6 — Д РІСӘ Өзара ауыстырымдылық

6 — Д РІСӘ Өзара ауыстырымдылық Шақтама және қондыру Білік және қуыс жүйелері

Өзара ауыстырымдылық Тетіктің, құрастыру бірлігінің өзі кіретін бұйымның берілген сапасын жоғалтпай, өз орнына басқа бір тетік немесе құрастыру бірлігін қолдануға болатын қабілетін қамтамасыз ету қасиетін айтамыз

Өзара ауыстырымдылық түрлері өндіріс көлемі мен бұйым шығару мерзіміне қарай: Сыртқы – сатып алынған және көшірмелі (өздерінен күрделі бұйымға кіретін) бұйымдарды және құрастыру бірліктерінің қолдану көрсеткіштеріне қарай, сондай-ақ қосылатын беттердің өлшемі мен пішіміне қатысты өзара ауыстырымдылық Ішкі — бұйымға кіретін тетіктер, құрастыру бірліктері және механизмдері жатады

Өзара ауыстырымдылық деңгейі Өндірістің өзара ауыстырымдылығының деңгейін өзара ауыстырымдылық тетіктері мен құрастыру бірліктерінің жұмыс ауқымының, жасалынатын бұйымның жалпы жұмыс ауқымы қатынасына тең болатын, өзара ауыстырымдылық коэффициентімен К сипаттауға болады

Негізгі өзара ауыстырымдылыққа құрылымдау кезіндегі, өндірістегі және машиналарды пайдалану кезіндегі ережелер жинағына сүйене отырып қол жеткізуге болады. Бұйымның барынша көп уақыт пайдалануда болуы үшін, бұйымды жобалау кезінде номиналды мәні мен пайдалану көрсеткіштерінің шақтама ауытқуларын тағайындау керек.

Өлшемдер Тағайындалуы бойынша өлшемдер пішімі мен шамасын анықтаушы : құрастыру, жинақтау габариттік өлшемдерге бөлінеді

лшемдерӨ растыру лшемдерін тетіктерді Құ ө беріктік пен аттылы а есептеу қ ққ ар ылы аны талады; қ қ Габариттік лшемді шы ып т р ан ө ғ ұ ғ б лшектері бойынша аны талады; ө қ Жина тау б йымдары жал астыру қ ұ ғ беттері бойынша аны талады. қ растыру ж не жина тау лшемдері Құ ә қ ө тетіктер мен бірліктерді бір-біріне ң ара анда алай орналас анды ын қ ғ қ қ ғ сипаттайды

лшемдерӨ Номиналды лшем (D, d, l ж не т. б) –ауыт у ө ә қ санауды басы болатын ж не со ан атысты ң ә ғ қ шекті лшемдерді аны тайтын лшемді ө қ ө айтамыз. На ты лшем – р сат етілген ателікпен қ ө ұқ қ лшеу ар ылы аны тал ан лшем. Б л ө қ қ ғ ө ұ термин тетікті абсолютті д л лшеммен жасап ә ө шы ару а ж не лшеуге м мкіндік болма ан ғ ғ ә ө ү ғ со пайда болды. ң Тетікті шекті лшемі – екі шекті р сат етілген ң ө ұқ лшем, екеуіні арасында т ратын немесе ө ң ұ жарамды тетікті на ты лшемі те болатын ң қ ө ң лшем. ө

Ша тама қ Т шақтама (латын сөзінің Tolеrance – шақтама) деп ең үлкен және ең кіші параметрлердің жіберілген мәнінің айырмасы Шақтама алаңы – жоғарғы және төменгі ауытқумен шектелген алаң Білік – тетіктердің сыртқы(қамтитын) элементтерінің(беттерінің) белгіленуін көрсететін термин Қуыс – тетіктердің ішкі(қамтылатын) элементтерінің(беттерінің) белгіленуін көрсететін термин

Қондыру Тетіктерді арасында болатын са ылау мен ң ң керіліс шамасына арай аны тайтын біріктіру қ қ сипаты ондыру біріктірілетін тетіктерді еркін Қ ң атынасты оз алуын, немесе зара жылжу а қ қ ғ ө ғ к рсететін тойтарыс д режесін сипаттайды ө ә Са ылаулы ондыру — біріктіруде арасында ң қ са ылау болуын амтамасыз ететін ондыру. ң қ қ Са ылау S – уысты лшемі білікті ң қ ң ө ң лшемінен лкен бол ан кездегі уыс пен білік ө ү ғ қ лшемдеріні айырмасы, са ылау жинал ан ө ң ң ғ тетіктерді зара жылжуын амтамасыз етеді ң ө қ

ондыруҚ Керілісті ондыру – біріктіруде тетіктер қ арасында керіліс болуын амтамасыз ететін қ ондыру. Керіліс N – білік лшемі уыс қ ө қ лшемінен лкен бол ан кезде жинау а ө ү ғ ғ дейінгі білік пен уыс лшемдеріні қ ө ң айырмасы Ауыспалы ондыру – біріктіруде арасында қ керіліс те, са ылау да болуын амтамасыз ң қ ететін ондыру( уыс, білік ша тама қ қ қ ала дары жартылай немесе т гелжабылып ң ү орналасады ).

Шақтама және қондыру жүйесі деп шақтамалар мен қондырулардың заңдылықпен тәжірибе, теориялар және эксперименттер негізінде құрылған және стандарт түрінде жасалған тізбектер жиынтығын айтамыз

шақтама және қондыру таңдаудың әдістері 1. Ұқсама әдісі жобалаушы бір типтес, немесе бұрын жасалынған, қазіргі уақытта пайдалануда жүрген машиналардан, жобаланатынға ұқсас құрастырма бірліктерін тауып, сол жердегідей шақтама мен қондыру тағайындайды

шақтама және қондыру таңдаудың әдістері 2. Тәріздес (ұқсас) әдісі негізі ұқсама әдісінің ары дамуы. Ол әдіс машина тетіктерін құрылымы және пайдалану белгісі бойынша, қондыруларды қолдану мысалдары келтірілген анықтама басылымдарын шығару арқасында туындады Бұл әдіспен шақтама мен қондыру таңдау үшін, кітәпта көрсетілген белгіге сәйкес жобаланатын құрастыру бірлігінің құрылымдық белгісі мен пайдалану шарттарының ұқсастығын пайдаланады.

шақтама және қондыру таңдаудың әдістері 3. Есептеу әдісі шақтама мен қондыру таңдаудың нағыз негізделген әдісі болып саналады Бұл әдіспен машина, немесе басқа да бұйымдарды құрылымдау кезінде тетікке, құрастыру бірлігіне және бұйымға бүтіндей қойылатын, пайдалану-құрылымдық талаптардың бәріне жауап бере алатындай квалитетті (дәлдік дәрежесіндей) шақтама мен қондыруды таңдаймыз