ара анды Мемлекеттік Медицина АкадемиясыҚ ғ аза стан

ара анды Мемлекеттік Медицина АкадемиясыҚ ғ аза стан тарихы ж не леуметтік – саяси п ндер Қ қ ә ә ә кафедрасы Дін философиясы Н. Ж. Н РМАХАНОВА Ұ

Діни д ст рлер ерте заманнан ә ү бастап, б гінгі заман а дейін рбір ү ғ ә халы тарды рухани міріне лкен қ ң ө ү серін тигізуде. Сол себептен дінні ә ңсерін тигізуде. Сол себептен дінні ә ң негізін білу шін азамат осы кезге ү дейін іздеуде. Дінді философиялы аны тау қ қ рбір т р ыда болды. Оны себебі, ә ұ ғ ңрбір т р ыда болды. Оны себебі, ә ұ ғ ң біріншіден «аны тау» методы мен қ принциптеріне байланысты. Екіншіден идеалистік ж не ә материалистік т р ыдан аны тау. ұ ғ қматериалистік т р ыдан аны тау. ұ ғ қ

Философтарды ң идеалистік топтары (олар да рбір ә салалар а б лініп ғ ө кетеді) дінді адамны сапалы ң қ т сінігі ретінде, туа ү ту аннан берілетін ғ сезім ретінде, оны ңсезім ретінде, оны ң керектілігін ж не ә м гілігін әң д лелдейді. әд лелдейді. ә

И. Кант (1724 -1804): Ол дайды Құ ң барлы ын ғ д лелдейтін ә теологиялы қтеологиялы қ к з арастарды ө қ санай отырып, дайды Құ ңдайды Құ ң болмысын моральдік принциптерімен те ейді. ң

И. Кант зіні «Кіршіксіз таза парасат ө ң ше беріндегі дін» деген е бегінде ң ң танымны трансцендентті н рсені ң ә ң (о д ниелікті ) арама- айшылы ын ү ң қ қ ғ сезімінен басталу а тиіс екенін ғ к рсете келіп, жалпы ал анда, ө ғк рсете келіп, жалпы ал анда, ө ғ философияны арама- айшылы ын ң қ қ ғ ашып берді, ал трансцендентті н рселерге ол дайлар ж не ә құ ә адамны трансцендентальды (осы ң д ниені ) ерекшелігі туралы ү ң т сініктерді жат ызды. ү қт сініктерді жат ызды. ү қ

дай былыс ретінде белгі құ құ бермегендіктен, оны бар екенін ң д лелдеу де, теріске шы ару да м мкін ә ғ ү емес деді. дай туралы м селе – Құ ә дінні ісі деді. Біз дайды барлы ын ң құ ң ғ д лелдей алмаймыз, біра моральдік ә қ принциптер, негелілік сезімдер, өпринциптер, негелілік сезімдер, ө дайды барлы ын д лелдеуге даяр құ ң ғ ә т рады. ұт рады. ұКант былай деді:

неміс философы Г. В. Ф. Гегель (1770 -1831): Құдайды абсолюттік идеямен, абсолюттік руханимен теңеп барлық нәрсе солардан шығып, соларға қайта оралады – деді.

Дін –– дегеніміз жеке адамны , ң жымны , о амны рухани ұ ң қ ғ ң міріні ай а ы; ө ң ғ ғ Дін –– дегеніміз лемді ә рухани-практикалы т р ыда қ ұ ғ ме геру; ң Дін – рухани ндіріс айма ы; ө ғ Дін – о амды сананы бір қ ғ қ ң формасы, идеалдылы жемісі мен қ формасы. Материалистік философияда дін жеке адамны ж не о ам міріні к рделі рухани ң ә қ ғ ө ң ү былысы есебінде арастырылады. Оны құ қ ң негізгі аспектілері:

Материалистік философияны ң кіліні бірі ө ң Л. Фейербах (1804 -1871), дінді адам болмысы бейнесі ретінде т сіндірді. үретінде т сіндірді. ү «Адамды жарат ан қ дай емес, керісінше, құдай емес, керісінше, құ адам зіне с йкес, з ө ә ө бейнесі бойынша дай жасап құ шы ар ан» деп ғ ғ т сіндірді. үт сіндірді. ү

К. Маркс болса, дін туралы былай деді: « Адам дегеніміз – адамны ң д ниесі, мемлекет осы ү о ам дінді, д ниеге б рыс қ ғ ү ұ к з арас ту ызады, йткені ө қ ғ ө оларды зі – теріс д ние. ң ө ү

Дін тану жеке басқа ғылымдардың салаларымен атап айтсақ (философия, психология, социология, феноменология, дін тарихі және т. б. ) араласа отырып дамиды. Олардың ішінде ең бір басты орны философиялық мазмұны болып есептеледі. Себебі философия әмбебаптық көзқарас болғандықтан, оның жалпы зандылық көзқарасы мен категориялары барлық ғылым салаларына тікелей қатынасы бар.

Дінтанудың дін философиясынан айырмашылығы: • Дін мәдениеттің негізгі жүйесі болғандықтан, діннің негізін білу әр адамға парыз іс. • Гуманистік көзқарастың қалыптасуы дінге де тікелей байланысты. • Дінтану пәніне қоғамдағы діни қауымдар мемлекет қатынастардың арасындағы байланыстардың заңдық жолдарын білуге, қайырымдылық, адамгершілікке тәрбиелеу процесінде жәрдем өте зор. • Дінтану пәні ар-ождан бостандылықтың мәні мен мағынасын білуге жәрдем береді.

Теология (грек) –– құдай және ілім, яғни құдай туралы дін ілімі – белгілі діннің ілімд ee рін жүйелеу деген түсінік береді.

Теологиялық анықтама бойынша –– Құдай – реалді күш және адам өзінің өмір сүру процесінде онымен қатынас жасайды. Теология – барлық үлкен діннің догмаларының жүйесі.

Дін дегеніміз Құдай мен адамның кездесуі деп түсіндіреді. Себебі дін дегеніміз (латын сөзі) «байланыстыру» деген сөз арқылы анықтайды дейді.

Дінні шы уы туралы ң ғ к з арастар ө қ прамонотеизм дінсіз д уір ә к не д уірде к п ө ә ө діндерді шы уы ң ғ алдында барлы қ адамдарда бір ана ғ дін бол ан, я ни ғ ғ оларды барлы ы ң ғ бір дай а – Құ ғ Жаратушы к шке ү сенген. адамзатта те к п ө ө уа ыт дінсіз д уірлер қ ә болды дейді; я ни ғ адамзатты шамамен ң жасын 2 млн. жыл деп алса , оны 1 млн. қ ң 900 мы жылы дінсіз ң д уір болды. ә

Е ертедегі діни т сінік – лген ң ү ө адамдарды аруа ына табыну. Ол ң ғ кезде лі «дербес» дайлы ә құ қкезде лі «дербес» дайлы ә құ қ т сінік болмады. Ал аш ы тапты ү ғ қ қт сінік болмады. Ал аш ы тапты ү ғ қ қ о ам а дейін дайларды қ ғ ғ құ ңо ам а дейін дайларды қ ғ ғ құ ң м сіндері тікелей оршап т р ан ү қ ұ ғ таби аттан алынып отырды. Сол ғ кездегі е бір арапайым ж не ң қ ә жабайы діни сенімдер фетишизм, тотемизм, магия ж не әж неә анимизм деп аталады.

(португ. с зінен си ырлы зат) деп ө қ рт рлі заттарды, кейде сімдіктерді ә ү ө киелі ету. Фетишті заттары – таби и: тас, ң ғФетишті заттары – таби и: тас, ң ғ а ашты б лігі, а ны тісі, келе ғ ң ө ң ң олдан жасал ан заттар: талисман, қ ғолдан жасал ан заттар: талисман, қ ғ крест, икон, жарты ай т. с. с. Осындай заттарды ар асында р т рлі аурудан ң қ ә ү са тану, к з тиюден са тау, жаулардан қ ө қ са тау, а аулауда ол заттар ж рдем қ ң ә беруі ж не т. с. с. ә Фетишизм –

Тотемизм –– өсімдіктер және жануарлардың адамға қанды туыстық қатынасы бар деп түсіну. Ертедегі рулық қоғамда аң аулау мен үй жануарлардың адам өміріне, оның өмірі тікелей сол жануарларға байланысты болғандықтан (жануарлар тамақ болды, киіндірді, көлік болды), малдардың алдында ризашылығын білдіріп, жануарлардың бірнеше түрлерін киелі етіп қарастырды.

Магия –– (грек. тіл. сиқыршылық, тәуіпшілік), бір объектіге иррационалды түр мен әсер ету, немесе әртүрлі сөздермен сол бір кезекті оқиғаны өзінің көзқарасына сәйкес етіп өзгерту.

Анимизм (лат. тіл. жан) – жан бар дегенге сену. Анимизмнің алғашқы түрі аниматизм деп аталады. Аниматизмдік түсінік жан мен тән (дене) бірге өмір сүреді. Тән өлсе немесе қираса, жан да өледі. Ал, анимизмде «жан» тәннен дербес өмір cүpе алады. Мұндай түсініктің ертедегі адамдардың көптеген құбылыстарды білмеуі, түсінбеуінің нәтижесі. Мысалы, түс көру, ауыру, өлім, тағы сондай әсердің және галлюцинациялық елестетудің не екенін білмейді.

Атеизм мен дінге арсы болушылы. қ қ Атеистік к з арасты к рнекті кілдері француз ө қ ң ө ө философ-а артушылары болды. Олар: ғ Дени Дидро (1713 -1784) Клод Гельвеций (1723 -1771) Жнальен Ламетри (1709 -1750) Поль Гольбах (1723 -1789)

Атеистік к з арасты ты айнар ө қ қ ң қ к зі Ж. Мелье (1664 -1739) ө зіні «Завещание» деген бір Ө ң шы армасында лемні м нгі екенін, ғ ә ң әшы армасында лемні м нгі екенін, ғ ә ң ә оны ешкім жасама анды ын, ғ ғоны ешкім жасама анды ын, ғ ғ дайды болмысыны барлы Құ ң ң қдайды болмысыны барлы Құ ң ң қ теориясын сын а алып, деистік ғ к з арастар а арсы щы ты. ө қ ғ қ қк з арастар а арсы щы ты. ө қ ғ қ қ Шы армасыны е негізгі идеясы, ғ ң ңШы армасыны е негізгі идеясы, ғ ң ң толы ынан діретті к шті жо ты ын ғ құ ү ң қ ғ д лелдеуге тырысты. Б ндай ә ұ к з арасты француз а артушылары ө қ ғ толы ынан абылдап рі арай ғ қ ә қ дамытты.

Гольбах зіні материалистік ө ң философиясында негіздеді. Ол «система природы» деген е бегінде: « лем деген барлы ң Ә қе бегінде: « лем деген барлы ң Ә қ н рселерді орасан зор жина ы. ә ң ғн рселерді орасан зор жина ы. ә ң ғ Оны біз материя деп атаймыз. Материяны мір с руі оз алыс. ң ө ү қ ғМатерияны мір с руі оз алыс. ң ө ү қ ғ оз алыс материяны негізі. Қ ғ ңоз алыс материяны негізі. Қ ғ ң Материядан тыс еште е жо » — ң қ деп т сіндірді. үдеп т сіндірді. ү

XIX асырда француз ғ материалистеріні атеизмі, ңматериалистеріні атеизмі, ң классикалы неміс философы қ М. Фейербахты дінге деген ң атеистік к з арасты материалистік ө қ антропология ар асында дамыды. қантропология ар асында дамыды. қ Ол зіні «Христиан дініні м ні» , ө ң ң әОл зіні «Христиан дініні м ні» , ө ң ң ә сондай-а «дінні м ні туралы қ ң ә лекциялар» ж не т. б. әлекциялар» ж не т. б. ә шы армаларында дінді ткір ғ ө сынады.

Жа а дінң дегеніміз – адам а адамны ғ ңадам а адамны ғ ң с йіспеншілігіне ү негізделген атынасты, қнегізделген атынасты, қ адамны таби атынан ң ғ шы атын ба ыт а ғ қ қ мтылысы. ұ

К. Маркс пен Ф. Энгельсті атеизмі. ң К. Маркс пен Ф. Энгельсті ңК. Маркс пен Ф. Энгельсті ң философиялы , атеистік қ к з арастары олар а дейінгі ө қ ғ философиялы е бектерді тікелей қ ң ң серімен алыптасты, сіресе ә қ ә Гегельді идеалистік диалектикасы ң мен Фейербахты антропологиялы ң қмен Фейербахты антропологиялы ң қ философиясы лкен серін тигізді. ү әфилософиясы лкен серін тигізді. ү ә Осы философтарды творчествосын ң дей отырып, олар диалектикалы өң қдей отырып, олар диалектикалы өң қ материалистік философия негізін жасады.

В. И. Ленин атеистік принциптері: • 1. шіркеу мемлекеттен бөлінуі керек; • 2. әрбір адамның дінді ұстау ұстамауы, ауыстыруы, оның жеке бас ісі болуы керек; • 3. барлық мемлекеттер азаматтары заң алдында тең болуы керек; • 4. атеистік тәрбиені, сол социолизм дамуына биім деп жіргізу керек және т. с. с. саяси принциптер қойылды.

XX асырда ы еркін ойшылдығ ғ қ Неопозитивизмні кілі Расиль (1872 -1970) ң ө «Почему я не христианин» деген е бегінде ң христиан мораліне арсы шы ып, «еркін қ ғ а ылды ылым» деген моральді қ қ ғ к з арастыру а тырысты. ө қ құ ғк з арастыру а тырысты. ө қ құ ғ Христиан діні ілімге с йеніп емес, үХристиан діні ілімге с йеніп емес, ү адасудан шы ан деп к рсетті. Адасуды ққ ө ңадасудан шы ан деп к рсетті. Адасуды ққ ө ң басты себебі – ор ыныш ж не ол лім қ қ ә ө алдында ы ор ыныш – деді. ғ қ қ

З. Фрейд (1856 -1939) болса дін негелілікті негізі бола ө ң алмайды деді. Тек а ыл қ бостанды ын ал ан адам ана ғ ғ ғ лемді, онда ы зіні орнын ә ғ ө ң иллюзия а т спей к рсете ғ ү ө алады. Діни т рбие а ыл а ә қ ғ кедергі болады деді.

Атеистік экцистенциализмні ң кілі, философ П. Сартр ө (1905 -1980) зіні ө ң(1905 -1980) зіні ө ң «Экзистенциализм – б л ұ гуманизм» , «Бытие и ничто» ж не т. б. е бектерінде жеке ә ң адамны тарихта ы орны, ң ғадамны тарихта ы орны, ң ғ оны абілетін т сіндіре білді. ң қ ү