13 -тақырып. Мемлекеттің сыртқы экономикалық іс-әрекетін реттеу Жоспар: 1. Мемлекеттің сыртқы экономикалық іс-әрекетінің негізгі бағыттары. 2. Сыртқы саудалық саясаттың құралдары мен мақсаттары және құрылымы 3. Сыртқы экономикалық іс-әрекеттің заңдыққұқықтық аспектілері
1. Мемлекеттің сыртқы экономикалық іс-әрекетінің негізгі бағыттары. ҚР-ның әлемдік экономикалық жүйеге интеграциялануымен байланысты экономиканы мемлекттік реттеу әдісі ретінде экологиялық аудитті табиғатты пайдалану саласында қолдануда. Әлемдік тәжірибе мемлекет пен экологиялық аудитті кәсіпорындардан экологиялық ақпаратты алу және бағалау құралы ретінде қолдану мүмкіндіктерін көрсетеді. Шет елдерде экологиялық менеджмент пен экологиялық аудиттің кеңінен қолданылуының екі негізгі себебі бар: - экологиялық көрсеткіштер бәсекелестік күрестің негізгі факторларына айналуда; - қоршаған ортаны қорғау саласындағы экологиялық заңдарды бұзғаны үшін экономикалық және әкімшілік айыптардың күшейтілуі.
• Сыртқы экономикалық саясат – бұл мемлекеттің басқа елдермен экономикалық қатынастарды дамыту мен реттеуге бағытталған қызметі. • Сыртқы экономикалық саясатты іске асыру мелекеттің жалпы сыртқы экономикалық қатынастарында және жеке елдермен қалыптасатын қатынастарда стратегиялық мақсаттарын және оларға жету үшін пайдаланатын әдестерді болжайды.
• Сыртқы экономикалық іс-әрекет – бұл халықаралық экономикалық қарым-қатынас пен байланысты кәсіпкерлік ісәрекеттегі коммерциялық субъекттердің шаруасы. Бұл іс-әрекет мемлекеттер арасын өз тарапынан сыртқы экономикалық байланыстарды орнатады. • СЭІ Субъектілері – кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатын және СЭІ-ті жүзеге асыра алатын заңды және жеке тұлғалар. • СЭІ тарихи және экономикалық категория болып табылады.
СЭІ функциялары : 1. Халықаралық экономикалық ауысымдарды ұйымдастыру және соған қызмет көрсету. 2. Халықаралық еңбек бөлінісіндегі өнімнің тұтыну құнын халықаралық мойындау 3. Халықаралық ақшалай айналымды ұйымдастыру
• Алғашқы функцияның мазмұнында Халықаралық еңбек бөлінісі үдерісі нәтижесінде пайда болатын өнімдерді шынайы тұтынушаларға жеткізу туралы айтылады. • Екінші функцияны жүзеге асыру барысында халықаралық тауар-ақшалай ісінің аяқталуының акті болады – ХЕБ өнімін ақшаға ауыстыру. Бұның нәтижесінде тауарда бекітілген баға халықаралық мойындауға ие болады. • Үшінші функцияның мазмұнына қарайтын болсақ, халықаралық есептілік үдерісінде ақшалардың тоқтаусыз қозғалысына жағдай жасау болып табылады.
• СЭІ – Бұл сыртқы экономикалық байланыстарды орнату болып табылады. • СЭБ, қайтарымы бар немесе қайтарымы жоқ іс-әрекет ретінде жұмыстар координациясында, іс-әрекетті түйіндеу мен бағыттауда, жалпы қабылданған жұмыс шешімін талқылауда, творчествалық тәжірибе алмасуда көрінеді. Қазіргі уақытта СЭБ қайтарылымы бар негізде жұмыс жасайды. • Қайтарылымы бар СЭІ түрлеріне халықаралық қоршаған ортаны қорғау, әлемдік мұхит байлығын игеру, халықаралық стандарттарды бірегейлеу (унификациялау) атты қызметтер жатады.
2. Сыртқы саудалық саясаттың құралдары мен мақсаттары Сыртқы экономикалық саясаттың мақсаты – ел ішіндегі ұдайы өндірістің дамуы үшін қолайлы сыртқы экономикалық жағдай жасау. Сыртқы сауданы реттеуде мемлекеттің бір-біріне қарама-қарсы екі саясаты қолданылады: Ø протекционизм және Ø фритредерстік немесе еркін сауда саясаты (либерализация).
Протекционизм - ішкі нарықты шетелдік тауарлардан қорғауға бағытталған және импортты шектейтін саясат. Либерализация – ішкі нарықты шетелдік капитал мен қызметтерге ашу немесе оны сыртқы экономикалық байланыстарға кедергі болатын кедендік баж алымын және басқа да барьерлерді азайту деп те айтамыз. Сыртқы экономикалық саясаттың құрылымына сыртқы сауда саясаты, инвестициялық саясат және валюталық саясат кіреді.
Сыртқы экономикалық саясаттың құралдары ХЭҚ жүйесі СЭҚ арқылы келесі құралдарды жүзеге асырады: - кедендік – тарифтік реттеу; - тарифтік емес тәсілдер; - экспорттық бақылау; - белгілі бір тауарлар экспортына монополия орнату; - қорғау шараларын енгізу (антидемпингтік, конпенсациялық, арнайы); - белгілі бір тауарлар экспортына тиым салу.
Кедендік тарифтік реттеу сыртқы сауданың экономикалық реттеушілеріне кіреді. Кедендік тариф – бұл кедендік баж алымдарының жүйеленген тізімі. Олар тауарларға импортталғанда және кейде экспортталғанда салынады. Кедендік баж алымдары тауар шекарадан өткенде салық қызметін атқарады. Сонымен олар тауар бағасын көтереді және сыртқы тауар айналымының көлеміне әсерін тигізеді. Және олар бюджеттін кірістеріне жатады. Мысалы, өнделмеген қант шикізатына импорт ставкасы 1% болса, ал дайын өнімге – 15%.
Кедендік тарифтер үш түрлі болады: максималды, минималды және пұрсаттылықты. Максималды тарифтер сауда келісімдері жоқ елдердің тауарларына қойылады. Минималды тарифтер сауда келісімдері бар елдердің тауарларына қойылады. Пұрсаттылықты тарифтер дамушы елдердің тауарларына салынады.
Баж алымдары үш түрлі болады: ♦ адвалорлық (лат. — құнына байланысты) - кедендік тауар бағасына байланысты анықталған пайыздық мөлшерлемеде анықталады. Мысалы, автомобиль бағасынан 10 пайыз, шикізат және саудаға түсетін тауарлардың кедендік құнынан 5 %. ♦ спецификалық - — бір тауар бірлігіне (тауар салмағы, көлемі немесе санынан) қатысты алынатын нақты ақша сомасы, мысалы, металдың әрбір тоннасынан 10 доллар. ♦ аралас - есептегенде жоғарыда аталған екі мөлшерлеме қолданылады, есептелген жоғарғы сома көбірек төлемді қажет етеді. Мысалға, 10 % кедендік бағадан, бірақ бір килограмға 0, 5 евродан кем емес төлем.
Кедендік баждардың ерекше түрлері: ♦ Арнайы — отандық өндірушілерге зиян тигізуі ықтимал бәсекелес тауарлардан қорғаныс ретіндегі іс-шаралар жиынтығы. Мұнда елге кіргізілетін тауарларға шектеулер қойылады; ♦ Антидемпингтік— бұл ішкі нарықты демпингтік бағадағы тауарлап импортынан сақтауға арналған, яғни экспорттаушы елде жоғарғы бағада, ал импорттаушы елде төменгі бағада болады. ♦ Компенсациялық — импорттаушы тауарларға қолданылады, мұнда көрсетілген тауарға баға жасанды түрде төмен болады, себебі экспорттаушы елдің тарапынан экспорттауға субсидия қолданылуы мүмкін. ♦ Мезгілдік— жыл бойында өндірісі, сатылымы көптеген өзгерістерге ұшырайтын тауарларға қолданылады (ауыл шаруашылық өнімдері).
Тарифтік емес реттеу – квоталар (экспорт пен импорт шектерін белгілеу), лицензиялау (рұқсат беру), санитарлы талаптар қою, ұлттық қауіпсіздік стандарттары, экологиялық номалар, сапаға, тауардың техникалық, тұтынушылық қасиеттеріне байланысты қойылатын арнайы талаптар және т. б. Көлемдік мөлшерді шектеу кезінде ашық конкурс немесе аукцион өткізу арқылы квоталар бөлініп, лицензиялар беріледі. Сыртқы саудалық квота –белгілі бір мерзімге елге еніп жатқан жеке тауарларға, мемлекеттерге, мемлекеттер тобына қойылатын көлемдік, бағалық экспортты (импортты) шектеу. Бұл экспортты квоталау іс-шарасы елдің ішкі нарығындағы тауар бағасы әлемдік бағадан төмен болса қолданылады.
Экспорттық бақылау - қару-жарақ, әскери техника сияқты әр түрлі қолданыстағы тауарларға жүргізіледі. Мемлекеттік монополия мемлекеттік маңызды кейбір тауар түрлерін экспорттауға тиым салады. Тікелей экспортты субсидиямен қамтамасыз ету – ұлттық өндірушілердің сыртқы жеткізімдерін материалды түрде ретке келтірудің жай және дәстүрлі түрі болып саналады. Сонымен қатар тауарлардың бағалық бәсекеге қабілеттілігін арттыра түседі. Мұндай жеңілдік ауылшаруашылық өнімдерін сыртқа шығарған уақытта қолданылады. Экспорттаушыларды жанама түрде субсидиямен қамтамасыз ету – экспорттаушылардың несиелік мөлшерлемелерін азайту мақсатында мемлекет коммерциялық банктер арқылы арнайы дотацияларды төлейді. Жанама субсидия ретінде экспорттаушыларға салықтық жеңілдіктерді, шикізат пен материалды импорттау кезіндегі баждардан босатуды, мемлекеттік компанияларға тарифті азайтуды (көліктік, энергетикалық және т. б. ) және де экспоттаушыларға мемлекеттік, әскери тапсырыстарды бірқалыпты төмен бағада беруді қарастырады.
Тарифтік емес реттеу құралдары үш категорияға бөлінеді. - Біріншіге ұлттық өндірістің кейбір салаларын қорғау үшін пайдаланатын импортты тікелей шектеу шарлары жатады: лицензиялау, квоталау, демпингке қарсы және компенсациялық баж алымдары, минималды импорттық баға жүйесі және т. б.
- Екінші категорияға сыртқы сауданы тікелей шектемейтін, бірақ зор ықпалын тигізетін әкімшілік ресмиліктер жатады. Мысалға, кедендік ресмиліктер, ресмиліктер техникалық стандарттар және нормалар, санитарлық және ветеринарлық нормалар, орамаға, таңбаламаға (маркировка) қойылатын талаптар және т. б. - Үшінші категорияға импортты шектеуге немесе экспортты қолдауға тікелей бағытталмаған, бірақ осы нәтижеге әкелетін шаралар жатады. Мысалы, отандық кәсіпкерлікті қолдау.
ҚР кейбір тауарларының импорты экономика саласына нұқсан келтіретін болса, қорғау шаралары арнаулы зеттеулер арқылы енгізіледі. Олардың мынадай түрлері болады: - антидемпингтік шара - яғни, Қазақстанға тауарларды төмендетілген бағалармен алып келуге қарсы шара; - компенсациялық шара - шет ел мемлекетінің қолдауы бар импортқа қарсы бағытталған шара; - арнайы шара - ҚР экономикалық мүдделерін СЭҚ қорғауға бағытталған шара.
3. Сыртқы экономикалық іс-әрекеттің заңдыққұқықтық аспектілері Қазақстан Республикасы үкіметінің 2010 жылғы 30 қазан айындағы № 1143 қаулысы бойынша Қазақстан Республикасының сауда саласының бекем дамуы және бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жүйелік және институционалды негіз жасау мақсатында Қазақстанның 2010 -2014 жылғы сауда-саттықты дамыту бағдарламасы қабылданды. Мұнда сауда-саттық дамуының өзекті сұрақтары қарастырылған.
Бұл бағдарлама Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылдың 1 ақпаны күнгі № 922 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылдың 14 сәуірі күнгі № 302 қаулысымен бектіліген Қазақстан Республикасының 2010 -2014 жылдарға арналған Үдемелі Индустриалды-Инновациялық Дамуы жөніндегі Мемлекеттік Бағдарламаны жүзеге асыру бойынша Шаралар жоспарының негізгі бағыттарына сәйкес жасалған. Бағдарлама ҮИИДМБ-ның функционалдық бөлімі болып табылады.
Бағдарламада сауда-саттық дамуының ішкі және сыртқы, бөлшек, көтерме, биржалық, электрондық сауданы және қоғамдық тамақтану жүйелері бар. Қазақстанның сыртқы сауда саясатының басымдылыққа ие бөлігі: 1. Қазақстанның ДСҰ-на кіруі; 2. Кедендік Одақтың қалыптасуының аяқталуы; 3. ТМД елдері ішіндегі еркін сауда аймақтары жөніндегі жаңа келісімдерді құру; 4. Жаңа Зеландия және Европалық Еркін Сауда Ассоциациясымен келісімшартты дайындау, құрастыру;
• Кедендік Одақ шеңберінде отандық өндірушілерді қорғау үшін құралған сауда-саттық саясатының құралдарына қорғаушы, антидемпингтік және компенсациялық шаралар жатады. • Бұл іс-әрекеттер үшінші жақ мемлекеттеріне қолданатын арнайы қорғаушы, антидемпинтік, компенсациялық шараларды қолданумен байланысты Келісіммен реттеледі. Бұл келісімге 20 қаңтарда 2008 жылы қол қойылды және де 1 шілдеде 2010 жылы өз күшіне енді.
Қазақстан Республикасы сауда саласының тұрақты дамуы үшін жүйелік және институционалды негіз құрып, оның бәсеке қабілеттілігін арттыру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылдың 30 қазанын күнгі № 1143 Қаулысымен 20102014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында Сауданы дамыту бойынша бағдарлама бекітілді, онда сауданы болашақта дамыту мәселелері көрініс тапқан.
• Сауда-саттық сферасында негізгі заңнамалық акт болып 12 сәуір 2004 жылдан Қазақстан Республикасының «Саудалық істі реттеу туралы» Заңы анықталады. • Заңның талдауы онда көп заңдық нормалардың сілтемелері бар екендігін көрсетті: ішкі сауданы жүргізу ережесі; мемлекеттік бағаларды реттеу; көтерме сауданы ұйымдастыру ережелері; саудалық жерлерден тыс орындарда бірлік сауданың тәртібі; шекараға енетін және шығатын тауарларға кедендік баждарды орнату; тауардың жеке түрлеріне импортқа (экспортқа) шектеу қою; тарифтік квоталарды орнату; тауардың жеке түрлеріне мемлекеттік монополия; қорғаныс іс-шараларын орнату; аукциондық, комиссиондық, шекаралық, электронды, биржалық сауданы өткізу тәртібі; саудалық қызметтің субъекттеріне қойылатын жеке талаптар; бәстесулердің шешімін табу; Заңды бұзғанға жауапкершілікті анықтау. .
Тақырыпты қайталауға арналған бақылау сұрақтары: 1. Сыртқы экономикалық қызмет дегеніміз не? 2. СЭҚ функциялары қандай? 3. Сыртқы экономикалық саясат дегеніміз не? 4. Сыртқы экономикалық саясатты жүргізу барысында мемлекет қандай құралдарды қолданады? 5. Протекционизм, Еркін сауда, Кедендік тариф дегеніміз не? 6. Кедендік баждардың классификациясы қандай? 7. Кедендік баждардың қандай мөлшерлемесі максималды болып есептелінеді? 8. Кедендік баждардың қандай мөлшерлемесі префернциялы болып есептелінеді? 9. Адвалорлы кедендік баждар дегеніміз не? 10. Спецификалық және комбинирленген кедендік баждар қалай қалыптасады? 11. Кедендік баждардың қандай түрлері кездеседі? 12. Тарифтік емес кедергілерге не жатады? 13. Сыртқы саудалық квота дегеніміз не? 14. Экспорттық бақылау дегеніміз не? 15. Экспортты субсидиямен қамтамасыз ету дегеніміз не?
Р А Х М Е Т !!!
Скачать презентацию 13 -тақырып Мемлекеттің сыртқы экономикалық іс-әрекетін реттеу Жоспар
13 тема Сырткы экон.саясат.pptx