ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтика Академиясы Морфологиялық және физиологиялық пәндер, дене шынықтыру валеологиямен кафедрасы. ПРЕЗЕНТАЦИ Я Безді эпителийдің экзо және эндокринді бездердің құрамында мамандану Орындаған: Данияр Ш. Тобы: 101 «Б» МПД Қабылдаған: Тоймбетова К. А.

ЖОСПАР: І. КІРІСПЕ Эпителий лпаларыұ ІІ. Негізгі б лім ө 1. Безді эпителийге жалпы шолу 2. Безді эпителийді рылысы ң құ 3. Безді эпителийді экзо ж не эндокринді бездер рамында ң ә құ мамандану ІІІ. орытынды Қ ІV. Пайдаланыл ан дебиеттер ғ ә

Безді эпителийді экзо ж не эндокринді бездерді ң ә ң рамында мамандану құ Эпителий лпалары немесе эпителийлер адам ұ денесіні стін жауып т рады, сонды тан жабынды ң ү ұ қ эпителий деп аталады. Ал кейбір эпителийлер ішкі органны уыстарын т сейді ж не к птеген бездерді ң қ ө ә ө райды. құ Ат аратын ызметіне байланысты, жабынды ж не қ қ ә безді эпителий деп б лінеді. Жабынды эпителий ө шекаралаушы лпа болып саналады, себебі ол ішкі ұ ортасын сырт ы ортадан ажыратып т рады ж не зат қ ұ ә алмасу процесіне атысады. Безді эпителий қ секреторлы ызмет ат арады. қ қ қ Эмбрионалды кезе 3 -4 аптасыны басында қ ң ң эпителий лпалары ш ры жапыра шаларынан ұ ү ұ қ қ дамиды.

Безді эпителий безді немесе секреторлы гландулоцит деп аталатын жасушалардан құралған. Секреция арқылы организмде көптеген қызметтер орындалады, мысалы: сүттің, сілекейдің, асқазан және ішек шырынының, өттін пайда болуы, эндокриндік (гуморальдық) реттеу және т. б. Сыртқы секреттеуші көптеген жасушалардың цитоплазмаларында секреторлық өсінділер болады, жақсы дамыған эндоплазмалық тор, органеллалар мен секреторлы гранулалары поляры орналасады. Олар заттарды синтездеп секрет бөліп шығарады, мысалы тері мен кілегейлі қабықтың үстіне және кейбір ішкі органдардың қуысына (сыртқы 3 экзокриндік секреция) немесе кан мен лимфаға (ішкі эндокриндік секреция).

Секреттеу- өте күрделі процесс жэне 3 фазадан тұрады: сіңіру, секрет затын синтездеп жэне жинактау, гландулоциттердің секретті шығаруы -экструзия, кайта калпына келу. І-фазада. ан мен лимфадан безді Қ жасушалар а базальды б лігінен т рлі ғ ө ү беорганикалы осылыстар, су ж не қ қ ә т мен молекулярлы органикалы ө қ заттар: амин ыш ылдары, майлы қ қ ыштар ж не т. б. теді. Кейде қ ә ө пиноцитоз ар ылы белоктарда теді. қ ө ІІІ-фазада. Түзілген секреторлы гранулалар жасушадан бөлініп шығарылады. ІІ-фазада. Осы өтелген заттардан түйіршікті эндоплазмалык тор арқылы белокты секреттер синтезделеді, ал түйіршіксіз эндоплазмалық тор арқылы белоксыз секреттер синтезделеді.

Секреттің бөлінуі бір келкі болмайды, сондықтан 3 түрлі секреция арқылы жүреді

Секрецияның түрлері. А – үлгі, Б – ТЭМ, І – мерокринді түрі, ІІ – микроапокринді түрі, ІІІ – макроапокринді түрі. 1 – секреторлы өнім, 2 -секреті бөлінген апикальді бөлігі, 3 – тығыз байланыс, 4 – десмосома, 5 – плазмолемманың қалпына келуі, 6 – бездің қуысы (а- секреторлы түйіршіктің еруі)

Секреттеудің түрлері. А – мерокриндік, Б – апокриндік, В – голокриндік, 1 – аздифференцияланған жасушалар, 2 – өзгеріске ұшыраған жасушалар, 3 – бұзылушы жасушалар

Экзокрин бездері жай күрделі Тармақталған, тармақталмаған. Тармақталған, тармақталмаған түтікшелі альвеолярлы түтікшелі Түтікшелі альвеолярлы

Экзокринді бездердің морфологиялық классификациясының 3 ерекшеліктері бар

Экзокринді без Эндокринді без 1 – соңғы бөлім, 2 – секрет түрйіршіктері; 3 – экзокрин безінің шығарушы өзегі, 4 жабынды эптителий, 5 – дәнекер ұлпасы, 6 – қан тамыры

А – эпителий, Б – дәнекер тін. 1 – қарапайым түтікшелі тармақталған без; 2 – қарапайым альвеолалы тармақталмаған без; 3 – секреторлы бөлімі тармақталған қарапайым түтікшелі без; 4 – секреторлы бөлімі тармақталған қарапайым альвеолалы без, 5 – күрделі альвеолалы түтікшелі без, 6 – мезокринді секреция, 7 – апокринді секреция; 8 – голокринді секреция, а – базальді клеткалар, б – тіршілігін жойған секреция, в – ыдырау сатысындағы клетка.

Адам терісіндегі қарапайым түтікшелі тері безі А – секреторлы жасушалар; Б – миоэпителиоциттер; 1 – гиподермадағы бездің соңғы бөлімі 2 – терінің дерма қабатындағы өзегі 3 – эпидермистегі өзек 4 – бездің секреторлы бөлімі 5 – бездің секреторлы өзегі

Қарапайым альвеолярлы тармақталған без (терінің май безі) 1 – жабынды эпителий, 2 — талшықты дәнекер 3 – бездің секреторлы өзегі 4 – бездің тармақталған секреторлық бөлімі 5 – түк түбірі – түкті көтеретін миоциттер

Асқазан құрамындағы тармақталған қарапайым түтікшелі без 1 – жабынды эпителий 2 – талшықты дәнекер тін 3 – без 3 а – бездің мойыны 3 б – бездің денесі 3 в – бездің түбі 4 – негізгі және қосымша безді клеткалар 5 – бездің париетальды клеткалары

Күрделі альвеолалы без (тілдің сілекей безі) 1 – тілдің көп қабатты жалпақ эпителийі, 2 – талшықты дәнекер тіні, 3 – бездің өзегі, 4 – бездің секреторлық бөлімдері, 5 – көлденең жолақты ет талшықтары

Сүт безі клеткасының экзокринді секрециясы 1. Секреторлық бөлімнің қуысындағы секреторлы гранулалар 2. безді клетканың цитоплазмасындағ ы секреторлы гранулалар 3. Түйіршікті эндоплазмалық тор 4. митохондрия

Б лар без жасушаларынан т рады, шы арушы т тіктері ұ ұ ғ ү болмайды, сонды тан т зілген гормондарын тікелей қ ү ан а яды. қ ғ құ Эндокорин бездеріне гипофиз, эпифиз, ал анша ж не қ қ ә ал анша ма ы безі, й ы безіні аралшалары, б йрек қ қ ң ұ қ ң ү сті безі жатады. ү Б ларды барлы ы организмні эндокриндік ж йесіне ұ ң ғ ң ү кіреді нерв ж йесі мен бірге реттеу ызметін ат арады. ү қ қ Эндокринді бездер

Эндокринді бездердің құрылысы. А – қалқанша безі Б – гипофиздің алдыңғы бөлігі 1 -артериялар, 2 -гемокапиллярлар, 3 -эндотелицоит, 4 -эритроциттер, 5 -фолликулды-безді бөлімдер (аденомерлер), 6 -трабекулалы безді бөлімдері (аденомерлер); 7 -безді клеткалар; 8 -құрамында қалқанша бездің гормондары бар коллоид, 9 -құрамында гипофиздің гормондары бар секреторлы түйіршіктер, 10 -дәнекер тінінің талшықтары, 11 -дәнекер тін клеткаларының ядролары

Қалқанша және қалқанша маңы бездері 1. Талшықты капсула 2. Бөлікше аралық дәнекер тін перделер 3. Қантамырлары 4. Қалқанша без фоликулдары 5. Қалқанша без коллоиды 6. Фоликул тироциттері 7. Фолликул аралық аралшықтары 8. Қалқанша маңы безі

Бүйрек үсті безі 1. Ганглиозды клеткалардың топтары; нерв талшықтарының будасы мен ондағы қан тамырлары 2. Бүйрек үсті безінің капсуласы 3. Қыртысты зат (интерренальды жүйе), а-шумақты аймақ (клеткалары минералокортикоид бөледі), б-шоғырлы аймақ (клеткалары глюкокортикоид бөледі), в-торлы аймақ (клеткалары стеоридты бөледі), г-дәнекер тінді қабат 4. Боз заты (адреналин жүйесі) 5. Синусоидты капиллярлар (гейденгайн бойынша).

Регенераци я Васкуляризаци я Иннервация Секреторлы ызметіне қ қ байланысты бездерге физиологиялы регенерация қ т н. ә Мерокриндік ж не апокриндік ә бездерде гландулоциттер секреттерін сырт а шы ар ан қ ғ ғ со жасуа-ішілік регенерация ң ар ылы б рын ы алпына қ ұ ғ қ келеді. Голокриндік бездерде арнаулы ба аналы жасушаларды ғ ң к бейюі ар ылы алпына ө қ қ келеді. Жа адан пайда бол ан ң ғ жасушалар дифференцияланып безді жасушалар а айналады, ғ сонды тан жасуашалы қ қ регенерация деп аталады. Симпатикалы ж не қ ә парасимпатикалы нерв қ ж йесімен ж зеге ү ү асырылады. Нерв талшы тары д некер қ ә лпаларында орналас ан ұ қ ан тамырларын зына қ ұ бойы жа алап безді зегі ғ ң ө мен со ы б лімдеріне ңғ ө нерв штарымен ұ ая тайды. Нерв қ ж йесінен бас а экзокрин ү қ бездерді секрециясымен ң гуморальды факторлар қ реттейді. Бездер ан тамырларымен қ жа сы амтамасыз етілген, қ қ Араларында артериоло-венулярлы анастомоздар мен сфинктері бар веналар кездеседі. Анастомоздар мен сфинктері бар веналарды жабылуы ң капиллярларда ы ысымды ғ қ жо арылатады, осыны ғ ң н тижесінде шы ан заттар ә ққ гландулоциттерді секрет ң т зуіне жаратылады. ү

орытынды: артай ан кезде бездерді Қ Қ ғ ң секреттерді рамы мен сырт а шы ару ң құ қ ғ абілеттері т мендейді ж не регенерация қ ө ә процесі нашарлайды, безді стромасын ң раушы д некер лпасы сіп құ ә ұ ө алы дайды. қ ң

Пайдаланылған әдебиеттер 1. И. Ю. Афанасьев. , Н. А. Юрина. , «Гистология, цитология және эмбирология» 2. Ж. О. Аяпова «Цитология эмбриология және гистология» Алматы 2009 жыл. 3. Р. Б. Абильдинов. , Ж. О. Аяпова. , Р. И. Юй «Атлас. Гисология цитология және эмбриология» Алматы 2006 жыл. 4. Жалпы гистология Нуртазин С. Т 2010 жыл. 5. Интернет желісі (www. google. kz, www. yandex. kz)