ара анды мемлекеттік медицина Қ ғ университеті

ара анды мемлекеттік медицина Қ ғ университеті Анатомия к афедра сы Та ырыбы қ : Клиникалы анатомияны ма саты мен қ ң қ м селелері, оны стоматологияда ы ә ң ғ орны. Бас с йек к мбезіні клиникалы ү ү ң қ анатомиясы.

• Ма сатық : студенттерге клиникалы анатомияны қ ң ма саты мен м селелерін, оны стоматологияда ы қ ә ң ғ орнымен ж не бас с йек к мбезіні клиникалы ә ү ү ң қ анатомиясымен таныстыру. • Д ріс жоспары ә : • КА ма саты мен міндеттері. қ • Бас с йек к мбезіні клиникалы анатомиясы. ү ү ң қ

В хирургическое отделение поступил больной с резанной раной (5 -6 см. ) мягких тканей височно-теменной области. Повязка на голове и одежда были обильно пропитаны кровью. Укажите источники кровотечения. Какими особенностями топографии мягких тканей свода черепа можно объяснить столь сильное кровотечение?

р бір д рігер-клиницист немесе экспериментатор нау асты Ә ә қ емдеу кезінде, диагноз ою зерттеулерін клиникалы анатомия қ қ негізін білмей ж ргізбейді. Бас пен мойынны клиникалы ү ң қ анатомиясы п нін ж ргізуді ә ү ң ма сатық студенттерді бас пен мойынны анатомиялы ерекшеліктерін о ыту, одан рі ң қ қ ә студенттер ал ан білімдерін клиникада олдана білу. ғ қ Осы ма сат а жету шін, осы п нді ме геру процесінде мынадай қ қ ү ә ң міндеттерді шешу керек: 1. Адам денесі м шелеріні ж не айма тарыны топографиялы ү ң ә қ ң қ анатомиясын о у, оларды анатомиялы -физиологиялы т рде қ қ қ ү негіздеу. 2. Нау асты т сегінде патологиялы процесті ерекшеліктерін қ ң ө қ ң талдау ж не ситуациялы есептерді шешу шін ал ан білімдерін ә қ ү ғ олдана білу. қ 3. р бір адам а т н анатомиялы згешелік туралы ілімді, Ә ғ ә қ ө шандырларды, шеткі ж йке нервтерін ж не лимфа ж йелері ү ә ү туралы ма лматтарды о у. ғұ қ

• Топографиялы анатомия п ні м шелерді ж не бас а қ ә ү ң ә қ анатомиялы рылымдарды бір-бірімен байланыста қ құ ң орналасуын ж не белгілі бір адам организмі айма тарыны ә қ ң абатарын о ытатын ілім. қ қ • Топографиялы анатомия екі грек с зінен «topos» — орны, қ ө «grafpho» — жазу, я ни орналас ан орнын сипаттау. ғ қ Топографиялы анатомия айма та ы м шелер мен қ қ ғ ү лпаларды орналасуы ж не оларды бас а м шелермен, ұ ң ә ң қ ү лпалармен, к рші ж не шеткері жат ан анатомиялы ұ ө ә қ қ рылымдармен байланысын к рсетеді. құ ө • Топографиялы анатомияны практикада ы міндеттері, е қ ң ғ ң бірінші айма ты абат- абатымен о у болып табылады. қ қ Топографиялы анатомияда айма тар бір-бірінен таби и қ қ ғ немесе шартты т рде ж ргізілген сызы тармен ү ү қ ажыратылатын денені б лігі болып табылады (мысалы: ң ө бетті б йір айма ы, мойынны алды ы айма ы). ң ү ғ ң ңғ ғ

Таби и шекаралары тері атпарлары мен с йекті ғ қ ү ң шы ы ы жерлері болып табылады. Топографиялы ғ ңқ қ анатомия алыпты анатомия сия ты адам денесіні қ қ ң рылысын алыпты сау жа дайда о иды. Б л п ндер құ қ ғ қ ұ ә бір-бірінен дістері ар ылы ажыратылады. алыпты ә қ Қ анатомия адам денесін ж йе бойынша (тыныс алу, ү ас орыту, ж рек-тамыр т. б. ) о ытады. Топографиялы қ ү қ қ анатомия м шелерді орналасуы мен айма та ы ү ң қ ғ ж йелерді, р бір ж йеге жататын м шелерді о ытады ү ә ү ү қ Топографиялы анатомия барлы клиникалы п ндерге қ қ қ ә ж не барлы д рігерлерге осымша ылым ретінде те ә қ ғ ө ажет п н. қ ә андайда айма ты ж не м шелерді о ы анда олданатын Қ қ ә ү қ ғ қ кесте: Айма ты о ы ан кезде олданатын кесте: қ қ ғ қ 1. Айма тарды шекараларын аны тау. қ ң қ 2. Сырт ы нысаналарын, қ

3. Беткі абаттан тере ге арай абаттарды орналасу ретін, р қ ң қ қ ң ә бір абаттар рылысыны ерекшеліктерін: қ құ ң а. Тері; б. тері асты клетчатка; в. шандырлар /беткі, меншікті/, оларды сінділері, шандырлы, ң ө с йекті-шандырлы абы тары /футлярлар/. ү қ қ г. б лшы еттер /оларды топ а б лінуі, абаттары, ж лгелері, ұ қ ң қ ө қ ү зектері/, ө д. с йектер, буындар, оларды топографиясы мен рылысы, ү ң құ е. р бір абаттарды тамырлары мен нервтері, ә қ ң ж. негізгі тамыр-нерв шо ырларыны топографиясы, рамы, ғ ң құ орналасуы ж не оларды тері бетіндегі кескіні. ә ң з. лимфа а ысы, лимфа т йіндері, ғ ү и. зіндік, жынысты , жасты , анатомиялы айырмашылы тары. ө қ қ

М шелерді топографиялы анатомиясын о у кезінде ү ң қ қ олданатын кесте: қ 1. М шені орналасуы, ж йесі, ызметі, ү ң ү қ 2. Анатомиялы рылысы: пішіні, к лемі, б ліктері, ішкі қ құ ө ө рылысы, құ 3. Топографиясы: а. скелетопия-м шені а атынасы, ү ң қ ңқ ғ қ б. синтопия -м шелерді бір-біріне, к рші м шеге, тамыр а, ү ң ө ү ғ ж йкеге ж не бас а анатомиялы рылымдар а атынасы, ү ә қ қ құ ғ қ в. голотопия-м шені денеге атынасы, ү ң қ г. м шені терідегі кескіні, м шені к лемі, ү ң ө 4. анмен амтамасыз етілуі ж не веналы ан а ысы. Қ қ ә қ қ ғ 5. Лимфаны а атын жолы. ң ғ 6. Иннервацияны к зі. ң ө 7. А аулар. қ 8. зіне т н жасты , анатомиялы айырмашылы тары. Ө ә қ қ қ

• Оперативтік хирургия мен топографиялы анатомияны қ ң даму тарихы: • 1706 жылы император Петр І б йры ы бойынша Москвада ұ ғ скери госпиталь салынды. Оны Николай Бидло салды. ә Госпиталь лтты мамандарды даярлайтын орысты ұ қ ң медициналы бесігі болып табылды. 1735 жылы Петербургте қ ш госпитальді мектеп салынды. XVІІІ . басында белгілі ү ғ елімізді хирургтары анатомиялы профессорлары бол ан. ң қ ғ • » алыпты анатомиядан» кейін топографиялы анатомия жеке Қ қ п н болып дами бастады. ә • Ал аш ы топографиялы анатомия хирургиялы анатомия деп ғ қ қ қ аталды. Хирургиялы анатомияны шы армашылы пайда қ ң ғ қ болуы практикалы д рігерлерді , оны ішінде хирургтерді қ ә ң ң ң практикалы ызметіне анатомиялы м ліметтерге қ қ қ ә ажеттілігіне жауап ретінде олданды. қ қ • Шейн М. И. бірінші Россияда анатомия атласын ж не орысша ә анатомиялы ж не медициналы терминдерді шы арды. қ ә қ ғ

• Со ынан анатомия кафедрасында оперативтік хирургия мен ң топографиялы анатомия м алімдерін жекелеп б ле бастады. қ ұғ ө • 1825 жылы Петербургте профессор Буш И. Ф. зіні скери ө ң ә медициналы академиясыны хирургия кафедрасында қ ң жекеленген топографиялы анатомия курсын йымдастырды, қ ұ онда йгілі Соломон Х. Х. о ыды. ә қ • Буяльский – к рнекті анатом ж не хирург, 1828 ж. «К ре ө ә ү тамырларды байлауда ы операцияларды т сіндіретін ғ ү анатомо-физиологиялы кестелері» шы ты, ол 2000 -нан астам қ қ операцияларды жаса ан. ғ • Оперативтік хирургия мен топографиялы анатомияны қ ң негізін алаушы Н. И. Пирогов болып табылады. /1810 -1881 қ жж/. • Шевкуненко В. Н. — советтік кезе де ірі топографо- ң анатомиялы мектебіні негізін алады. қ ң қ

• аза станда хирургияны дамуында Н. А. Сыз ановты , Қ қ ң ғ ң М. И. Брякинні , А. Б. Дайровты , А. С. Идирисовты , ң ң ң А. Б. Райсты , Г. К. Ткаченконы , К. Ч. Чуваковты , ң ң ң А. А. Идирисовты Н. А. Хлоповты сі ірген е бектері зор. ң ң • аза стан Республикасыны барлы медициналы жо ар ы Қ қ ң қ қ ғ ғ о у орында топографиялы анатомия кафедрасы бар. қ қ аз. ХМУ Р А , профессор А. А. Идрисов бас арады, ол Қ Қ Ұ Ғ қ топграфиялы анатомия мектебін рды. қ құ • ар анды мемлекеттік медицина академиясын профессор Қ ғ Лаббок А. И. бас арды, сосын Р е бегі сі ген айраткер қ Қ ң ң қ профессор Н. А. Хлопов, профессор Т. Г. Чернова, доцент Базарбеков Ш. К. , доцент К. К. Капенова. Профессор Лаббок А. И. айналмалы ан айналым жа тан белгілі айраткер. қ қ қ Профессор А. Н. Хлопов эксперименталді хирургия дамуында, рельефтік анатомия негізін салушы болып табылады.

• Бас пен мойын арасында ы ғ шекара : иекті т менгі жиегімен, ң ө т менгі жа ты т менгі жиегімен, ө қ ң ө оны б рышымен, сырт ы есту ң ұ қ жолыны т менгі жиегімен, еміздікше ң ө т різді сіндіні шымен, ш йде ә ө ң ұ ү с йекті жо ар ы сызы ымен ж не ү ң ғ ғ ғ ә ш йдені сырт ы т мпешігімен ү ң қ ө шектеледі. • Басты ми ж не бет б ліктерін ң ә ө ажыратады. Оларды арасында ы ң ғ шекара к з шарасыны жо ар ы ө ң ғ ғ жиегімен, бет с йекпен, оны ү ң до асымен сырт ы есту жолымен ғ қ ж не еміздікше сіндіні шына дейін ә ө ң ұ келеді. Милы б лік к мбезге ж не қ ө ү ә негізге б лінеді, оларды ішкі ж не ө ң ә сырт ы беттері бар. қ

• Бас с йек к мбезінде сырттан ү ү тексеруге ы айлы ңғ айма тарды о имыз: қ қ • 1. Ма дай-т бе-ш йде, ң ө ү • 2. Самай, 3. Еміздікше; басты бас а айма тары ң қ қ сырттан пальпация ар ылы қ тексеруге ы айсыз болып ңғ келеді. Бет б лікте: к з ө ө шарасы, м рын, ауыз, иек, ұ беткі б йір айма ы ( рт, ң ү ғ ұ шы шыт без шайнау) ж не қ ә бетті тере айма ы болып ң ң ғ б лінеді. ө

• Ма дай-т бе-ш йдең ө ү — айма ты қ ң шекарасы: алдына н – к з ө шарасыны жо ар ы жиегі, ң ғ ғ б йіріне ү н – т бе с йекті жо ар ы ө ү ң ғ ғ самайлы сызы ы, қ ғ артынан – жо ар ы ш йде сызы ымен ж не ғ ғ ү ғ ә сырт ы ш йде т мпешігімен. қ ү ө • абаттары: Қ тер і: ма дай айма тан ң қ бас а жа ы шашпен жабыл ан, қ ғ ғ май, тер бездері бар, тері асты клетчаткада — д некер лпалы ә ұ б лгіштер, тамырлар орналас ан, ө қ тамыр-ж йке ба анасы анастомоз ү ғ жасайды ж не тарма талады да ә қ сі ірлі шлемні стінде ң ң ү орналасады ж не радиальды ә ба ытта орта а т беге арай ғ ғ ө қ ба ытталады. ғ

— апоневрозды шлем екі б лшы ұ қ етті (ма дай ж не ш йде б лшы ң ң ә ү ұ қ еттері) бірігуінен т зілген. ү Апонврозды шлем астында ж а ұқ клетчатка орналас ан. Апоневроз қ терімен ты ыз байланыс ан, ал ғ қ с йек абы ымен борпылда. ү қ ғ қ С йек ү абы ы қ ғ тігістерімен ты ыз ғ байланыста болады, ал с йекті ү ң сырт ы жапыра шасымен қ қ борпылда байланысады, йткені қ ө с йек астында ы клетчатка бар. Бас ү ғ с йек к мбезі с йектері ү ү ү шү абаттан қ т зіледі: сырт ы жапыра шадан ү қ қ ( алы ды ы 1 мм) – Lamina externa, қ ң ғ орта ы абаты – торлы зат, онда ңғ қ диплоидты тамырлар бар, ішкі жапыра шасы «шыны т різді» қ ә (0, 5 мм).

• эпидуралды ке істік миды атты ң ң қ абы ы, субдуралды ке істік, қ ғ ң рмекші т різді абы. ө ә қ қ субарохиналді ке істік, миды ң ң атты абы ы, миды зі. қ қ ғ ң ө • Миды атты абы ында синустар ң қ қ ғ бар: жо ар ы, т менгі сагиталді, ғ ғ ө к лдене , тік, тасты , сигма ө ң қ т різді, уысты синустар, олар бас ә қ с йекті ішкі т мпешігі ү ң ө де гейінде бірігіп ң ара стық құ т зеді. ү • Ма дай, к з шарасы сті, ң ө ү самайды беткей, ла арты, ң құ қ лкен ш йде артериялары, аттас ү ү веналар мен нервтер оректенеді. қ

Самай айма ыны ғ ң шекарасы: алдынан – ма дайды бет сіндісіні ң ң ө ң арт ы жиегімен ж не бет қ ә с йекті ма дай сіндісімен, ү ң ң ө жо арыдан ғ – т бе с йекті ө ү ң жо ар ы самай сызы ымен, ғ ғ ғ артынан – жо ар ы самай ғ ғ сызы пен, қ т мендеө – бет до амен ж не сырт ы есту ғ ә қ жолымен.

• терісі ж а, т менгі б ліктерінде ұқ ө ө атпар а алынады. Тері асты қ ғ клетчатка жа сы жетілмеген, б нда қ ұ тамыр-ж йке шо ыры, беткі самай ү ғ тамырлары ж не ла -самай ж йке ә құ қ ү орналас ан, артерияларды со уы қ ң ғ ла ал аныны т йініні алдында құ қ қ қ ң ү ң 1 -1, 5 см ашы ты та сезіледі. қ қ қ • Беткі шандыр апоневрозды шлемні ң жал асы. Тере де ты ыз самай ғ ң ғ апоневрозы жатады, жо ар ы самай ғ ғ сызы ына ж не с йек абы ына ғ ә ү қ ғ мы ты бекітілген. Апоневроз екі қ жапыра шалы, беткісі ж а, ол бет қ ұқ до асыны сырт ы жиегіне, ал тере ғ ң қ ң жапыра шасы бет до асыны ішкі қ ғ ң жиегіне бекітіледі.

• Б л жапыра шаларды ұ қ ң арасында апоневроз аралы қ майлы клетчатка абаты ж не қ ә орта ы самай артерия жатады. ңғ Апоневроздан кейін апоневроз асты клетчатка абатын қ орналас ан, сосын самай қ б лшы ет, тере самай ұ қ ң тамыр-нерв шо ыры ғ орналас ан. С йек абы ы, қ ү қ ғ с йекті сырт ы ж не ішкі ү ң қ ә жапыра шалары орналас ан, қ қ орта ы дипоидті абат ңғ қ болмайды. Миды орта ы ң ңғ артериясы ішкі бетінде жанасып орналас ан. қ • Беткі, тере самай тамыр-нерв ң шо ырларымен оректенеді. ғ қ

• Еміздікше т різді сінді ә ө айма шекаралары: қ б йірінен ү ж не т менен сіндіні ә ө ө ң пішініне с йкес келеді, ә жо ар ы шекарасы бет ғ ғ до асы ар ылы ж ретін ғ қ ү сызы а с йкес келеді. ққ ә • абаттары: Қ терісі ж а, тері ұқ асты клетчаткада ла құ қ ал аны артында ы б лшы қ қ ғ ұ қ ет талшы тары, бет қ ж йкесіні тарма тары, ү ң қ майда лимфалы т йіндер қ ү орналас ан. қ • Меншікті шандыр ж а ұқ пластинка т рінде. ү

• С йек абы ы ү қ ғ Шипо ш ү б рышынан бас а жерде ұ қ с йекпен ты ыз байланыс ан, ү ғ қ с йегі тегіс бол анды тан, с йек ү ғ қ ү абы ын о ай ажыратып алу а қ ғ ң ғ болады. Еміздікше сіндіні б л ө ң ұ айма ы « ғ трепанациялы ш қ ү б рыш» ұ деп аталады. Орта ы ңғ ла ірі ді абын анда ж не құ қ ң қ ғ ә еміздікше сінді абын анда ө қ ғ (мастоидит) осы ш б рышпен ү ұ жетуге болады. ш б рышты Ү ұ ң шекарасы: жо арыдан бет ғ до асыны жал асы, артынан ғ ң ғ сырт ы есту жолыны арт ы қ ң қ жиегі, алдынан еміздікше т мпешігі. қ

• ш б рышты шекарасын Ү ұ ң са тап отырып трепанация қ жасау керек, йткені алды ы ө ңғ шекарасын са тап отырмаса бет қ нервіні ба анасын ң ғ за ымдайды, сrista mastoidea – қ ден арт а арай тіп кетсе қ қ ө сигма т різді синусты за ымдап ә қ алуы м мкін, жо ар ы ү ғ ғ шекарасын са тамаса бас с йек қ ү негізіні орта ы ойысында ң ңғ орналас ан анатомиялы қ қ рылымдары кесіп кетуі құ м мкін. ү

• Еміздікше сіндіні ішінде ө ң с йекті б лгіштермен б лінген ү ө ө cellulae mastoidea торшалары – сірлі абы пен жабыл ан ауалы қ қ ғ ке істігі бар. Торшаларды ң ң к лемі сіндіні жо ар ы – ө ө ң ғ ғ алды ы б лімдеріне ңғ ө жа ында анда лкейеді. Олар қ ғ ү б л жерде бір лкен тор – гір – ұ ү үң antrum mastoideum – т зеді, ол ү зек ар ылы орта ы ла пен ө қ ңғ құ қ байланысады.

• Ликворды айналымы: ң Ми затында ж п б йірлік, ІІІ, ІУ арыншалар ұ ү қ орналас ан, абыр аларында тамырлы рім қ қ ғ ө орналас ан, одан ж лын-ми с йы ты ы қ ұ ұ қ ғ б лінеді, ол Монро арынша аралы ө қ қ тесікпен ІІІ арынша а, артында ы сильвиев қ ғ ң су быры ар ылы УІ арыншамен құ қ қ байланысады ж не Можанди тесігімен, ж п ә ұ Люшко тесігі ар ылы мишы -ми қ қ цистернасына (субарахноидалді ке істік) ң а ып келеді, УІ арыншаны т менгі тесігі ғ қ ң ө ар ылы ж лынны орта ы зегімен қ ұ ң ңғ ө байланысады. Барлы с йы ты рмекші қ ұ қ қ ө асты ке істікке а ып келеді, к ндігіне 600 мл ң ғ ү б лінеді, арты ы пахионды гранулация а, ө ғ ғ ж лынны веналарына айта сі іп отырады. ұ ң қ ң

• Кренлейн-Брюсов кестесі бойынша бас с йек пен ү миды топографиясы. ң • Бас с йек сын ан кезде, бас с йек уысына ан ү ғ ү қ қ жинал анда, абыну ауруы, мида ж не оны ғ қ ә ң абы ында жа а рылым пайда бол анда қ ғ ң құ ғ трепанация операциясы жасауды к рсеткіші ң ө болып табылады. Осындай операция жасау шін ү клиникалы симптомны негізінде за ымдал ан қ ң қ ғ орынды табу керек. Ол шін бас с йек т ріне ү ү ү арап бас терісіндегі миды психоматорлы қ ң қ орталы ы, орталы , латеральды ж лгелер, ми ғ қ ү ыртыстары, абы ты ж не милы тамырлар қ қ ә қ аны талады. қ

• Шашын алып тастап зеленкамен немесе ляписпен ж лгені , тамыр кескіндерін сызады. сыныл ан ү ң Ұ ғ кестелерден бас с йек-ми Кренлейн ү топографиясы, осымша С. С. Брюсов кестесі қ табысты болып келеді. 1. т менгі(бірінші ж не ө ә негізгі) к лдене сызы к з шарасыны т менгі ө ң қ ө ң ө жиегімен бет до асы бойымен сырт ы есту ғ қ тесігні жо ар ы жиегіне ж ргізіледі; 2. ң ғ ғ ү орта ы(екінші) к лдене сызы к з шарасыны ңғ ө ң қ ө ң жо ар ы жиегі бойымен т менгі сызы а атар ғ ғ ө ққ қ ж ргізіледі; 3. сагитальды сызы м рын мен ү қ ұ ма дай с йек жал ас ан жерден ш йде с йекті ң ү ғ қ ү ү ң т мпешігіне ж ргізілген ; ө ү

• 4. алды ы зынша сызы бет до асыны ңғ ұ қ ғ ң ортасынан бірінші к лдене сызы а ө ң ққ перпендикуляр ж ргізеді; 5. орта ы ү ңғ зынша сызы т менгі жа ты буынды ұ қ ө қ ң қ басыны ортасы ар ылы ж ргізіледі. ң қ ү 6. арт ы-еміздікше сінді негізінен қ ө ж ргізіледі. 7. жо ар ы к лдене сызы ты ү ғ ғ ө ң қ алды ы зынша сызы пен ңғ ұ қ байланысырады, 8. биссектриса жо ар ы ғ ғ к лдене сызы ты арт ы зынша сызы пен ө ң қ қ ұ қ байланыстырады. • Орта ы(роланд) ж лге 7 сызы а, ңғ ұ ққ сильвиев ж лге 8 сызы а, орта ы милы ұ ққ ңғ қ артерия алды ы зынша сызы ты бет ңғ ұ қ ң до асыны жо ар ы жиегіне с йкес келеді. ғ ң ғ ғ ә Алды ы тарма алды ы зынша сызы а, ңғ қ ңғ ұ ққ арт ы тарма ы ар ы зынша сызы а қ ғ қ ұ ққ с йкес келеді. ә

Назар ойып қ ты да андары ыз а ң ғ рахмет