Қабылдаған: Әділбекова З Орындаған: Шәдібек Г Тобы: ЖМ- 208
Алтын Орда • Алтын Орда (моңғ. Алтан Ордын улс; тат. Altın Urda; орыс. Золотая Орда; түр. Altın Ordu) — Басында моңғол— кейінірек түркіленген— 1240 жылдары Рус княздіктері жауланып алынғаннан кейін Моңғол империясының батыс бөлігінде орнаған хандық; ол қазіргі Ресей, Украина, Молдова, Қазақстан және Кавказдың жерінде орналасқан. Шарықтау дәуірінде Алтын Орда Шығыс Еуропаның Орал тауларынан Днепр өзенінің оң жақ жағалауына дейінгі жерлерді алып, Сібірге терең бойлап еніп жатты. Оңтүстігінде Орданың жері Қара теңізбен, Кавказ тауларымен және моңғол Ильхандар династиясының қол астындағы Персиямен шектесіп жатты.
Моңғолия тарихы Алтын деген атау төрт шартараптың түсінен келген деген жорамал бар: солтүстіктің түсі — қара, шығыстың түсі — көк, оңтүстіктің түсі — қызыл, батыстың түсі — ақ, ал сары (немесе алтын) түс — орталықтың түсі. • Басқа бір болжам бойынша, Алтын Орда атауы орыс тіліндегі Золотая Орда, яғни Бату ханның Еділ өзенінің жағасында өзінің болашақ астанасының орнын белгілеу үшін алтын түсті үйлерден тіккізген салтанатты қаласының атынан шыққан, Моңғол тілінде «Алтын Орда» деген сөз тіркесі Алтын түсті орданы, немесе патша сарайын білдіреді. •
• • Моңғолдың билеуші руы да өздерін «алтын әулет» деп атаған, «Алтын Орда» атауы да осыдан келіп шыққан болуы мүмкін. • Бұл мемлекетті Алтын Орда деп атайтын бізге келіп жеткен ең алғашқы құжаттар 17 -ші ғасырға жатады (Алтын Орда күйрегеннен көп кейін). Одан ертерек құжаттарда ол мемлекет Жошы ұлысы деп аталады. Кейбір ғалымдар оның басқа атауын, Қыпшақ хандығы деген атауды қолданғанды дұрыс көреді, себебі
• • Әуелгі тарихы Қайтыс боларының алдында Шыңғыс хан өз иелігіндегі жерлерді төрт ұлына бөліп берді. Жошының үлкен ұлдары Бату мен Орданың еншісіне моңғол иеліктерінің қиыр батысында жатқан оңтүстік Ресей мен Қазақстанның жерлері тиді. Бату Көк Орданы, Орда Ақ Орданы билей бастады. • Моңғол әскерлерінің Суздаль қаласын қолға түсіруі. Ортағасырлық орыс жылнамасындағы сурет. • 1235 жылы Бату (тұңғыштық жолымен) қолбасшы Сүбедей баһадурдың көмегімен батысқа қарай жаңа жорық бастап, алдымен башқұрттарды, сосын 1236 жылы Еділ Бұлғариясын жаулап алады. 1237 жылы ол Украинаның оңтүстік даласын жаулап, ондағы құмандарды батысқа қарай ығыстырды. Содан ол солтүстікке қарай бұрылып, Русьқа басып
• Құмандардың батысқа қашып, Мажарстан королінің жерін паналап отырғанын желеу етіп, Бату Шайбан, Орда Ежен, Байдар және Мөңке сияқты Шыңғыс әулеті мен өз бауырларымен бірге батысқа жорық жасады. Легница және Мухи маңында неміс-поляк рыцарьларынан жиналған әскермен шайқасып, оларды талқандады. Бірақ сол 1241 жылы Үгедей хан қайтыс болып, Бату енді ғана қоршап-қамай бастаған Венаны тастап, елге қайтып кетті. Моңғол әскерінің ең батыстағы жаулап алуы осы болды. • 1242 жылы Мажарстан арқылы қайтып (жолшыбай Пешт қаласын жаулап), Бұлғарстанды бағындырды. Бату астанасын ежелгі Хазар қағанатының астанасының орнында орналасқан, Еділдің төменгі ағысындағы Сарай-Жүк қаласында орнатты. Содан сәл бұрын Бату мен Орданың бауыры
Саяси дамуы Бөлшектенуі • Ордаға жойқын соққыны Тоқтамыстың әскерін талқандап, астанасын қиратып, Қырым сауда қалаларын тонап, ең шебер қолөнершілерін өзінің астанасы Самарқандқа айдап әкеткен Әмір Темір берді. • 15 -ші ғасырдың алғашқы бөлігінде Литуанияның патшасы Витаутастың әскерлерін Ворскла өзеніндегі шайқаста талқандаған Едіге билікті қолға түсіріп, Ноғай Ордасын құрды. • 1440 -шы жылдары Ордада тағы бір азамат соғысы бұрқ ете түсті. Енді ол бірнеше хандықтарға бөлшектеніп кетті: Қасым хандығы, Қазан хандығы, Астархан хандығы, Қазақ хандығы, Өзбек хандығы және Қырым хандығы әрқайсысы өз алдына билік құра
• 1480 жылы «Угра өзенінде болған тұрудан» кейін Мәскеу бағынудан мүлдем шықты. Мәскеу княздығы түбінде сол хандықтардың әрқайсысын (1550 жылдары Қазан мен Астарханнан бастап) басып алды. Ғасырдың соңына қарай Сібір хандығы Ресейдің құрамына кіріп, оның хандарының ұрпақтары орыстың патшасының қызметіне кірді. • Қырым хандығы 1475 жылы Османлы империясына бағынышты мемлекетке айналып, 1502 жылға қарай Ордадан қалғанды өздеріне бағындырып болды. 16 -шы ғасырда және 17 -ші ғасырдың басында Қырым татарлары оңтүстік Ресей, Украина және тіпті Польшаны жиі-жиі шауып отырды, бірақ Ресейді жеңуге немесе Мәскеуді басып алуға күштері жетпеді. Османлылардың көмегінің арқасында Қырым хандығы жалғаса беріп, тек 1783 жылғы сәуірдің 8 -інде ғана ІІ-ші Екатеринаны оны тарқатып, жерін қосып алды. Алтын Орда мемлекетінің ең ұзаққа созылған мұрагер мемлекеттерінің бірі осы еді.
Алтын Орданың билеушілері • Батый хан • Берке хан • Тоқтамыс хан • Өзбек хан • Жәнібек хан • Тоқта
АЛТЫН ОРДАНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ Батый (Бату) хан 1227 -1255 жж. билеген Орталығы: Сарай-Бату, Сарай -Берке Жошы ұлысының орнына құрылған ірі мемлекет-орда Дерек: «Шыңғыснама» шежіресі Территориясы: Алтай тауынан Дунан өзеніне дейін
• Батый(бату) --шыңғыс ханның немересі , жошының екінші ұлы , алтын орда мемлекетінің негізін қалаушы. 1227 -жылы ақпанда әкесі қайтыс болып , жошы ұлысын (ертістен дұнайға дейінгі аралық) бату басқарады. қарақорымдағы ұлы құрылтайда (1235 -жыл) батысқа жорық жасау туралы шешім қабылданады. бату бастаған қалың қол 1236 -жылы еділ бойына жетіп , жергілікті қыпшақ тайпаларын , келесі жылы желтоқсанда орыс княздіктерін өзіне бағындырды.
• Берке--Алтын орданың Батудан кейінгі атақты ханы. Ол Жошының үшінші ұлы , батудың тетелес інісі. алтын ордадағы беделді нояндардың бірі болған берке ағасының өлімінен кейін 1257 -жылы билікті өз қолына алады. • Берке хан тұсында алтын орданың қуаты бұрынғыдан да артып көркейді. ол мұсылман дінін бүкіл алтын орданың ресіми діні етіп жарялады. жаңа қала-берке
• Тоқта--Бату ханның немересі. Ол Алтын орда тағына 1290 -жылы отырды. Алғашқы билік құрған жылдары тоқта судақтағы «өкіл әкесі» ноғай қолбасшының ықпалында болды. бұл кезде ноғайдың беделі өте жоғары еді. тіпті орыс княздіктерінің көпшілігі «князі» атану ұшын алтын орда ханына емес , ноғайға барып рұхсат сұрайтын болған. Ол Ноғайға білдірмей алтын орданың сенімді сарбаздарынан өзіне аскер дайындап , 1300 -жылы Судақ шаһарына жорыққа аттанады. днепірде болған шайқаста тоқта ноғайды тасталқан етіп жеңіп , Дұнайдан Еділге
• Өзбек - Алтын орда тарихында өшпес із қалдырған хандардың бірі -өзбек таққа 1312 -жылы отырды. Оның билігі тұсында египет билеушісі насыр сұлтанмен тату қарым-қатынас орнатылды. Алтын орда астанасы берке сарайы шаһарына көшірілді. елдің екөнөмикәсі мен мәдениеті гүлденіп дамыды. • Өзбек ханның билігіне сүйікті әйелі Тайдула ықпал етіп отырған. Кенеттен көз сырқатына ұшыраған сұлу ханымды ешбір емші жаза алмайды. тек Уләдимірдегі прәуөсләуие шіркеуінің Патрярқының жасаған емі қонып ,
• Жәнібек--Алтын орда ұлы хандарының бірі , өзбек ханның кіші баласы. жәнібек билік жүргізген алғашқы төрт жыл өте ауыр болды. себебі , осы кезде қытайдан басталып , бүкіл еурөпәні шарпыған «қара ажал» аталған жұқпалы індет слауян княздіктері арқылы алтын орда аумағынада жеткен. бұл індеттен адам да , мал да қырыла бастаған. Күйзелген шаруашылықты қалпына келтірген жәнібек хан өз мемілекетінің аумағын кеңейтуге кіріседі. Илиқандар патшалығы да бұл кезде әбден әлсіреген. осыны пайдаланған жәнібек қап тауына жорық жасап
• Тоқтамыс - Жошы ұрпағы тоқтамыс ақ орда билеушісі орыс хан нокерлерінің бірі болған. ол ханнан қашып самарқан билеушісінің қол астына кіреді. амыр темір оның жанына көп аскер беріп ақ ордаға жорыққа аттандырады. 1380 -жылғы шайқаста орыс хан қаза табады. оның екінші ұлы темір мәлік тоқтамысқа қарсы кескілескен соғыс ашады. темір мәлік ұрыста мерт болып ақ орда тағына тоқтамыс отырады. өз билігін нығайтып алған ол енді алтын орданың ұлы тағына көз салады. сұйтып , 1381 -жылы қалың аскермен еділ даряға қарай бет алады. бұл кезде алтын орданың ұлы тағын мамай бахадұр жеке дара иеленіп алған-ды. ол орыс шаһарларын ойрандап қайтуға қол жиып жатқан. дәл осы кезде тоқтамыс оған ту сыртынан шабуыл жасап алтын орданы иеленеді. осыдан кейін талай шаһар тоқтамыс сарбаздары мінген тұлпарлар тұяғының астында тапталады. енді мәскеуді күл-талқан етіп , өзіне күні кеше ғана қамқор болған амыр темірге көз алартқан ол самарқанға аттанады. бырақ қанды шайқастарда
Назар аударғандарыңызға ра. Хмет!!!
Скачать презентацию Қабылдаған Әділбекова З Орындаған Шәдібек Г Тобы ЖМ-
АлТын Орда.ppt