*
* *14 Si кремний 1 s 22 p 63 s 23 p 2
* *Кремний, жаратылыста таралуы жағынан салмақ проценті бойынша оттектен кейін екінші орын алады. Көміртек органикалық заттардың құрамындағы негізгі элемент болатын болса , кремний жер қыртысын түзетін минрералдық заттардың құрамындағы негізгі элемент. Кремний жаратылыста қосылыстар түрінеде ғана болады. ол қосылыстары: кремний диоксиді Si. O (кварц, құм) , жер қыртысының негізгі массасы силикатты жыныстар (далалық шпат , слюда , каолин т. б). Кремнийдің тұрақты үш изотопы бар: 28 Si (92, 27%) 29 Si(4. 68%), 30 Si (3. 05%).
*Кремнийді алу үшін , ақ қиыршақ ұсақ құмды магниймен араластырып қыздырады: *Si. O +2 Mg=2 Mg. O+Si H=-372 к. Дж/моль *Кремнийдің Mg. O және реакцияласпай қалған Si. O -ден тазарту үшін , шыққан массаны тұз қышқылымен және фторсутек қышқылымен әрекеттейді. Магнийдің орнына тотықсызщдандырғыш ретінде алюминий, көміртек (техникада) алуға болады.
* Кремнийді алғаш рет 1811 жылы Гей-Люссак пен Л. Ж. Тенар ашқан. 1824 – 1825 жылдары швед химигі Я. Берцелиус фторлы кремнийді калиймен тотықсыздандырып, ал 1865 жылы орыс ғалымы Н. Н. Бекетов төрт хлорлы кремний мен мырышты әрекеттестіріп жеке бөліп алған. Гей-Люссак Л. Ж. Тенар
* * Кремнийдің түсі күңгірт-сұр, шайырдай жылтыр, салмағы 2, 32 * * * г/м 3, балқу t 1420 С, қайнау t 2600 С-қа жуық. Өнеркәсіпте Кремний кремнеземді қыздырып, кокспен тотықсыздандыру, ал таза кремний төрт хлорлы кремнийді мырыш буымен тотықсыздандыру арқылы алынады. Қыздырғанда сутектен басқа кез-келген бейметалмен қосыла алады. Төменгі температурада инертті. Таза кремний темір, мыс, алюминий, қорғасын қорытпаларында қолданылады. Ол мұндай қорытпалардың қышқылдарға төзімді, мықты, электрлік және магниттік қасиеттерін арттырады. Кремний тау хрусталі немесе кварц (Si 02) құрамында болады; ол (Si) қиын балқитын, металдық жылтыры бар, сұр түсті қатты зат. Оның каттылығы алмаздан төмендеу. Аморфты кремний коңыр түсті ұнтақ, реакцияға түсуі оңай зат.
* *Жай заттармен: Si + 02 = Si 02 (кремний оксиді) Si + 2 F 2= Si. F 4 (кремний фториді) Si + C = Si. C (карборунд) Si + 2 Mg = Mg 2 Si (магний силициді) *Күрделі заттармен: Сілтінің ерітіндісімен қыздырғанда әрекеттеседі. Si + 2 Na. OH + Н 20 = Na 2 Si 03 + 2 Н 2↑
*Техникада шала өткізгіштер ретінде пайдаланылады. *Si - электроникада жартылай өткізгіш ретінде қолданылады. *Si. C карборунд - бұрғылар, тегістегіш заттар жасауда, стоматологиялық құралдар өндірісінде, отқа, қышқылға тезімді заттар алады
*зертханада Si 02+ 2 Mg = Si + 2 Mg. O *өндірісте Si 02 + 2 C = Si + 2 CO
* Тұзынан күшті қышқылмен бөліп алуға болады. Na 2 Si 03 + H 2 S 04 (конц. ) = H 2 Si 03 ↓+ Na 2 S 04 H 2 Si 03 - екі негізді, әлсіз, тұрақсыз қышқыл. Екі сатыда диссоциацияланады; тұздары силикаттар деп аталады. Na. HSi. O 3 - натрий гидросиликаты Na 2 Si 03 - натрий силикаты Na 2 Si 03 + H 20 + 2 C 02 = 2 Na. HC 03 + H 2 Si 03 ↓ ақ тұнба Осыған қарағанда кремний қышқылы көмір қышқылынан да әлсіз қышкыл. Н 2 Si 03 оңай айырылады. H 2 Si 03 = Н 20 + Si 02 Na 2 Si 03, K 2 Si 03 - ерімтал тұздар, оларды сұйық шыны деп атайды, желім ретінде қолданылады. Шыны алуда мына реакдиялар жүреді: Na 2 C 03 + Si 02 = Na 2 Si 03 + C 02↑ Ca. C 03 + Si 02 = Ca. Si 03 + C 02↑ Кәдімгі шынының құрамын былай өрнектеуге болады: Na 20 • Са. О • 6 Si 02 Химиялық шынының құрамы: К 20 • Са. О • 6 Si 02. Ол қиын балқиды. Лағыл (рубин) шыныда Сr 3+ ионы болады. Таза құмнан кварц шыны өндіріледі, ол медицинада (ультракүлгін сәулелерді өткізетіндіктен), химиялық ыдыстар жасауда қолданылады. Цемент ендірісінің негізінде мына реакциялар жатыр: Аl 203 • 2 Si 02 • 2 Н 20 = Аl 203 • 2 Si 02+ 2 H 20 Са. С 03 = Са. О + С 02↑ Са. О + Si 02 = Ca. Si 03