен адам а засыны байланысыҚ ғ ғ ң Негізгі б лім өНегізгі б лімө Биотрансформация ту фазалары Өту фазаларыӨ Атмосфераны ластануы ңАтмосфераны ластануың Тама тар ж не тама а осатын заттар қ ә ққ қТама тар ж не тама а осатын заттарқ ә ққ қ орытынды ҚорытындыҚ Пайдалан ан дебиеттер ғ әПайдалан ан дебиеттерғ ә

Адам а засына к нделікті енетін затар ғ ү метоболизм ферменттеріні атысумен ң қ биотрансформацияланады. Олар: Ас су рамында ы рт рлі заттар құ ғ ә ү Темекі ж не т. б т тіндер ә үТемекі ж не т. б т тіндерә ү Д рі д рмектер ә әД рі д рмектерә ә Ша тоза дар ң ңШа тоза дарң ң Ауа рамында ы т рлі газдар құ ғ үАуа рамында ы т рлі газдарқұ ғ ү К н с улесі ү әК н с улесіү ә

Биотрансформация 700 — жж уы реакциялардан т ратын те қ ұ ө к рделі процесс. Оны ш фазасын ү ң ү ажыратады. Адам а засына к нделікті ғ ү енетін-затар ас су рамында ы рт рлі құ ғ ә ү заттар, д рі әзаттар, д ріә — д рмектер, т тіндер, ша ә ү ң тоза дар ж не ауа рамында ы т рліше ң ә құ ғ ү газдар , тіпті к н с улесі-метаболизм ү ә ферменттеріні атынасуымен жасушаларда ң қ биотрансформацияланады.

Фазалары: I I — ф- ф азасында а за а енген экзогендік ғ ғ молекулалар цитохром 450(СУП-450) атысумен, монооксигенаци қ 450(СУП-450) атысумен, монооксигенациқ я я реакциясын тежиесінде, активтенеді. Н т ә әреакциясын тежиесінде, активтенеді. Н тә ә ежиесінде к птеген аралы улы німдер ө қ ө т зіледі. ү II-II- фазасында аралы улы німдер қ ө залалсызданады.

Егер биотрансформацияның I-II фазалары арасында ы тепе ғфазалары арасында ы тепеғ — те дік ң са талса а за бір алыпты тіршілік етеді қ ғ қса талса а за бір алыпты тіршілік етедіқ ғ қ , , ал егер фаза реакциялары те белсенді ө болса, я ни тепе те дік б зылса ғ ң ұ , жасушада аралы улы німдер қ ө жина талып оксидативті стрессті қ оздырады қоздырадық. . Н тижесінде жасуша тез ә артайып леді. қ ө

Оксидативтік стресс Мембрана липидтеріні ас ынтоты ты тоты уыны ң қ қ ғ ң б зылуына алып келетін тізбекті реакциялар ұ салдары болып табылады. Биотрансформацияны ңсалдары болып табылады. Биотрансформацияның I-I- фазасында т зілетін эндогендік еркін радикалдар ү те ауіпті молекулалар болып табылады ж не олар ө қ ә жасушаны белсенді шабуылдап, мембрана липидтеріні ас ынтоты ты тоты уын ң қ қ ғ б зып, мембраналарда са ыллаулар пайда ұ ң етеді. Н тежиесінде жасушаішілік ысым т мендеп ә қ ө гомеостаз згереді. ө

СУПСУП 11 АА 11 гені СУПСУП 1 1 АА 11 гені 15 15 хромосоманы ң 15 q 22 q-24 локусында орналас ан. Ол қ I-I- фазада темекі т тіні серінен активтенеді. Оны кодтайтын ү ә ң ферменті СУП 11 АА 22 полициклды ароматты қ қ полициклды ароматты қ қ к мірсуларды алмасуын катализдейді. Осы ө ң ферментті же іл индукцияланатын ң ң формасы темекі тартушылар арасында кпе ө рагыны дамуыны т уекелділігіні жо ары ң ң ә ң ғ болуымен сипатталады.

СС УП УП 11 АА 22 гені 15 15 хромосоманы ң 15 q 22 -qter. локусында орналас ан ж не адамны бауыр қ ә ң жасушаларында ы барлы цитохром ғ қ 450 — діңдің 10 -15% райды. Ол ксенобиотиктерді құ ң райды. Ол ксенобиотиктердіқұ ң — ароматты ж не гетероциклды қ ә қароматты ж не гетероциклды қ ә қ аминдерді , нитроароматты ң қаминдерді , нитроароматты ң қ осылыстарды , микотоксиндерді , эстрогендерді қ ң ңосылыстарды , микотоксиндерді , эстрогендердіқ ң ң ж не кейбір д рі ң ә ә ж не кейбір д рің ә ә — д рмектерді ә ң (( фенацин, ацетоминофан, кофеин т. б. ) ) метаболизміні активтенуіне атысады. ң қметаболизміні активтенуіне атысады. ң қ

СУПСУП 22 ДД 6 -6 — гені 22 22 хх ромосоманың 22 q 13. 1 локусында орналас ан. Б л ген негізгі қ ұ фармакогенетикалы маркер болып қ табылады. Оны полиморфты эффекті ң қтабылады. Оны полиморфты эффектің қ 30 -30 — а жуы д рі ғ қ әа жуы д ріғ қ ә — д рмектерді ж не ә ң ә орша ан ортаны химиялы німдеріні қ ғ ң қ ө ңорша ан ортаны химиялы німдеріні қ ғ ң қ ө ң ж не нейромедиаторларды метаболизміне ә ң сер етеді. ә

СУП 22 СС 19 -19 — гені 10 10 хх ромосоманы ң 10 q 24. 1 -q 24 локусында орналас ан ж не д рі қ ә әорналас ан ж не д ріқ ә ә — д рмектер ә метаболизімінде ма ызды р л ат арады. Ген ң ө қ німі өніміө -S—S- мефенитоингидроксилаза — тырысу а арсы олданылатын д рі ғ қ қ әтырысу а арсы олданылатын д ріғ қ қ ә — д рмектер, протонды сор ыш ингибиторы ә қ ғ ж не кейбір барбитураттарды ә ңж не кейбір барбитураттарды ә ң метаболизміне атынасады. қметаболизміне атынасады. қ

GSTM 1 1 -1 — хх ромосоманың 1 p 13 локусында орналас ан. Ол тоты ан қ ққ липидтерді , ДН , катехол німдеріні ң Қ ө ңлипидтерді , ДН , катехол німдеріні ң Қ ө ң кейбір электрофильдік осылыстарын қ залалсыздандыратын II-II- фазаны ңфазаның GSTM 1 ферментіні белсенділігін ай ындайды. ң қ

NAT-2 К птеген ксенобиотиктерді , оны ішінде ө ң ң ароматты ж не гетероциклды аминдерді қ ә қ ңароматты ж не гетероциклды аминдерді қ ә қ ң активтену не активсіздену реакцияларына атынасады. Полиморфты эффекттері з р қ қ ә шы ару жолдарыны , уы ты , с т ғ ң қ қ ң ү безіні , бас, мойын, кпе то ж не тік ң ө қ қ ә ішекті атерлі ісіктеріне ж не д рі д рмек ң қ ә ә ә метаболизміне деген сезімталды ты қ згеруне айтарлы тай сер етеді. ңө қ әзгеруне айтарлы тай сер етеді. ңө қ ә

Атмосфераны ластануың Атмосфераны ластануы салдарынан а заны ң ғ ңАтмосфераны ластануы салдарынан а заны ң ғ ң реакциясын тудыратын мутацияларды бірі ң –a 1 — антитрипсинні жетіспеушілігі болып ң табылады. ан плазмасыны б л а уызын протеиназ Қ ң ұ қ ингибиторы деп те атайды. алыпты жа дайда оны Қ ғ ңингибиторы деп те атайды. алыпты жа дайда оны Қ ғ ң концентрациясы екі абат йелдерде ж не абыну қ ә ә қ кезінде жо арылайды. Т ым уалайтын протеиназ ғ ұқ қ ингибиторы жетіспеушілігі кездесетін адамдар гомозиготалы болса, созылмалы абыну а ж не кпе қ ғ ә ө эмфиземасына бейім болып келеді.

Тама тар ж не тама а осатын қ ә ққ қ заттар Генетикалы сезімтал адамдарда кейбір тама т рлері қ қ ү олайсыз реакцияларды тудыруы қ м мкін. Мысалы, лактозаны к тере алмау. Осындай кемістігі ү ө бар адамдарда с т ж не с т німдерін пайдалан аннан ү ә ү ө ғ кейін ас орыту жолыны дискомфорты ж не ішті туі қ ң ә ң ө бай алады. М ны себебі ішекте лактозаны ыдырататын қ ұ ң ферментті синтезделмеуі не жетіспеушілігі болып ң саналады. Н тежиесінде шіріту микрофлорасыны ә ңсаналады. Н тежиесінде шіріту микрофлорасыны ә ң к беюіне олайлы жа дай туады. Б л генні мутантты ө қ ғ ұ ң формалары шы ыс халы тарында ке тарал ан ғ қ ң ғ жиелігі( 95 -100%), негры(70 -75%), европоиды(5 -10%).

орытындыҚ Болаша та, адамдарды денсаулы ын қ ң ғ са тауда адам экогенетикасыны қ ңса тауда адам экогенетикасыны қ ң ма ызы еселеп сетіні с зсіз, себебі ң ө ө азіргі та да орша ан ортаны згерісі қ ң қ ғ ң ө адам геномыны б зылыстарында ң ұ к рініс беруде ж не б л саланы тере ө ә ұ ңк рініс беруде ж не б л саланы тере ө ә ұ ң зерттеу адамзат шін жасал ан ігілік ү ғ болары с зсіз. ө

Пайдалан ан дебиеттер: ғ ә уанды ов Е. . , билаев С. А. , Қ қ Ө Әуанды ов Е. . , билаев С. А. , Қ қ Ө Ә Медициналы биология ж не ғ ә генетика, Алматы, 2006 Жимулев И. Ф. , Общая и молекулярная генетика, Новосибирск, 2006 info@locman. kz Lori. ru/