1 – Д рісә Метрология п ні ә

1 – Д рісә Метрология п ні ә Метрология арастыратын м селелер қ ә

Негізгі арастырылатын м селелерқ ә Метрология, метрология объектілері ж не ба ыттары ә ғ лшем бірлігін амтамасыз ету Ө қ ма саттары қ лшем бірлігін амтамасыз етуді Ө қ мемлекеттік бас ару қ

Физикалы шамақ шін абылдан ан бірліктер ү қ ғ андайда бір сан, немесе бас аша айтса оны қ қ қ ң м ні болады. ә Метрология — лшеу, лшеу біры айлы ын ө ө ңғ ғ амтамасыз ететін ралдар мен дістер ж не қ құ ә ә ажетті д лдікке ол жеткізу т сілдері туралы қ ә ылым ғ

Метрология «Метрология» деген термин екі грек с зінен ө metron — « лшем» ж не logos – « ылым» ө ә ғ ралады. құ Метрологияны дамуы XX асыр со ына келді ң ғ ң П нді дамытуда 1892 -1907 жж. аралы ында ә ғ ресейлік ылым саласын бас ар ан ғ қ ғ Д. И. Менделеев е бегі орасан зор ң

Метрология арастырады: қ 1) физикалы шамалар к рсеткіштері қ ө бойынша есептеу дістері ж не ә ә ралдарын; құ 2) физикалы шамалар ж не қ ә техникалы параметрлерді, заттарды қ ң рамы мен асиеттерін лшеу; құ қ ө 3) технологиялы процестерді тексеру қ ж не реттеу шін лшеулерді ә ү ө

Метрология ба ыттарығ 1) жалпы лшеу теориясы ө ; 2) физикалы шама бірліктеріні ж йесі қ ң ү ; 3) лшеу дістері ж не ралдары ө ә ә құ ; 4) лшеу д лдігін аны тау дістері ө ә қ ә ; 5) лшеу біры айлы ын амтамасыз ету ө ңғ ғ қ негіздері, бірбейнелігі негіздері ӨҚ ; 6) эталон дар ж не лгі лшеу ралдары ә ү ө құ ; 7) бірліктер размерін лгі мен ү ӨҚ эталондардан ж мыс беру дістері ұ ӨҚ ә.

Метрология объектілері 1) физикалы шамалар, оларды бірліктері, қ ң лшеулер; ө 2) лшеу принциптері ж не дістері, техникалы ө ә ә қ лшеу ралдары; ө құ

3) ателіктері, ателікті болдырмау ӨҚ қ қ ма сатымен жасалатын лшеу н тижелерін қ ө ә деу дістері мен ралдары; өң ә құ 4) лшеу біры айлы ын амтамасыз ету, ө ңғ ғ қ эталондар, лгілер; ү 5) мемлекеттік метрологиялы ызмет; қ қ 6) салыстырып тексеру с лбаларыны ұ ң дістемелері; ә 7) лшеу ж мыс ралдары. ө ұ құ Метрология объектілері

Терминдер 1) физикалы шама — к птеген физикалы қ ө қ объектілер сапасына атысты орта , біра қ қ қ санды м нінде р айсына жеке асиеті бар қ ә ә қ қ шама; 2) физикалы шама бірлігі — шарт бойынша қ 1 -ге те санды м н берілген физикалы ң қ ә қ шаманы білдіреді; 3) физикалы шаманы лшеу — к мегімен қ ө ӨҚ ө физикалы объекті санды ж не сапалы қ қ ә қ ба алау; ғ

Терминдер 4) лшеу ралы — нормалан ан метрологиялы ө құ ғ қ сипаттамалары бар техникалы рал; қ құ 4. 1) лшегіш аспап — лшегіш а парат белгісін ө ө қ ба ылаушымен тікелей абылдау а олайлы к йдегі қ қ ғ қ ү ндіруші рыл ы; ө құ ғ 4. 2) м лшер –берілген м лшерлі физикалы шаманы ө ө қ айталап жа ырту а арнал ан ; қ ңғ ғ ғ ӨҚ 4. 3) лшегіш ж йе — бір немесе бірнеше функция ө ү ат ару а бірімен а парат беретін желілер қ ғ қ ар ылы байланысатын, жиынты ы; қ ӨҚ ғ

Терминдер 5) лшеу принципі — лшеу негізделетін, ө ө физикалы былыстар жиынты ы қ құ ғ 6) лшеу дісі — техникалы лшеу ө ә қ ө ралдарын пайдалану т сілдері мен құ ә принциптері жиынты ы; ғ 7) лшеу дістемесі — метрологиялы ө ә қ ылыми-зерттеу йымдарымен жасал ан, ғ ұ ғ за намамен бекітілген дістер ж не ң ә ә ережелер жиынты ы; ғ

Терминдер 8) лшеу ателігі – физикалы шаманы ө қ қ ң шын м ні мен лшеу н тижесінде ә ө ә алын ан м н арасында ы аз антай ғ ә ғ ғ айырмашылы ; қ 9) лшеуді негізгі бірлігі – ресми т рде ө ң ү бекітілген эталоны бар лшем бірлігі; ө 10) туынды бірлік – эталоны жо , негізгі қ лшем бірліктерімен математикалы ө қ модель негізінде энергетикалы атынас қ қ ар ылы байланыста болатын лшем қ ө бірлігі;

Терминдер 11) эталон — ерекше арнайыландыру бойынша орындал ан ж не орнатыл ан т ртіпте ресми ғ ә бекітілген, салыстырып тексеру с лбасы бойынша ұ т менде т р ан бірлік м лшерін беру ө ұ ғ ӨҚ ө ма сатында оны айталануы мен са талуын қ ң қ қ амтамасыз етуші лшеу ралы. қ ө құ 11. 1. ал аш ы эталон – осы мемлекетте физикалы ғ қ қ шаманы бірлігін, белгілі салада ң ылыми-техниканы со ы жетістіктеріні ғ ң ңғ ң м мкіндігі бойынша е жо ар ы д лдікпен ү ң ғ ғ ә айтала ан эталон. қ ғ 11. 2. салыстыру эталоны- мемлекеттік ызмет қ эталондарыны байланыстарына арнал ан рал. ң ғ құ К шірме-эталон — бірлік размерлерін лгі ралдар а ө ү құ ғ беру шін олданылады; ү қ

Терминдер 12) лгі лшеу ралы – ж мыс лшеу ү ө құ ұ ө ралдарына бірлік размерлерін беруге құ арнал ан; ғ 13) ж мыс лшеу ралы – физикалы ұ ө құ қ былысты ба алау а арнал ан рал; құ ғ ғ ғ құ 14) лшеу д лдігі – лгі лшеу ө ә ү ө ралдарыны жіктелуін аны тайтын, құ ң қ ателікке кері физикалы шаманы қ қ ң санды м ні. қ ә

лшем бірлігін амтамасыз ету ( Б ) Ө қ Ө Қ – лшеу біры айлы ын амтамасыз ө ңғ ғ қ ету ж ніндегі мемлекеттік ө стандарттармен, бас а да нормативтік қ жаттармен та айындал ан, лшеу құ ғ ғ ө бірегейлігіне ол жеткізуге ж не оны қ ә олдау а ба ыттал ан за дастырыл ан қ ғ ғ ғ ң ғ актілеріне, ережелер мен нормаларына с йкес метрологиялы ызметті ә қ қ ң іс- рекеті. ә

Р азаматтарыны м ддесін ж не экономикасын а и ат Қ ң ү ә қ қ емес лшеу н тижелеріні салдарынан са тау ө ә ң қ лтты ж не шетелге жіберілетін німдер, процесстер мен ұ қ ә ө ызметтер сапасы мен ауіпсіздігін амтамасыз ету; қ қ қ ылыми зерттеулер кезіндегі лшеу а и атты ын ғ ө қ қ ғ амтамасыз ету; қ материалды ж не энергетикалы ресурстарды есепке алу қ ә қ а и атты ын амтамасыз ету; қ қ ғ қ ауруды болжау ж не емдеу, е бек шарттары мен адам ә ң т рмысында ы ауіпсіздікті ба ылау, оз алыс ұ ғ қ қ қ ғ ауіпсіздігін амтамасыз ету н тижелеріні а и атты ын қ қ ә ң қ қ ғ амтамасыз ету. қ Б негізгі ма саты Ө Қ қ

лшем бірлігін амтамасыз етуді Ө қ ң мемлекеттік ж йесі ү. Р МБЖ — Р-да ы лшеу біры айлы ын Қ Қ ғ ө ңғ ғ амтамасыз етудегі, субъектілерді, нормаларды, қ іс- рекет пен ралдарды мемлекеттік ба ылау ж йесі. ә құ қ ү МБЖ ру ж не енгізу ажеттілігі: құ ә қ — лшеу адам істеріні ішіндегі е к п с раныс а ие ө ң ң ө ұ қ бол ан іс- рекет (е бек шарттары мен ауіпсіздігін ғ ә ң қ ба алау, орша ан ортаны ба ылау, ба алы заттарды ғ қ ғ есептеу, ауруды болжау ж не емдеу); ә — лшеу д лдігіне ойылатын талаптар к ннен-к нге ө ә қ ү ү суде; ө — адам іс- рекетіні бар саласында ы халы аралы ә ң ғ қ қ атынасты дамуы, лшеу н тижелеріне зара қ ң ө ә ө сенімділік к рсетуді талап етеді. ө

лшем біры айлы ын амтамасыз ету шін Ө ңғ ғ қ ү ты , нормативтік, йымдастырушылы , құқұқ қ ұ қ техникалы ж не экономикалы шараларды қ ә қ ру — Р М Ж негізгі ма саты құ Қ Ө қ

Р М Ж арастыратын негізгі м селелерҚ Ө қ ә лшем біры айлы ын амтамасыз ету ж мыстарын ө ңғ ғ қ ұ бас ару принциптеріні тиімдісін жобалау; қ ң шама бірліктеріні эталонды базаларын ру ж не ң қ құ ә жетілдіру; метрология саласында ы негізгі ымдар, терминдер мен ғ ұғ аны тамаларды бекіту; қ лшем біры айлы ын амтамасыз ету ж мыстарыны ө ңғ ғ қ ұ ң нормативтік базасын ру ж не ны айту; құ ә ғ метрология саласында ы ережелерді, нормаларды ж не ғ ә талаптарды халы аралы , регионды ж не лтты қ қ қ ә ұ қ ережелермен йлестіру; ү

Р М Ж арастыратын негізгі м селелерҚ Ө қ ә лшеу саласында ы а паратпен амтамасыз ету. ө ғ қ қ Р М Ж мынадай болуы керек: Қ Ө лшем н тижелері Р жерінде олдану а р сат ө ә Қ қ ғ ұқ етілген, за дастырыл ан бірліктермен к рсетілуі; ң ғ ө лшеу ателіктері, берілген ы тималды пен ө қ қ қ бекітілген шек аралы ында болуы; ғ шама бірліктеріні лшемін, СИ эталондары ң ө бойынша алу; лшем бірегейлігін амтамасыз ету ж мыстарын ө қ ұ ты ж не нормативтік жаттар а с йкес құқұқ қ ә құ ғ ә ат ару. қ