2 -топ Э. Кречмер мен Айзенкің жеке тұлғаның типологиясы
ХХғ. темперамент туралы пікір айтқандардың бірі және ерекше кеңінен таралған Э. Кречмердің ұсынғана типологиясы. Ол 1921 ж. Өзінің «Тән құрылысы және мінез» атты белгілі еңбегінде темперамент адамның тән құрылысының белгілі психикалық ерекшеліктерімен байланысты болатындығын дәлелдейді. Э. Кречмердің теориясы Еуропада кеңінен тарады. Бұл теория дене бітімінің теориясы деп аталынды. Ол адамның 3 дене бітімінің типін бөліп көрсетуге мүмкіншілік берді.
-Астеник - бойы ұзын, жіңішке арық денелі адамдар. Тұйық, адамдармен араласлуы үнемі де, қиынға соғады. Кейде бұларға эгоизм тән. Реалды өмір көріністерін, дәл және де дұрыс бағалай алмайды. -Пикникалық тип - бұл адамдар керісінше толық, денесі ауыр адамдар. Бұлардың эмоциясы басым көпшіл, және де ақжарқын, ақкөңіл болып келеді. Өте толық келген, орта және шағын бойымен, үлкен ішімен және қысқа мойынды дөңгелек басымен сипатталады. -Атлетикалық тип - шымыр денелі, жауырынды, ауыр мінезді болып келеді. Бірақ ашуланса қатты ашуланады. Күшті дамыған бұлшық етімен, мықты дене бітімімен, ұзын немесе орта бойлы, кең иықты, тар жамбасымен ерекшеленетін адамдар.
Кречмер дене бітімінің аталған типтеріне сәйкес темпераменттің 3 типін ажыратады: 1) Шизотимик – дене құрылымы лептосоматикалық немесе астеникалық. Психикасы бұзылғанда шизофренияға бейім болып келеді. Тұйық, тік мінезді, көзқарасын өзгертпейді. қоршаған ортаға қиындықпен бейімделеді. – дене құрылымы пикниктік. Психикасы бұзылғанда маниакальді. 2) Циклотимик – депрессивті психозға бейім. Шизотимикке қарсы тип. Қоршаған адамдармен қарым-қатынасы тез түседі. 3) Иксотимик – дене бітімі атлеттік. Психикалық ауытқуларда эпилепсияға бейім. Салмақты, мимикасы мен жестері ұстамды. Ойлау икемділігі жоғары емес, белгілі жағдайларда орнын өзгерткенді ұнатпайды, қайта қоныстанғанда және ауысқанда қиыншылықпен бейімделеді.
Г. Айзенк адамдардың барлығын екі категорияға бөлді. Біріншісін: «интроверсия — экстраверсия» , екіншісін — «нейротизм — «тұрақтылық» . Бұл екі сипаттама бір-біріне толықтырып отырады
Жеке адамның типін анықтауға арналған әдістемелер Тізімдер Айзенг Кречмер Мөлдір экстраверт Пикналық тип Айдана экстраверт Астеникалы қ тип Нұрбике экстраверт Атлетикалы қ тип Д. Айдана интроверт Атлетикалы қ тип Айсұлу экстраверт Астеникалы қ тип Фарида интроверт Астеникалы қ тип Шмишек тесті Роттер
