§ 1 Жер туралы ыс аша м ліметтерқ

§ 1 Жер туралы ыс аша м ліметтерқ қ ә

Жоспар: 1. Жер аламшарыны К н ж йесіндегі ғ ң ү ү орны 2. Жер шары полюстері ж не пішіні ә 3. Жер аламшарыны оз алысы ғ ң қ ғ 4. Са атты белдеулер ғ қ 5. Жылу белдеулері

К ннен ашы ты ы — 150 млн км. ү қ қ ғ Орбитада ы айналу жылдамды ы — 29, 8 ғ ғ км/с. Орташа ты ызды ы — 5, 5 • 103 кг/м ғ ғ 3. К нді айналу за ты ы — 365 т ул. 6 ca. ү ұ қ ғ ә ғ Таби и серігі — Ай. ғ Массасы — 6 • 10 24 т. Радиусыны орташа зынды ы — 6371 км. ң ұ ғ Экваторыны зынды ы — 40075, 7 км. ң ұ ғ Меридианыны зынды ы — 40008, 5 км. ң ұ ғ Жер бетіні жалпы ауданы — 510 млн км ң 2.

Ж здеген миллиард ж лдыздардан ү ұ т ратын ж лдызды ж йелер ұ ұ қ ү галактиканы т зеді ү

Галактикаларды бірі-ң сжолыҚұ , диаметрі шамамен 100 000 жары жылына те. қ ң

Жары қ жылы — зынды ты ұ қ ң астрономияда олдақ нылатынж йедентысбірлігі; ү

Жер тобында ы ғ планеталар (Меркурий, Шолпан, Жер, Марс) Алып планеталар (Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун)

Жерді жал ыз серігі-ң ғ Ай. Ол бас а планетамен қ со ты ысып пайда бол ан. қ ғ ғ

Географиялы полюсқ , географиялы йы — қ ұ қ жерді айналу сіні жер бетімен иылысатын ң ө ң қ н ктелері, я ни ү ғ полюстерде жерді барлы ң қ меридиандарыны иылысуы. ң қ

Магниттік полюс — жер бетіндегі магниттік е кеюі ң 90 — а те , б рылу сызы тары ( Ә қ ң ұ қ изогоналар ), я ни ғ магниттік меридиандары т йісетін н ктелер. ү ү

Полярлы ш ылақ ұғ — Жер атмосферасыны ң ионосфера абатында қ бай алатын жар ыл. Полярлы ш ыла қ қ қ ұғ арыштанғ келетін жо ары ғ энергиялы зарядтал ан ғ б лшектерді ө ң (электрондар мен протондарды ) ң атомдар мен молекулалармен серлесуі (90 — 1000 км биіктікте) н тижесінде пайда ә ә болады.

Затты ң планета центріне тартылуы ж не оны ось ә ң бойымен айналуы салдарынан Жер эллипсоидты пішінге қ келген.

Жер шары з білігінен са ат тіліне арсы ө ғ қ ба ытта батыстан шы ыс а арай 24 са атта бір ғ ғ қ қ ғ рет айналып шы ады. Б л оз алыс н тижесінде ғ ұ қ ғ ә к н мен т н алмасуы ж реді. ү ү ү

Жерді з білігшен айналуы кезінде оны бетіндегі барлы денелер ң ө ң қ оз алысында ауыт у пайда болады. Б л ауыт уды тудырушы қ ғ қ ұ қ былыс — құ Кориолис к шіү деп аталады. Кориолис к ші серінен ү ә солт стік жарты шарда ы жер бетімен оз алатын барлы денелер ү ғ қ о а, ал о т стік жарты шарда ы денелер сол а б рылады. сіресе ңғ ң ү ғ ғ ұ Ө б л оз алыстар ұ қ ғ желдер мен беткі а ыстарданғ ай ын бай алады. қ қ

Жерді з білігінен айналуы н тижесінде пайда болатын уа ыт ң ө ә қ айырмашылы ын реттеу ма сатында ғ қ Жер шары шартты т рде 24 ү белдеулік уа ыт а б лінген. Белдеулер арасы 15°, қ қ ө Гринвич меридианынан басталады. рбір белдеу келесі белдеуден 1 ca ат Ә ғ айырма жасайды. Егер Гринвич меридианында тал т с болса, 180° ү бойлы та т н жарымы, Гринвичтен шы ыс а арай 90° бойлы та қ ү ғ қ қ қ кеш болса, ал Гринвичтен батыс а арай 90° қ қ бойлық бойында та ң атады. Жерді шар т різді пішіні оны бір ң ә ң меридиан бойында орналас ан кез келген б лігінде т улік ішіндегі уа ыт к рсеткіші қ ө ә қ ө бірдей болады.

Жерді айналу білігінен е кіштігі ж не К нді айнала оз алуы Жер ң ң ә ү қ ғ шарында жары немесе жылу белдеулерін алыптастырады. Олар з қ қ ө тарапынан географиялы абы та ы қ қ қ ғ зоналық жіктелуге негіз болады. Жылу белдеулері бір-бірінен К нні тал т стегі ү ң ү к кжиектенө биіктігі, к ннін ү за ты ы, тропиктік ж не полярлы ше берлермен шектелуі ар ылы ұ қ ғ ә қ ң қ ажыратылады.