Жоспар • Кіріспе •

Жоспар • Кіріспе • Негізгіөлім б 1. Фармакоэпидемиология ұғымы , қарастыратын мәселелері, зерттеу әдістері. 2. Фармакоэкономика туралы түсінік , зерттеу әдістері. 3. Фармакоэкономикалық анализ. 4. Тақырып бойынша ұсыныстар. • Қортынды • Пайдаланан әдебиеттер ғ

Кіріспе 2009 жылдың ақпан айының соңында Қазан қапасында «фармакоэкономика , фармакоэпидемиология жайлы» III конгресс өтті. Оған қоғамдық денсаулық сақтау мамандары , химиялық фармакологтар , провизорлар, медициналық жоғары оқу орындарының мұғалімдері қатысты. Бұл конгресс үш түрлі секционды отырыс түрінде өтті. Отырыста дәрі-дәрмектің тапшылығы жайлы айтылды. Бұндағы айтылып отырған тапшылық тек қана әлі күнге дейін емі табылмай отырған ауруларға қатысты дәрі-дәрмектер ғана емес , сонымен қатар ең маңыздысы қазіргі күнде бар дәрілердің де ешқандай кері әсерсіз яғни жанама әсерсіз емес екендігі болды. Сонымен қатар әр қайсы елде осы мәселеге көңіл бөлінуі және фармацептика саласының қаржыландырлуы сияқты мәселелерде қарастырылды.

Қазіргі күнде ғылым мен техниканың, әсіресе медицинаның қарыштап дамуына сай көптеген аурулардың емі табылды. Соған байлансты әр түрлі дәрі- дәрмектер жарыққа шығуда. Алайда бірде-бір жанама әсерсіз дәрілердің жоқ екендігі бәрімізге мәлім. Тек бұл ғана емес , қазіргі таңда медицинаның аса маңызды мәселелері , ол дәрі- дәрмектерді дұрыс пайдаланбау немесе албаты келсе- келмес артық пайдалану және жалған дірілер мен аса көп денсаулықты қорғайтын дәрілер мен бұйымдврдың қаптап кетіуі болып отыр. Сондықтан фармаэпидемиологияның маңызы өте зор болып отыр.

Фармакоэпидемиология дегеніміз көп мөлшердегі дәрі- дәрмектерді пайдалана білуді оқытатын, анықталуы бойынша популяциядағы дәрі- дәрмектерді оқытуға жағдвй жасайтын , арнайы эпидемиологиялық әдістерді қолдануға мүмкіндік беретін эпидемиология ғылымының бір саласы. Бұл ғылым дәрі- дәрмектерді қолдану кезінде оның эффективтілігін , қауіпсіздігін қамтамассыз етеді.

A. Hartzen - нің ойынша фармакоэпидемиологиялық зерттеулердің негізгі мәселесі: 1. Мінездеме 2. Фармакотерапияны бақылау және болжау. 3. Дәрілік терапияның сапалылығын бақылау. 4. Дәрі дәрмектерді қабылдар алдында және қабылдағаннан кейін өзгерістерін салыстыру. 5. Жиілігі мен қаупін бағалау.

W. Spitzer–дің ойынша фармакоэпидемиология фармакология және терапиямен тығыз байланысты дейді. Себебі олардың әдістерін пациенттің денсаулық жағдайына фармако - терапияның эффективтілігіне баға берген кезде қолданылады. Фармакоэпидемиология басқада дисциплиналармен тығыз байлансты. Өйткені алдыға қойылатын мәселені шешу үшін сол әдістер қолданылады.

Фармакоэпидемиологиялық зерттеулердің мәселелері: - рандомицирленген клиникалық зерттеу кезіндегі нақты мәліметтердің болуы; - бұрын болмаған жаңа эффектілердің пайда болуы; - пайда болған эффектілердің популяцияға әсер ету жиілігі мен қаупін бағалау; - қолданыстағы моделдерді оқып білу.

Фармаэпидемиологияның зерттеу әдістері- алынған мәліметтер көзіне байланысты суреттеу және аналитикалық болуы мүмкін. Уақытына байлансты - бір кезеңдік - ретроспективті - проспективті

Суреттеу әдісі – жағдайды баяандау , мысалы дәріні қабылдағаннан кейінгі науқастың жағдайын баяандау. Басқа әдістерге қарағанда нақты , аурудың себебін анықтауға мүмкіндік береді. Зерттелген сериядағы жағдай анықталған препараттарды қабылдаған науқастардың клиникалық ұқсастықтарын хабарлау. Аналитикалық зерттеу - баяандау әдісіне қарағанда препараттарды қабылдағаннан кейін ара- қатынасты бағалауға мүмкіндік береді.

Жағдайды бақылау әдісі- ең кең таралған зерттеу әдісі болып табылады. Бұл зерттеуде симптомдары бірдей науқастар тобын салыстырады. Одан кейін препаратты қабылдау жиілігін салыстырады. Когортты зерттеу – анықталған ауру тобы бар бірнеше науқасты тауып алып, даму барысын бақылайды. Кейінрек даму жиілігін бақылайды. Мұнда ұқсас белгілері бойынша топқа іріктеліп алынған науқастар осы белгілердің әрі қарай келешекте дамуын бақылап зерттейді.

Фармакоэкономика- фармацептикалық өнімдердің құндылығы мен оларды қолданғаннан кейінгі нәтижелерді бағалауға мүмкіндік беретін денсаулық сақтаудың экономикалық бағыты. Фармакоэкономика клиникалық фармакологияның базасында пайда болды, кейінрек хх ғ төртінші ширегінде жеке дисциплина ретінде қалыптасты. Фармакоэкономиканың негізгі даму себебі – денсаулық сақтау жүйесіндегі шығынның жоғарлауы. Бұл шығын дамыған елдерде 10 және 100 миллиард долларға дейін өсті.

Медициналық көмектің құнының жоғарлауының себептері: o Көптеген ауруларды емдеудің құнының жоғарлауы(ісік аурулары, ЖИТС- инфекция, т. б) o Медициналық көмекке мұқтаж қарт адамдардың көбеюі. o Диагностиканың жақсаруы. o Ауруларды емдеуге қажетті жаңа технологиялардың енгізілуі. Қазіргі кезеңде бүкілаулық дүние жүзі , тіпті дамыған елдердеде ұлыттық денсаулық сақтауды толықтай қамтамассыз етуге шамасы жоқ.

Аурудың құндылығы. Денсаулық сақтау экономикасында аурудың құндылығының мынадай түрлері бар. o Тікелей құндылық – медициналық көмек көрсетумен байланысты тікелей шығын. o Жанама құндылық – жұмысқа қабілеттігін жоғалтқан адамдарға кететін шығын. o Материалдық емес құндылық – ақшамен бағалауға келмейтін құндылық. (ауру сезімі, тынымсыздық, қоршаған ортаға деген қызығушылықтың төмендеуі. )

Медициналық ресурсты пайдаланудың негізгі көздері : - Амбулаторлық карта - Аурудың тарихы - Индивидуалды тіркеу картасы. Науқастың шығындарын тіркеу үшін арнайы анкеталар қолданылады. Медициналық көмек көрсету құнына сүйене отырып, медициналық ресурстарды ақша бірліктеріне ауыстырады. Құндылық жайлы мәләметтердің негізгі көзі: - нарық бағасы - жеке емдік мекемелердің тарифы

Фармакоэкономикалық анализдің 4 негізгі түрі бар. 1. құндылықтың минимизациясы – басқа фармакоэкономикалық анализдермен салыстырғанда ең қарапайым әдіс. Бұл әдісті жүргізу үшін клиникалық пен қауіпсіздігі арасында айырмашылық болмауы керек. Мысалы: генетикалық препараттарды алғанда оны басқа препараттармен салыстырады. Бұл әдісті клиникалық нәтижелерін салыстырмайтын құндылық анализінен айыра білу қажет. Құндылық анализі екі түрлі болады: - аурудың құндылық анализі - фармакотеапияның құндылық анализі

2. Құндылық-эффективтілік анализі- тек құндылығын ғана емес, сонымен қатар нәтижелерінде салыстыратын ақша анализдің әдісі. Құндылығы ақша экивалентті түрінде көрсетіледі. 3. құндылық- мүліктік анализ - зерттелетін дәрілік терапиядағы емнің құнын салыстыруға негізделген. Себебі ол тікелей емдік шығын мен мүлікке әсер етеді. Бұл әдістің ең қиын кезеңі нәтижелерді ақша эквивалентіне ауыстыру.

4. құндылық – пайда анализі. Бұл әдістің негізгі ерекшелігі клиникалық нәтижелерге баға беру. Баға беру кезінде өмірлік сапа көрсеткіштерін қолданады. Басқа әдістермен салыстырғанда ең қымбат және қиын. Бұл әдісті төрт жағдайда қолдануды талап етеді : Біріншіден ауру кезінде басты көрсеткіш өмір сапасы болса; Екіншіден аурудың эффективті терапиясында өмір сапасы жоғары болса; Үшіншіден праграмма өлім-жітім мен аурушаңдыққа тікелей әсер етсе; Төртіншіден бағдарлама көп жақты нәтиже бергенде;

• Фармакоэкономикалық зерттеу жүргізген кезде міндетті түрде cалыстырмалы өтуі керек. Бақылау тобы болмаған жағдайда зерттеу нәтижесі теріс болады. Құндылық көрсеткіштері бойынша салыстырылмаса, фармакоэкономикалық қортынды жасауға болмайды.

Қортынды Қазіргі таңда бүкіл дүне жүзі, тіпті дамыған елдердіңде ұлыттық денсаулық сақтауды толықтай қамтамассыз етуге шамасы болмай отыр. Алайда соған қарамастан бүкіл әлемде денсаулық сақтау саласынан жылына неше миллиярд доллар босқа шығындалуда. Сондықтанда фармакоэкономиканы дұрыстап жоспарлау мен жүргізіу және оған мемлекет бюджетінен қаржы бөлу әрі оны дұрыстап қолдану ерекше маңыз алады. Сонымен қатар дәрі дәрмектерді тиімді әрі қауіпсіз пайдалана білудің қағидалары мен принцптерін жасау, әрі оған тұрақты және үздіксіз бақылау жүргізу, осы мәселелер төңірегінде ғылми жаңалықтар ашу мен оқыту фармакоэкономиканың негізгі міндеттері болып табылыды. .

Ұсыныстар 1. Қазіргі кезде ҚР ның денсаулық сақтау саласының жағдайын жақсарту үшін мемлекет бюджетінен бөлінетін қаржының көлемін арттыру керек. Сонымен бірге қаржының тиімді, өз орнымен пайдаланылуы мен артық шығынның болмауына бақылау жасау керек. 2. Медицина қызметкерлерінің жағдайын жақсарту, былайша айтқанда жалақысын көтеру.

3. Барлық дәрілік заттардың сапасын мемлекеттік қадағалау. (халықаралық стандарттарға сәйкестеу, емдік құндылығын айқындап барып тәжірибеге енгізу, т. б) 4. Дәрілік заттарға жасалатын жалған жарнамаларға шектеу қою , т. б.

Пайдаланған әдебиеттер 1. В. Г. Кукес , А. К. Стародубцев “Клиническая фармакология и фармакотерапия ” 2. “фармакотерапия с основами фитотерапии”, Е. Е. Лесновская 2003 ж 3. “Экономика здравоохранения”, А. В. Ранетников 2004 ж

4. “Эпидемиология” В. В. Власов 2005 ж 5. Интернет: w. w. w google. K z w. w. w mail. r u