1 дәріс Кіріспе 1 Стандарттау туралы негізгі

№ 1 дәріс Кіріспе 1. Стандарттау туралы негізгі түсініктемелер 2. Геодезиялық стандарттаудың негізгі мәні, мазмұны және принциптері 3. Геодезиялық аспаптарға стандартты жасаудың кезеңдері

1. Стандарттау туралы негізгі түсініктемелер Стандарттау - бұл келісімді бағаға сәйкес сапалы тауарларды алушы тұтынушылар құқығын, сонымен бірге еңбек қауіпсіздігіне және ыңғайлығына деген құқықты қамтамасыз ететін талаптар, нормалар, ереже және сипаттамаларды әзірлеуге және бекітуге бағытталған қызмет. Стандарттау - стандарттау объектісі және стандарттау облысы түсініктерімен байланысты. Стандарттау объектісі (нысаны) ретінде физикалық шамалар бірліктері, терминдер мен белгілеулер, өнім параметрлері мен типтері, өнімге қойылатын талаптар, бақылау әдістері, пайдалану және жөндеу ережелері, тасымалдау және сақтау ережелері және т. б. бола алады.

Өнімге қойылатын нормалар, ережелер, талаптар кешені негізгі элементі стандарт болып табылатын стандарттау бойынша нормативтік-техникалық құжаттамада айқындалады. Стандарттау объектісіне байланысты стандарттау мынадай түрлерге бөлінеді: типтер, параметрлер, техникалық талаптар, қабылдау ережелері, сынау әдістері, тексеру құралдары мен әдістері. Біртекті өнімдерге қойылатын талаптар кешені жалпы техникалық шарттар (техникалық шарттар) түрі стандартында баяндалады (сипатталады). Стандарттаудың негізгі мақсаттары ішінде: 1) техникалық прогресті жылдамдату, еңбек өнімділігі мен өнім тиімділігін арттыру; 2) өнім сапасын жақсарту және оның тиімді деңгейін қамтамасыз ету; 3) шығарылатын өнімнің ұтымды номенклатурасын бекіту; 4) материалдық және еңбек ресурстарын үнемдеу; 5) өнім өндіру және жобалау саласында мамандануды дамыту; 6) елдің қорғаныс қажеттілігіне байланысты өнімге қойылатын талаптар үйлесімін қамтамасыз ету; 7) халықаралық қарым-қатынасты дамытуды атап өтуге болады.

Стандарттаудың маңызды міндеттері: • кешенді стандарттау негізінде өнім сапасына қойылатын талаптарды бекіту; • өнімнің тиімді сапасы және түрлер, маркалар мен тип өлшемдердің ұтымсыз алуан түрлілігін болдырмау мақсатымен өнім өндіру және жобалау саласында нормалар, талаптар мен әдістерді айқындау; • бақылау құрал-жабдықтары мен әдістерінің, өнім сапасының көрсеткішінің біртұтас жүйелерін анықтау, өлшеу дәлдігін және біртұтастығын қамтамасыз ету; • тексеру әдістері мен құрал-жабдықтарын жетілдіру, ауыл шаруашылығы салаларында, ғылым мен техникада бір текті терминдер мен белгілеулерді классификациялау және тағайындау, еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесін жасау және енгізу; • табиғи ресурстарды пайдалануды жақсарту.

• • Стандарттаудың өркендеуі “жалпыдан-жекеге” принципі бойынша жүреді, олай дейтін себебі алғашында негізін салатын ұйымдастыру-әдістемелік және жалпытехникалық стандарттар құрастырылады, содан кейін осылардың негізінде бір текті өнімдерге немесе нақты бұйымға жеке стандарттар құрастырылады. Қолданылатын стандарттар жүйесінің құрамыналар кіреді: Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі (КҚБЖ), ол ірі салааралық жүйенің бөлігі өндірісті технологиялық дайындаудың бірыңғай жүйесі (ӨТДБЖ) болып табылады; Технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ТҚБЖ); Материалдар мен бұйымдарды коррозиядан және ескіруден қорғаудың бірыңғай жүйесі; Еңбек қауіпсіздігінің стандарттар жүйесі (ЕҚСЖ); Өнімнің сапасын стандарттаудың бірыңғай жүйесі (ӨСАБЖ), осылармен тығыз байланысты халық шаруашылығының салаларында өнімнің сапасын басқарудың комплексті жүйесі (ӨСБКЖ) қалыптасты және енгізілді. Келтірілген стандарттар жүйесі Мемлекеттік стандарттар жүйесі (МСЖ) негізінде құрастырылған. Аталған жүйелерге мемлекетте өлшеу аймағында техникалық саясатты қалыптастыратын өлшеудің бірыңғайлылығын қамтамасыз ететін Мемлекеттік жүйе жалғасады.

Жалпы түрде, стандарттаудың негізінен өндіріске әсерінің тиімділігін анықтайтын маңызды принциптері мыналарға келіп тіреледі. 1. Кешенділік (шикізат, материалдар, жабдықтар, дайын бұйымдар стандартталады; өнімді пайдалану және жөндеу, сериялы өндіріс, тәжірибелі үлгілерді жасау және қабылдау, жобалау кезеңдерін қамту). 2. Көп звенолық (әр түрлі деңгейдегі стандраттардың өзара байланысын қамтамасыз ету). 3. Икемділік (стандартты енгізуге қатысушы барлық жақтың қызығушылығын ескеру). 4. Қазіргі заманға сай және прогресті сипаты (стандарт талаптарын жаңарту және кезеңінде қайта қарау арқылы). 5. Тиімділігі (стандарттау объектісін оның уақытқа байланысты тұрақтылығын ескеріп, ұтымды таңдау және енгізген кездегі пайдалы болуы). 6. Орындау міндеті (стандарт құқықтық норма болып табылады). 7. Ақпараттылығы (стандарт өнеркәсіп шығаратын өнім туралы мәлімет береді).

Стандарт жасау — құрамды бөліктері ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар, аналитикалық және эксперименттік зерттеулер, патенттік іздестіру және ғылымитехникалық болжамдар болуы мүмкін нормативтік-техникалық құжат (НТҚ) жасалатын күрделі және жеткілікті түрде ұзақ процесс. Кез келген категориядағы және түрдегі стандартты жасау кезінде жалпы түрде мыналарға келіп тірелетін алты негізгі кезеңдер қарастырылады. 1. Материалдарды жинау және жүйеге келтіру, стандарттау объектісін таңдауды негіздеу. Техникалық тапсырмаларды (ТТ) жасау, тұтынушылар мен дайындаушыларға сұрау жүргізу. 2. Стандарт жобасын алғашқы редакциялау, стандарт жобасын пікір алуға жіберу. 3. Пікірлерді талдау және екінші рет редакциялау (қажет жағдайда кейін де редакциялау), стандарт жобасын келісім кеңесінде талқылау. 4. Стандарт жобасын келісу. 5. Стандартты бекіту және тіркеу. 6. Стандартты шығару.

Стандартты қарастырғанда, міндеті мен мақсатын, көлемін және жұмыстың негізгі кезеңдерін анықтайтын бағдарлама болып ТТ табылады. ТТ-да жобаланатын стандарттың бөлімдері, стандартты қарастырған мезгілдегі стандарттаудың объектісінің сипаттамасы, жұмыстың кейбір кезеңдерінің орындалу мерзімі және жауапты орындаушылар көрсетіледі. ТТ-ға стандарттың жобасының бірінші редакциясы жіберілетін және соңғы редакциясы келісілетін мекемелердің тізімі қосылып тіркеледі. Стандарттаудың жобасы бірінші редакцияда ТТ-ның талаптарына толық сәйкес етіп құрастырады. Стандарттың жобасына стандарттау объектісі бойынша сұрақтың жағдайы қысқаша жазылған түсініктеме жазбалары келтіріледі және стандарт жобасының бірінші редакциясында анықталған қойылатын талапты дәлелдеу көрсетіледі. Түсініктеме жазбаларында стандарт жобасының техникалықэкономикалық артықшылықтары көрсетілуі керек.

Геодезиялық аспаптар стандарттары Геодезиядағы стандарттау объектілері: негізгі түсініктердің анықтамасы мен терминдері, геодезиялық аспаптар, метрологиялық қамтамасыз ету, стандарттаудың ұйымдастыру-әдістемелік мәселелері. Стандарттау НТҚ-ның (нормативтік-техникалық құжат) негізгі үш категориясы (санаты): мемлекеттік стандарт (Мем. СТ), салалық стандарт (ССТ), техникалық материалдарды нұсқау (ТМН) деңгейінде жүзеге асырылады. Стандарттаудың маңызды объектілерінің бірі Мем. СТ, ішінара ССТ деңгейінде талаптар қойылатын геодезиялық аспаптар есептеледі.

Бақылау сұрақтары: 1) Стандарттаудың объектілері 2) Стандарттаудың мақсаты 3) Стандарттаудың талаптары 4) Стандарттаудың принциптерітандартты құрастыру 5) Стандартты құрастыру 6) Стандартты құрастырудың стадиялары 7) Геодезиядағы стандарттаудың объектілері 8) Стандарттаудың категориялары 9) Геодезиялық аспап жасауда жан-жақты стандарттаудың мәні.