
c3e0f3c7e2f91029107791e20ceef92a.ppt
- Количество слайдов: 66
Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler: Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe. edu. tr Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli -1
Plan • • Bilimsel Yayıncılık Açık Erişim Kurumsal Arşivler Hacettepe Açık Erişim / Kurumsal Arşiv Uygulaması www. acik-erisim. hacettepe. edu. tr • Türkiye’de Neler Yapılabilir? Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli -2
Bilimsel Dergi Sayısı • • 24. 000 hakemli dergi Yılda 2, 5 milyon makale Bilimsel dergiler pahalı Ekonomik model aboneliğe / kiralamaya (lisans) dayalı Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli -3
Kısır Döngü • Bilimsel dergi fiyatlarının yükselmesi • Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi • Yayıncıların kaybettikleri geliri mevcut abonelerden sağlamak için abonelik fiyatlarını yeniden yükseltmeleri • Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi • Yayıncıların kaybettikleri geliri. . . • . . . Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli -4
Bilimsel Yayıncılıkta Rekabet Yok • Yayınevleri kolayca tekel oluşturabiliyor • Dergi fiyatları “esnek” değil • Tetrahedron Letters – 1974 200 USD – 1997 7176 USD – 2005 12. 204 USD • Kütüphaneler dergi bütçelerinin %30%50’sini Elsevier dergilerine harcıyorlar Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli -5
Bazı yayıncıların fiyatlarını artırarak pazar paylarını artırma potansiyeli var! Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004 Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli -6
Bilimsel Yayın Sürecinde Kamu Kaynaklarının Kullanımı • Kamu kaynakları – Araştırma projeleri – Hakemlik yapan akademisyenlerin maaşları – Bilimsel yayınları alan kütüphaneler • Üniversiteler aynı ürün için üç kez ödeme yapıyorlar • “Başka hangi işte müşterilerden alınan mal gene aynı müşterilere müthiş fiyatlarla satılır ve kalite kontrolü de gene aynı müşteriler tarafından yapılır? ” Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004 Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli -7
Açık Erişim Tanımı “ 1. ücretsiz. . . [çevrimiçi, tam metin] erişim “ 2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü. . . açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli arşivlemeye olanak sağlamak için. . . en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır. ” Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities http: //www. zim. mpg. de/openaccess-berlin/berlindeclaration. html Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli -8
Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002 • Kendi kendine arşivleme • Açık Erişim dergileri Kaynak: Prosser, 2003 Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli -9
Kendine Arşivleme • Yayıncıların tutumu – Yayıncıların %92’si onaylıyor • Yazarların tutumu – Ama toplam makalelerin %20’si herkese açık Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 10
Yayıncıların Tutumu Yazar/kurum tarafından arşivlemeye (self-archiving) zaten yeşil ışık yakan dergilerin oranı artmaya devam ediyor (%92) Kendi kendine arşivlemeye yeşil ışık yakan Ön baskı Son baskı % Yayıncılar % 8919 Henüz değil Dergiler (%100) 107 (%100) 695 %8 34 %32 2470 +%27 (= %92) 7 +%7 (= %69) 5754 %65 66 %62 Kaynak: Brody & Harnad, 2004 Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 11
Açık Erişim Araştırmanın Etkisini Artırıyor • Açık Erişim makalelere daha fazla atıf yapılıyor Kaynak: Harnad & Brody (2004) Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 12
Araştırma Etkisinin Artırılması Niçin Önemli? • İngiltere’nin bilimsel araştırmalara yaptığı yatırımın potansiyel getirisinden kaybı yılda yaklaşık 2, 7 milyar dolar • Bunun temel nedeni mevcut akademik yayın ortamının sınırlı olması ve araştırma bulgularına kolayca erişilememesi (Stevan Harnad) Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli 1. 5 billion lost annually in potential return on British science The UK is losing around £ 1. 5 annually in the potential impact of its scientific research expenditure, according to one of the key figures in the global open access publishing movement. Professor Stevan Harnad, Moderator of the American Scientist Open Access Forum and Professor of Cognitive Science at the University of Southampton's School of Electronics and Computer Science, has calculated the potential return on the investment in scientific research findings that are being lost to the UK each year through the limitations of the current academic publishing environment. Kaynak: www. eprints. org - 13
Açık Erişim Dergileri • Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak gelişti • Çeşitli konularda 2000’den fazla dergi • Hakemli dergilerin %8, 3’ü • Erişim için abonelik gerekli değil • Hakemlik ve yayın giderleri yazarlar / araştırmayı destekleyen kurumlar tarafından karşılanıyor Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 14
Directory of Open Access Journals Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 15
Açık Erişim Gelişmeleri • Bazı üniversitelerde Açık Erişim zorunluluğu • Bazı üniversitelerin kendi kurumsal arşivlerini ve e-baskı arşivlerini kurma girişimleri Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 16
Açık Erişim Girişimleri ve Bildirgeleri • Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002 • Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi - 2003 • Berlin Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi - 2003 • BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı (WSIS) Bildirgesi - 2003 • OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 2004 • IFLA Açık Erişim Bildirgesi-2004 Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 17
Kamu Fonlarıyla Yapılan Araştırmaların Sonuçlarının Açık Erişim Arşivlenmesi • ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç, Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd. • ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004 • Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004 • Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu 1 Ekim 2005 Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 18
Açık Erişim Arşivleri (Şubat 2006) • • • ABD (161) İngiltere (68) Kanada (32) Almanya (59) Fransa (27) Avustralya (23) İsveç (25) Hollanda (15) İtalya (21) • • • Brezilya (43) Hindistan (15) Danimarka (7) Çin (5) Macaristan (4) İspanya (13) Belçika (9) Güney Afrika C. (6) Japonya (4) Türkiye 1. . . • http: //archives. eprints. org/eprints. php? action=browse#country Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 19
Açık Erişim Yazılımları (Şubat 2006) • • GNU Eprints (195) DSpace (129) ETD-db (22) OPUS (Open Publication System) (20) • • • Bepress (25) CDSWare (8) HAL (3) ARNO (4) Diğer (180) Kaynak: archives. eprints. org Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 20
Açık Arşivler Girişimi Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 21
Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) • Dizinleme yayın sürecinin bir parçası • Yayınla ilgili bilgiler (yazar adı, eser adı, özet, anahtar sözcükler vs. ) dolduruluyor • Bu bilgiler ve arama amacıyla dizinleme Açık Arşivler arama motoru tarafından “harmanlanıyor” Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 22
Arama Mekanizmaları: OAIster Son 12 ayda 248 yeni arşiv eklendi; kayıt sayısı yaklaşık 2, 1 milyon arttı Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 23
Google Scholar Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 24
Kurumsal Arşivler • Bir ya da daha çok üniversitenin / kuruluşun entellektüel ürünlerini kaydeden ve koruyan dijital derme Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 25
Kurumsal arşivlerdeki yayın türleri • Hakemli dergilerde yayımlanan makaleler – Ön baskılar – Son baskılar • Tezler • Teknik raporlar • Kitaplar Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli • Öğrenim nesneleri • Ek materyaller (veri, görüntü, vs. ) • Açık Erişim dergileri • Çalışma metinleri • . . . - 26
Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Açık Erişim Arşivi Uygulaması Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 27
İşletim Sistemi: Linux Fedora Core Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 28
Açık Erişim Yazılımı: Dspace Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 29
H. Ü. Açık Erişim Arşivleri Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 30
Arama Sonuçları Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 31
Dizin Bilgileri (Dublin Core) Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 32
Tam Metin Tez Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 33
Hacettepe Dspace Yazılımının Özellikleri • • Farklı dermeler yaratılabilmesi Dermeye yeni giren belgelerin duyurulması Özelleştirme: My. Dspace Yeni belge yükleme – tanımlama, yükleme, doğrulama, lisans/telif hakları, geribildirim • Yönetim – edit işlemleri, erişim politikalarının tanımı, yetkilendirme, bölümleri/kullanıcıları yönetme, bilgi güncelleştirme Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 34
Farklı Dermeler Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 35
Son Yüklenen Belgeler Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 36
Özelleştirme: My. Dspace Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 37
Yeni Belge Kaydetme Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 38
Tanımlama I Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 39
Tanımlama II Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 40
Yükleme I Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 41
Yükleme II Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 42
Yükleme III Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 43
Doğrulama Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 44
Lisans / Telif Hakları Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 45
Kayıt Tamam Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 46
Geribildirim: Otomatik Elektronik Posta Mesajı Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 47
Yeni Arama Sonucu Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 48
Dizin Bilgisi Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 49
Tam Metin (Sunuş Slaytları – PDF) Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 50
Edit İşlemleri Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 51
Yetkilendirme Politikası Tanımı Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 52
Kullanım/Erişim Politikasının Tanımı Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 53
Bölümleri Yönetme Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 54
Kullanıcıları Yönetme Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 55
Yapılanlar • CNRI Handle Server’a kayıt (DOI numaralarının işlemesi için) • Açık Arşiv Girişimine (OAI) kayıt • OAIster arama motoruna kayıt • Google Scholar’a kayıt Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 56
OAI Registry Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 57
OAIster Hacettepe Arşivini tarıyor: “açık erişim” Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 58
Tarama Sonuçları Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 59
Yapılması Gerekenler • Veri girişi • Uygulamanın Hacettepe’de yaygınlaştırılması • Farkındalığın artırılması • Uygulamanın diğer üniversitelerde yaygınlaştırılması Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 60
www. acikerisim. org Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 61
Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 62
Açık Erişim Çözümleri: e. Prints UK Kaynak: Day (2003) Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 63
Türkiye’de Neler Yapılabilir? • “Farkındalık” yaratmak • www. acik-erisim. hacettepe. edu. tr benzeri projeleri çoğaltmak • Sorunun “bilimsel iletişim süreci” ile ilgili olduğunu görmek • Kamu kaynaklarıyla yapılan araştırma sonuçlarını (makaleler, tezler, vs. ) herkesin erişimine açmak • Açık Erişimi araştırma desteğinin önkoşulu haline getirmek • Uluslararası Açık Erişim bildirgelerini kurumsal düzeyde ve ülke düzeyinde desteklemek Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 64
Türkiye’de Neler Yapılabilir? (devamla) • Kendi kendine arşivlemeyi desteklemek • Açık Erişim dergileri yayımlamak – TÜBİTAK dergileri, ULAKBİM SBVT’de yer alan bazı dergiler • Açık Erişim dergilerini (DOAJ) kütüphane kataloglarında listelemek • Lisans anlaşmalarında Açık Erişim koşullarını gözetmek (ULAKBİM, ANKOS) • Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) ile taranabilir kurumsal arşivler yaratmak ve yaşatmak • Türkiye Kurumsal Arşivleri hizmeti sunmak Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 65
Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler: Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe. edu. tr Akademik Bilişim ’ 06, 9 -11 Şubat 2006, Denizli - 66