Қабдеш Жұмаділов. «Қаздар қайтып барады»
Сабақтың мақсаты: білімділік – жазушының өмірі мен шығармашылығына шолу жасау, оқушыларға жаңа білімді өздігінен игерту арқылы шығарманың мазмұны, тақырыбы мен идеясын ашу; дамытушылық шығармашылық қабілеттерін дамыту, ойларын нақты, дәл жеткізе білуге, позициясын қорғай білуге дағдыландыру, сөйлеу тіліне, сөйлеу мәдениетіне көңіл бөлу, дүниетанымын кеңейту, пәнаралық байланыс арқылы пәнге қызығушылығы мен белсенділігін арттыру; тәрбиелік – туған жеріне, атамекеніне деген сүйіспеншілігін ояту, патриоттық сезімдерін қалыптастыру.
Қабдеш Жұмаділов 24 сәуірде 1936 жылы ҚХР, Шыңжаң өлкесі, Тарбағатай аймағы, Шәуешек ауданында дүниеге келген. Жазушы, Қазақстанның халық жазушысы. Шәуешек гимназиясын бітіріп, жолдамамен ҚазҰУ-не (1956) түседі. 1958 жылы Қытай үкіметі органдары кері шақырып алады. Кейін 1962 ж. Бақты шекарасын бұзып өткен қазақ жастарымен Қазақстанға біржола оралған соң, ҚАЗҰУ-тін бітірді (1965).
1981 жылдан шығармашылық жұмыста. Алғашқы өлеңдері 1954 жылдан жергілікті баспсөз беттерінде, ал «Жамал» тырнақалды әңгімесі 1956 ж. Үрімжіде шығатын «Шұғыла» журналында жарияланған. 1 өлеңдер жинағы, 8 роман, 5 повесть, ондаған әңгіме, мақалалар жинақтары жарық көрген. Олардың негізгілері «Қаздар қайтып барады» (1967) атты әңгімелер жинағы, «Көкейкесті» (1969), «Соңғы көш» (1974 -1981), «Атамекен» (1985), «Тағдыр» (1988) романдары, «Дарабоз» (1 -кітап 1994; 2 -кітап 1996) дилогиялары Жұмаділовтың соңғы жылдардағы көлемді шығармасы – «Таңғажайып дүние» (1998) ғұмырнамалық «Қылкөпір» (2003) романдары.
Жазушының публицистикалық мақалалары «Қалың елім қазағым» (2000) жинағында жарияланды. Шығармалары орыс, украин, белорусь, өзбек, ұйғыр, қырғыз тілдерінде, «Соңғы көш» романы түрік тілінде басылып шыққан.
Негізгі еңбектері 2003 -2004 ж. Он екі томдық шығармалар жинағына топтастырылған. Медальдармен, Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталды.
Қазақстан Жазушылар одағы сыйлығының, (1983), Қазақстанның Мемлекттік сыйлығының (1990), Тәуелсіз «Тарлан» сыйлықтарының лауреаты, Үржар ауданының «Құрметті азаматы» .
Қабдеш Жұмаділов. Жазушы өмірінің елеулі кезеңдері: • 1936 -жыл, 24 -көкек. Жазушы Қабдеш Жұмаділов Тарбағатай тауының күнгей бетіндегі Малдыбай бұлағының бойында дүниеге келді. • 1944 -1947 жылдар. Өз әкесі салдырған Сібетідегі бастауыш мектепте оқыды. • 1949 -жыл. Шәуешектегі жеті жылдық қазақ мектебіне оқуға түсті. • 1952 -1956 жылдар. Шәуешек гимназиясында оқыды. • 1954 -жыл. Үрімжіде шығатын «Шыңжаң газетінде» алғашқы өлеңі жарық көрді.
• 1956 -жыл. «Шұғыла» журналының бірінші нөмірінде «Жамал» атты тұңғыш әңгімесі басылды. • 1956 -1958 жылдар. Қытай үкіметінің жолдауымен Алматыға келіп, Қазақ Мемлекеттік университетінің филология факультетінде оқыды. • 1958 -1962 жылдар. Қытайда саяси қуғын-сүргінге ұшырады. • 1962 -жыл. Шынжаңнан ауған қалың көштің бұйдасын ұстап, атажұрт Қазақстанға қайтып оралды. • 1962 -1965 жылдар. Алматыдағы оқуын қайта жалғастырып, Қазақ Мемлекеттік университетін бітіріп шықты.
• 1965 -жыл. Өзімен тағдырлас Сәуле Әукенқызына үйленді. • 1965 -1967 жылдар. «Қазақ әдебиеті» газетінде қызмет істеді. • 1967 -1976 жылдар. «Жазушы» баспасының проза бөлімінде аға редактор болды. • 1976 -1981 жылдар. Мемлекетгік Баспасөз комитетінде қызмет атқарды. • 1981 -жыл. Кеңсе қызметін шығармашылық жұмысқа көшті. тастап, бірыңғай
• 1983 -жыл. «Соңғы көш» романы үшін жазушыға М. Әуезов атындағы әдеби сыйлық берілді. • 1989 -жыл. Жазушы арада отыз жыл өткенде Шынжаңға сапар шегіп, ата қонысын аралап қайтты. • 1990 -жыл. Қ. Жұмаділовке «Тағдыр» романы үшін Абай атындағы Мемлекеттік сыйлық берілді. • 1996 -жыл. Жазушының 60 жасқа толған мерейтойын республика жұртшылығы салтанатпен атап өтті. • 1998 -жыл, 23 -қазан. Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығымен Қабдеш Жұмаділовке «Қазақстанның халық жазушысы» деген құрметті атақ берілді.
Шығармалары: 1. «Жас дәурен» . Өлеңдер жинағы: «Жазушы» . — Алматы, 1966. 2. «Қаздар қайтып барады» . Әңгімелер жинағы: «Жазушы» , 1968. 3. «Көкейкесті» . Роман. «Жазушы» , 1969. 4. «Зов» — «Көкейкесті» романының орысшасы: «Жазушы» , 1972. 5. «Соңғы көш» . Роман, І-кітап: «Жазушы» , 1974. 6. «Бақыт жолында» . Роман, әңгімелер: «Жазушы» , 1976. 7. «Саржайлау» . Повестъ, әңгімелер: «Жазушы» , 1978. 8. «Последнее кочевье» — «Соңғы көштің» бірінші кітабы. Орыс тілінде: «Жазушы» , 1980.
9. «Соңғы көш» . Роман-дилогияның екінші кітабы: «Жазушы» , 1981. 10. «Шарайна» . Роман. повесть, әңгімелер: «Жалын» , 1982. 11. «Көштен соңыра» - «Соңғы көштің» бірінші кітабы. Түрік тілінде: Стамбул, 1983. 12. «Сәйгүліктер» . Повестер топтамасы. «Жазушы» , 1984. 13. «Атамекен» . Роман. «Жалын» , 1985. 14. «Тағдыр» . Роман. «Жазушы» , 1988. 15. «Екі томдық таңдамалы шығармалар» . Повесть, әңгімелер: «Жазушы» , 1989.
16. «Последнее кочевье» . Роман-дилогия. Орыс тілінде: «Жазушы» , 1992. 17. «Дарабоз» . «Шабыт» , 1994. Тарихи романның бірінші кітабы: 18. «Земля отцов» — «Атамекен» романының орысша аудармасы; «Жалын» , 1996. 19. «Дарабоз» . Тарихи «Жазушы» , 1996. романның екінші кітабы: 20. «Соңғы көш» . Роман-дилогиясы көп жылдан кейін бірінші рет қайта басылды: «Жазушы» , 1998. 21. «Дарабоз» . Тарихи роман-дилогия. Орыс тілінде: «Сөздік» , 1999. 22. «Қалың елім, қазағым» . Пікірлер, ойлар, толғаныстар: «Қазақстан» , 1999. 23. «Таңғажайып дүние» . Ғұмырнамалық роман: «Тамыр» , 1999.
Әңгіме мазмұнын ашу, тақырыбы, идеясын ұғыну сұрақтары:
1. Жолға шыққан қарт қайда сапар шегіп келеді? Оның сапар шеккеніне неше күн өтті? 2. Асудың ұшар басының табиғаты қандай екен? 3. Қарттың жол азығы қандай? 4. Неліктен жолаушы қиын да болса төте жолды таңдады? 5. Қуғыншыдан қауіптенбей, жолаушының көкжалдан қорқуы неліктен? Қарт көкжалдан қалай құтылды? 6. Өзеннен өтіп демалып отырғанда адамның қу басын көрген ол құдайға не деп жалбарынды? 7. «Өрттен қалған қу томардай болып жалғыз қалдым» деуінің мәнісі не?
8. Қарттың басты өкініші неде деп ойлайсың? 9. Немересімен үйрек атуға барғанда қаздар туралы айтқан әңгімесінің түйіні не, қарт күрсінісі нені аңғартады? 10. Неліктен жолаушы шекара сызығын қыл көпірдей сезінді? 11. Туған жер топырағын аттаған қарттың сезім күйін, сағынышын, қуанышын автор қалай суреттеген? 12. Байтас қартты туған жерге жетелеген қандай құдірет, қандай күш? 12. Әңгіме неліктен «Қаздар қайтып барады? » деп аталады? 13. Қарттың қырық жыл бойы сақтаған бойтұмары туралы өз ойың мен көзқарасың қандай?
Әңгіме құрылысына талдау жасау: Оқиғаның басталуы – Жалғыз жортқан жолаушы, жолда көрген қиыншылықтар. Оқиғаның байланысы – Ойға оралған өткен күн немесе жалғыз немере Төлеутай. Оқиғаның дамуы – Кінәсіз тағылған айып, күтпеген қасірет. Оқиғаның шарықтау шегі – Қырық жыл бойы көкірек түкпірінде жатқан ұзақ сыр. Оқиғаның шешімі – Тұмардағы бір уыс қиыршық тастың туған жер топырағына түсуі.
Байтас қарт, жазушы, қаздар арасындағы байланысты айқындай отырып, ұқсастығы мен айырмашылығын табу
Төмендегі сөздерге өз сөзіңмен түсінік бер: Титығы құру – Таңдай жібітіп, талшық қып келе жатқаны – Көзі шырадай жану – Қан қақсау – Бармағын шайнау – Тілі аузына сыймау – Жігері құм болу – Ет жүрегі езілу – Қайырымы тию – Тырнағын жібіту – Жыртылып айрылады – Өзегі тала қоймаған –.
Бейнелі сөз тіркестерін ізде және нені бейнелейтінін жаз: Бейнелі сөз тіркестері, сөйлемдер Нені бейнелейді? 1. Жаз жәрмеңкесі тарап, қоңыр күз қонақтаған. 2. Қарт сезімі бұрауы жеткен домбырадай тырсылдап, шертіп тұр. Жаз өтіп, күз келгені 3. Жыртқыш аңдай өкіріп, долдана ағып жатыр. 4. Өне бойы ағаштай сіресіп қалыпты. 5. Сай - сала үңірейіп, жұтып қоятындай болып тұр. 6. Тағы бір түн қанатын жайып келе жатты. 7. Өрттен қалған қу томардай болып қалды. 8. Ауылдастарының тырнағын жібітіп, сорпа - судан кенде қылған емес. 9. Бейне бұрауы таусылған ойыншықтай буын - буыны босап, өне бойы салдырап бос қалды.
Тағдыр талайымен жер шарының түкпір - түкпірінде, атап айтқанда, 55 елінде біздің қандастарымыздың жүргендігін «Көші - қон демографиясы» зерттеген екен. Қандастар АҚШ - та 14 000 Украинада 15 000 Түркияда 25 000 Тәжікстанда 10 000 Иранда 12 000 Өзбекстанда 1550 000 Моңғолияда 100 000 Ресейде 740 000 Қырғызстанда 45 000 Қытайда 1 500 000
Үйге тапсырма: 1. «Кіндік қаным тамған елім» – ой толғау жазып келу. 2. Жазушы туралы іздену.
Скачать презентацию Қабдеш Жұмаділов Қаздар қайтып барады Сабақтың мақсаты
Sa_1171_yntaev_8synyp.ppt