Zmiany w środowisku naturalnym jako wyzwania/zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego

Zmiany w środowisku naturalnym jako wyzwania/zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego

Zmiany w środowisku naturalnym jako wyzwania/zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego. Pojecie wyzwań i zagrożeń ekologicznych. Cechy zagrożeń ekologicznych. Globalne i regionalne problemy ekologiczne. Zmiany klimatu jako źródło konfliktów zbrojnych.

Pojęcie wyzwań i zagrożeń ekologicznych Przez zagrożenie ekologiczne należy rozumieć takie zmiany w środowisku naturalnym spowodowane jego fizycznymi, chemicznymi bądź biologicznymi właściwościami oraz działalnością człowieka, które mogą prowadzić do zahamowania rozwoju społeczno-gospodarczego, a nawet zagrozić przetrwaniu cywilizacji ludzkiej jako całości. W powyższej definicji wyodrębnić można trzy następujące elementy: po pierwsze, zmianę stanu środowiska naturalnego; po drugie, siłę sprawczą tych zmian, tj. działanie sił natury oraz aktywność ludzką.

Zmiana środowiska i problemy ekologiczne Potrzeby ludzkie Działalność ludzka Oddziaływanie na środowisko naturalne Zmiany środowiska naturalnego Problemy ekologiczne

Do istotnych cech zagrożeń ekologicznych należy zaliczyć: antropogeniczny charakter. Oznacza to, że zagrożenia ekologiczne są poniekąd skutkiem ubocznym działalności człowieka, wyjątek stanowi świadome stosowanie technik modyfikacji środowiska, różnorodność, złożoność oraz zróżnicowany zasięg przestrzenny, dynamizm i podleganie ewolucji; oznacza to ciągły rozwój zagrożeń, pojawienie się obok „tradycyjnych” takich, jak np. zanieczyszczenie wód, nowych, związanych np. polami elektromagnetycznymi (mikrofale), wprowadzenie do stosunków społecznych nowego rodzaju zależności przyczynowo-skutkowych, których cechą jest tzw. efekt skutków odłożonych w czasie; współzależność poszczególnych zagrożeń ekologicznych. Oznacza to, że zagrożenia ekologiczne są ze sobą powiązane, wzajemnie warunkują swoje funkcjonowanie oraz wymagają zintegrowanych rozwiązań.

Do zagrożeń ekologicznych można zaliczyć: problemy w skali globalnej, mające lokalne i globalne konsekwencje ekologiczne dla podstawowego kapitału naturalnego (globalne zmiany klimatyczne i niszczenie warstwy ozonowej), problemy w skali lokalnej, mające ze względu na powszechność zjawiska znaczenie zarówno lokalne, jak i globalne dla podstawowego kapitału naturalnego (zanieczyszczenie słodkiej wody, mórz i oceanów, degradacja powierzchni ziemi, deforestacja), problemy lokalne, mające znaczenie dla pozostałego kapitału naturalnego, ograniczające dostęp do określonych zasobów naturalnych (nadmierna eksploatacja złóż surowców), problemy lokalne, mające lokalną skalę oddziaływania, ale powszechnie występujące na całej kuli ziemskiej (gromadzenie odpadów, ograniczanie bioróżnorodności)

Do globalnych problemów ekologicznych zaliczamy: tzw. efekt cieplarniany i związaną z nim perspektywę zmian klimatycznych, zanik warstwy ozonowej, ginięcie gatunków i łączący się z tym proces zmniejszania bioróznorodności planety. Do regionalnych zaś nalezą: zanieczyszczenie powietrza i wynikające stąd tzw. kwaśne deszcze, energetyka jądrowa i związana z tym możliwość promieniotwórczego skażenia środowiska.

Przyczyny zagrożeń ekologicznych: wzrost liczby ludności. Wraz ze wzrostem liczby ludności zwiększa się stopień ingerencji człowieka w środowisko oraz presja na zasoby wskutek wzrostu zapotrzebowanie na surowce, energię, większą ilość dóbr konsumpcyjnych, w tym żywności, przestrzeń oraz wszystkie inne zasoby przyrody; postęp techniczny, który przyczynia się do zwiększenia intensywności użytkowania środowiska. Poszczególne wynalazki prowadzą bowiem przede wszystkim do powstawania nowych, nieznanych przedtem dóbr, których wytwarzanie wymaga korzystania z zasobów naturalnych; ekonomiczne determinanty – wynikają one z pomijania czy wręcz lekceważenia zależności istniejących na styku gospodarki, społeczeństwa i środowiska; globalizacja - każdy z wymiarów globalizacji ma swój wkład w jej ekologiczny aspekt.

Kwestią dyskusyjną jest zagadnienie zmian w środowisku naturalnym, mogących stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego bądź międzynarodowego. Do głównych czynników określających intensywność zagrożeń ekologicznych bezpieczeństwa zalicza: ich bliskość w czasie i przestrzeni; prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń w przypadku problemów ekologicznych trudnych do jednoznacznego określenia, zwłaszcza co do możliwości ich umiejscowienia w czasie i przestrzeni; zakres i charakter możliwych konsekwencji, który w przypadku problemów ekologicznych rozciąga się od obniżenia jakości życia do zagłady całej ludzkości; percepcję zagrożeń, na którą składa się „wrażliwość” ośrodka decyzyjnego na problemy ekologiczne i historyczne doświadczenia społeczeństw

Th. Homer-Dixon wskazał sześć typów zmian ekologicznych, które mogą powodować konflikty między grupami społecznymi. Zaliczył do nich: efekt cieplarniany, zanikanie warstwy ozonowej, degradację gleb, deforestację, zanieczyszczenie i nadmierną eksploatację zasobów wody słodkiej oraz przetrzebienie łowisk. W jego przekonaniu takie zagrożenia mogą z kolei: a) być przyczyną konfliktów między państwami, b) powodować masowe migracje ludności, a w konsekwencji napięcia i konflikty na tle zachowania tożsamości, c) przyczyniać się do obniżenia efektywności gospodarczej i powodować konflikty społeczne w państwach, d) spowodować nasilenie żądań społecznych i nacisków na instytucje państwowe.

P. Gleick do zjawisk mających implikacje dla relacji wewnątrzpaństwowych oraz w wymiarze międzyn. zalicza rezultaty produkcji rolnej, handel, dostępność oraz jakość wody pitnej, dostępność paliw kopalnych, podniesienie poziomu mórz oraz zmiany w pokrywie lodowej w strefie podbiegunowej.

Wskazanie jednoznacznych zależności pomiędzy zmianami w środowisku naturalnym a bezpieczeństwem jest zadaniem niezwykle trudnym, ponieważ z jednej strony mamy do czynienia z wieloma różnymi powiązaniami między czynnikami politycznymi, społecznymi i gospodarczymi, zaś z drugiej – ze składnikami ekosystemu (np. podłoże, woda, powietrze). Po pierwsze, generalnie środowisko naturalne nie jest trwałym elementem polityki bezpieczeństwa. Staje się nim tylko wtedy, gdy bezpieczeństwo państwa, regionu albo systemu międzynarodowego jest zagrożone z powodu ograniczenia dostępności surowców, zarówno o charakterze ilościowym, jak i jakościowym, bądź – szerzej – degradacji środowiska. W takiej sytuacji możliwe jest użycie siły.

Po drugie, zmniejszanie się zasobów naturalnych wskutek zmian w środowisku naturalnym może współkształtować powstające sytuacje konfliktowe. W takim przypadku użycie siły staje się środkiem służącym zakończeniu konfliktu. Po trzecie, postępująca degradacja środowiska oraz częstotliwość i intensywność katasrof naturalnych zagraża zdolności przeżycia ludności, zwłaszcza w państwach słabych. Poza tym problemy ekologiczne mogą utrwalać istniejące nierówności społeczne.