ЖА АНДАНУҺАЗА СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ БІЛІМ Ж НЕ Қ

ЖА АНДАНУҺАЗА СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ БІЛІМ Ж НЕ Қ Қ Ң Ә ЫЛЫМ МИНИСТРІ Ғ АЛМАТЫ ТЕХНОЛГИЯЛЫ УНИВЕРСИТЕТІ Қ Дайында ан: О ласын . О. ғ ң Ә Топ: ИС 16 -11 Тексерген: Жампетова А. О. 2017 жыл

Жа андануһ , немесе Глобализация (а ылш. ғ Global — « лемдік» , «д ниеж зілік» , ә ү ү «жалпы» ) — жа а жалпы лемдік саяси, экономикалы , м дени ж не а паратты т тасты ң ә қ ә ә қ қ ұ қ рылуыны рдісі. Терминді ылыми айналым а ал аш рет 1983 жылы енгізген құ ң ү ғ ғ ғ америкалы экономист Теодор Левитт. Жа андануды жа а сатысыны т рлі аспектілерін қ һ ң ң ң ү 20 асырды ортасынан бастап Уолт Ростоу, Дэниел Белл, Алвин Тофлер, Питер ғ ң Дракер, Джон Нейсбитт, Лестер Туроу зерделеді. Олар ылым а “интеллектуалды ғ ғ қ индустриялар экономикасы”, “а паратты о ам”, “техникалы революция”, “а паратты қ қ қ ғ қ қ қ жарылыс”, “ аламды ауыл” деген ымдарды енгізді. ғ қ ұғ

ЖОСПАР: 1. Тарихы 2. Б ліктеріө 3. Жа андану Һ баламалары 4. Жа андану Һ арты шылы тарық қ мен кемшіліктері

ТАРИХЫ Екінші д ниеж зілік со ыстан кейінгі лемдік т ртіп шін жа анды инфра рылым ру ү ү ғ ә ә ү һ қ құ құ идеясы ал аш рет 20 асырды 40 — 50 -ші жылдары а ш-ты зерттеу ғ ғ ң қ ң орталы тары: халы аралы атынастар ж ніндегі ке есте (Х К), “рэнд” қ қ ө ң Қ корпорациясында, стратегиялы ж не халы аралы зерттеулер орталы ында қ ә қ қ ғ (СХЗО), психологиялы стратегиялар бас армасында (ПСБ) т жырымдалды. Жа андану қ қ ұ һ ымы, жалпы ал анда, лемдік ркениетті аса ма ызды лшемдеріні жалпыадамзатты ұғ ғ ә ө ң ң ө ң қ лшемге ие болуы деп т сіндіріледі. орша ан орта, т пкі ресурстар (энергия, су, ө ү Қ ғ ү азы -т лік), демография, к ші- он тол ындары, есірткі тасымалы, қ ү ө қ қ халы аралы терроршылды проблемалары жекелеген елдер к шімен шешілуі м мкін қ қ қ ү ү емес. А паратты т керіс б л проблемаларды жа анды лшемге ие болуына ы пал етті. қ қ өң ұ ң һ қ ө қ Зерттеушілер жа андануды р текті, біра лемні бірт тасты а айналу логикасымен һ ә қ ә ң ұ ққ біріктірілетін згерістерді жиынты ы деп т сіндіреді. Жа анды зара т уелділік ж не ө ң ғ ү һ қ ө ә ә б кіл лемдік даму рдісі жа андану а алып келмей оймайды. Б л рдіс транс лтты ү ә ү һ ғ қ ұ ү ұ қ экономика мен жалпыадамды ндылы тарды ор ау а негізделген халы ар. йымдар ж йесі қ құ қ қ ғ ғ қ Ұ ү ы палын к шейтеді. Жа андану леуметтік феномен ретінде к п ырлы ж не к птеген қ ү һ ә ө қ ә ө рамдас б ліктерді амтиды. Негізінен, оны лтты ж не лемдік шаруашылы ты құ ө қ ұ қ ә ә қ ң техникалы ж не аржылы жа ынан дамуыны н тижесі деп есептейді. Алайда қ ә қ қ ғ ң ә леуметтік-м дени згерістер, адамдар т рмысыны згеруі, адамзатты орша ан ортамен ә ә ө ұ ң ө ң қ ғ арым- атынасыны к рделенуі де жа андану а елеулі ы пал жасап отыр. қ қ ң ү һ ғ қ

Б ЛІКТЕРІӨ Жа андануды т мендегідей негізгі рамдас б ліктері бар: һ ң ө құ ө 1. “ Менталды ” немесе қ м дени Жа андануә һ — д ст рлердіә ү ң , діндердің , м дениеттерә мен идеологиялардың “ састануыны ” ұқ ң кешендік рдісі. азіргі та да б кіл лем, негізінен, 6 жа анды діни ж йеге ( ү Қ ң ү ә Һ қ ү христиандық , ислам , иудаизм , индуизм , буддизм , конфуцийшілдік ) б лінеді. Адамзатты м дени ндылы тар орта ты ыны к шею рдісі “менталды ” ө қ ә құ қ қ ғ ң ү ү қ Жа андануды бір к рінісі болып табылады. Соны ішінде америкалы м дени д ст р “планетарлы ” деп аталынып һ ң ө ң қ ә ә ү қ ж р. ү М дени жа андануә һ саласында б гінгі к нні зінде бірт тас жалпыадамзатты м дениетті нышандары — жа а ү ү ң ө ұ қ ә ң ң нысандармен (желілік м дениет, ә киберм дениетә ) штас ан ежелгі м дени д ст рлерді (ұ қ ә ә ү ң классикалық , еуропалық , америкалы қ , шы ыстығ қ , м сылмандыұ қ ж не ә нділікү ) синтезі к ріне бастады. Б л жа дай рбір лтты , халы ты зіне т н ө ұ ғ ә ұ қ қ ң ө ә ділі мен м дениетін са тап алуы жолында орасан зор к ш-жігер ж мсауын талап етеді; ә қ қ ү ұ 2. Экономикалы жа андану қ һ екі рдісті жиынты ын — ү ң ғ нары тардық ң жа андануын (капиталды , е бек ресурстарыны , һ қ ң ң тауарларды ж не ызмет к рсетулерді ) ж не ң ә қ ө ң ә экономикалы нысандардық ң жа андануын білдіреді ж не экономиканы һ ә ң йымды рылымдарыны — компанияларды , фирмаларды , ұ қ құ ң ң ң корпорациялардың іріленуімен т сіндіріледі. азіргі ү Қ уа ытта экономикалы Жа андануды на ты сипаттары бар: қ қ һ ң қ лкен компанияларды жетекші р лі; ү ң ө жаhанды аржы, валюта ж не ор рыноктарыны ызмет етуі; қ қ ә қ ң қ жаhанды а паратты желілерді ызмет етуіні н тижесінде к лік а ындары рылымыны згеруі; қ қ қ ң ә ө ғ құ ң ө жаhанды сауда-экономикалы бірлестіктер мен ода тарды рылуы мен ызмет етуі; қ қ қ ң құ қ барлы лтты ж не халы ар. аржылы , валюталы трансакцияларды жаhанды желіге аударылуы; қ ұ қ ә қ қ ң қ б лшек саудалы , банктік, са тандыру ж не сауда операцияларын жаhанды желіге аударылуы; ө қ қ ә қ

3. Аума ты Жа андануқ қ һ — мемлекетаралы рылымдарды к шею рдісі. қ құ ң ү ү Мемлекетаралы экономикалы ж не скери-саяси ода тар Жа андануды барынша қ қ ә ә қ һ ң жо ары де гейдегі м нін к рсетеді. Б л ретте Жа андану н тижесінде болаша та лтты ғ ң ә ө ұ һ ә қ ұ қ мемлекеттерге немесе бас а да аума ты рылымдар а б лінбейтін бірт тас ркениет қ құ ғ ө ұ ө рылуы м мкін деген болжам айтылады. Біра ол лттар мен халы тар арасында ы құ ү қ ұ қ ғ этникалы ж не м дени айырмашылы тар барынша жойыл ан жа дайда ана ж зеге асуы қ ә ә қ ғ ғ ғ ү м мкін. Кейбір мамандар д ст рлі мемлекеттерді айма ты ауымдасты тарды ы ыстыру ү ә ү қ қ ң ғ рдісі дами т седі деп есептейді. Ал енді бір зерттеушілер айма ты о амдасу рдісін ү ү қ қ қ ғ ү б кіл лемдік Жа андануды зиянды серінен ор ануды бірден бір жолы деп арайды. ү ә һ ң ә қ ғ ң қ 4. А паратты -коммуникациялы Жа андану қ қ қ һ — азіргі заман ы интеграциялы рдістерді қ ғ қ ү ң ішінде аса ы палдысы. О ан: коммуникациялы м мкіндіктерді дамыту ж не арышты қ ғ қ ү ә ғ қ ке істікті а парат беру шін пайдалану; жаhанды а парат желілеріні пайда болуы ж не ң қ ү қ қ ң ә тез дамуы; адамзат т рмысында ы к птеген рдістерді компьютрлендірілуі жатады. ұ ғ ө ү ң Сонымен атар, келешекте екі ба ытта ы арышты ж йелерді басымдылы пен дамыту; қ ғ ғ ғ қ ү қ байланыстыруды жеке ж йесі мен жаhанды позициялануды дамуы; а паратты ң ү қ ң қ қ коммуникациялы кешендерді негізінде бизнесті, ндірістік рдістер мен й шаруаларын қ ң ө ү ү бас аруды жаhанды ж йесін ру; мір с ру рдістеріні мейлінше лкен қ ң қ ү құ ө ү ү ң ү б лігін компьютрлендіру мен роботтау ж реді; ө ү

5. Этникалы Жа андануқ һ негізгі екі рдістен т рады — планета хал ыны саныны суі ж не р т рлі ү ұ қ ң ң ө ә ә ү этникалы топтарды зара ассимиляциясы. қ ң ө Жа андануды жа ымды н тижелеріне мыналар жатады: не рлым жылдамыра экономикалы һ ң ғ ә ғұ қ қ даму, мір де гейіні жо арылауы, техникалы жа алы тар мен бас ару да дыларын жеделдетіп ө ң ң ғ қ ң қ қ ғ енгізу ж не тарату, жеке т л алар шін де, ел шін де жа а экономикалы м мкіндіктер ту ызу. ә ұ ғ ү ү ң қ ү ғ Жа андану һ т ыш рет бірт тас а паратты ке істік ар ылы лемдік экономиканы барлы ұңғ ұ қ қ ң қ ә ң қ рамдас б ліктерін құ ө — ндірісті, ылымды, аржыларды, т тынуды біріктіруде. Оларды азіргі ө ғ қ ұ ң қ зара т уелділігі соншалы ты, ө ә қ лтты ж не айма ты нары тарды лемдік нары тан кез келген ұ қ ә қ қ қ ң ә қ о шаулануы ол лтты немесе айма ты қ ұ қ лдырау а шыратады. Жа андану кері айналмас сипат а ие құ ғ ұ һ қ болып, экономикалы дамуды шартына қ ң айналуда. Нары тар арасында ы ке ау ымды аржылы қ ғ ң қ қ қ а ындар а байланысты азіргі к нде ғ ғ қ ү триллион доллармен лшенетін, тауарды зіндік нын 10 — ө ң ө құ 12%- а т сіретін ж не сонымен б кіл циклды ғ ү ә ү қ дамуды згертетін электронды сауданы елеулі суі ө қ ң ө бай алады. Дегенмен де, Жа андануды азіргі рдісі қ һ ң қ ү бір атар кері зардаптар келеді. 1990 жылы қ ә адам басына есептегенде орташа кіріс аса дамы ан 17 елде ғ бас алармен салыстыр анда 4, 5 есе қ ғ жо ары бол ан. 1999 жылы жерді аса бай т р ындарыны 20%-і ғ ғ ң ұ ғ ң лемдік ЖІ -ні (жалпы ішкі ә Ө ң німні ) 86%-не, ал аса кедейлері 1%-ке ие болды. Планета хал ыны 30%-і ө ң қ ң к ніне бір доллардан ү кем амтамасыз етілген. Постиндустриалды , индустриалды ж не дамушы елдерді қ қ қ ә ң арасында ы ғ алша ты кему орнына, керісінше, се т скендігі бай алып отыр. Ашы нары ты принциптерге қ қ ө ү қ қ шартты т рде с йенетін, ал шын м нінде дамы ан елдерді б секелестік арты шылы ын ү ү ә ғ ң ә қ ғ пайдаланатын “Вашингтонды консенсус” адамзатты аз б лігі шін ана ызмет етеді. қ ң ө ү ғ қ

ЖА АНДАНУ БАЛАМАЛАРЫҺ Жа андану рдісіні ішкі айшылы тарын к рсететін р-т рлі н с асы. Жа андану процестеріне һ ү ң қ қ ө ә ү ұ қ һ на тылы балама жолдар сынбай-а олар жа андануды ішкі згермелілігін к рсетеді. Ол е қ ұ қ һ ң ө ө ң алдымен жа андану ж зеге асырылатын лгілерге атысты — либералды (кейде » һ ү ү қ қ неолибералдық » ымы олданылады) немесе леуметтік ба ыттал ан, я ни, «солшыл» (саяси ма ынада) лгі. ұғ қ ә ғ ғ ү Жа андану баламалары, сіресе, а паратты салада аса шиеленіскен: жа андану жаса ан һ ә қ қ һ ғ а паратты б кіл халы а ке інен ашы ты ы (осы ан орай, демократия ке істігіні ке еюі), қ ң ү ққ ң қ ғ ғ ң ң ң р-т рлі саяси к штер тарапынан а паратпен алдап- арбау аупіні артуы ж не ә ү ү қ қ ң ә демократиялық институттарды кірпиязды ын, оны а паратты ауіпсіздігін амтамасыз ету шараларын ң ғ ң қ қ йымдастыру н тижесі. Жа андану барысында жа а билік ы палы полюсін ж не мемлекеттік билік ұ ә һ ң қ ә институттарын райтын транс лтты корпорациялар арама- арсылы ы о ам міріндегі з құ ұ қ қ қ ғ ө ө орнын жа аша аны тау ажеттігін ту ызады. Жа андану баламалары жа андануды бас аруда ң қ қ ғ һ һ қ мемлекет немесе транс лтты корпорациялар стемдік етуші к шті та дауды білдіреді. Жа андану ұ қ ү ү ң һ баламаларыны болуы аламданушы лем жа дайында адам шін оны жа ымсыз салдарын ң ғ ә ғ ү ң ғ азайтып, одан барынша пайда к руге, жа андану процестеріне здігінше ы пал етуге м мкіндік ө һ ө қ ү береді.

ЖА АНДАНУ АРТЫ ШЫЛЫ ТАРЫ МЕН Һ Қ Қ КЕМШІЛІКТЕРІ Дамушы елдер шін жа андану рдісі тудыратын м селелер мен ауіп- атерлер. Жа андану рдістері рт рлі леуметтік ж не ү һ ү ә қ қ һ ү ә ә экономикалы даму де гейдегі дамушы елдерге ж не халы тар а алуан т рлі сер етеді. Дамушы елдерге жа андану даму а жа а қ ң ә қ ғ ү ә һ ғ ң м мкіндіктер жасайды. Сонымен атар, осы елдер шін аса лкен иынды тар да ту ызады. Мысалы, дамы ан елдермен ү қ ү ү қ қ ғ ғ салыстыр анда, дамушы елдерді артта алу де гейі к н санап арта т седі. аламды нары ты экономика а ену шін дамушы ғ ң қ ң ү ү Ғ қ қ қ ғ ү елдерден з леуметтік — экономикалы рылымын т бегейлі згертіп, барынша к ш — жігер салуын талап етеді. Халы аралы нары ө ә қ құ ү ө ү қ қ қ толы ымен к п лтты компанияларды ж не дамы ан постиндустриалды елдерді «ойын ережелеріне» ба ынады. Дамушы ғ ө ұ ң ә ғ ң ғ елдерді леуметтік-экономикалы дамуы, ылым, техника ж не технологиялар де гейі зірге те т мен, ал б л з кезегінде оларды ң ә қ ғ ә ң ә ө ө ұ ө ң дамы ан елдермен атар бір де гейде лемдік нары та б секеге т суге м мкіндік бермейді. Дамушы елдерді алдында лемдік ғ қ ң ә қ ә ү ү ң ә аламданушы экономика а кірігу міндеті т р. Ал, екінші жа ынан олар дамы ан елдерге т уелді болудан ашады. Жа анды ғ ғ ұ ғ ғ ә қ һ қ мемлекеттік ж йе — азіргі мемлекеттерді лемдік ж йесі. лемдегі мемлекеттер соны принциптеріне негізделіп рыл ан лтты ү қ ң ә ү Ә ң құ ғ ү қ мемлекет лгі болып табылады. Б гінгі та да лт лемні о амды йымдасуыны негізгі бірлігі болып табылады, ал лтты мемлекет ү ү ң ұ ә ң қ ғ қ ұ ң ұ қ — оны саяси йымдасуыны негізгі лшемі. Б л екі бірлікте — о амды ж не саяси — бір-біріне с йкес келеді, ал б л оларды м нін, ң ұ ң ө ұ қ ғ қ ә ә ұ ң ә ма ыздылы ын, шынайылы ын ж не оларды бірінсіз — біріні к ні жо екендігін білдіреді. Б л ереже лт пен лтты мемлекетке ң ғ ғ ә ң ң ү қ ұ ұ ұ қ легитиімділік к зі м ртебесін береді. Билікке ол жеткізу ж не оны стап т ру шін саясаткерлер ж не оны олдаушылар лт м ддесі ө ә қ ә ұ ұ ү ә қ ұ ү шін ызмет етуі керек. Ал м ндай ызмет тек бір лт ана мір с ретін лтты мемлекет аясында ана ж зеге асырылуы м мкін. ү қ ұ қ ө ү ұ қ ғ ү ү лтты ж не лтты мемлекетті азіргі лемді йымдастыруды о амды -саяси лгісі ретінде мойындау лтшылды а ерекше, Ұ ә ұ қ қ ә ұ ң қ ғ қ ү ұ ққ ал аш ы ( зірге, жал ыз) аламды идеология м ртебесін перді. лтшылды б гінгі т ріндегі мемлекеттік ж йені легитимдендіру ғ қ ә ғ ғ қ ә ә Ұ қ ү ү ү ң ралы ж не идеологиялы ше бері ызметін ат арады. з кезегінде б л ж йе зіні мбебапты ына орай аламды сипат алуда. құ ә қ ң қ қ Ө ұ ү ө ң ә ғ ғ қ лтты мемлекеттер жер шарын т гел жайлап, тек бір-бірін ана халы аралы атынастарды бірден-бір субъектісі ретінде Ұ қ ү ғ қ қ қ ң мойындайды. Осылайша, мірді к птеген салаларына т н жа андану рдісі осы аламды мемлекеттік ж йені инфра рылымды ө ң ө ә һ ү ғ қ ү ң құ қ іргетасына негізделген.

НАЗАРЫ ЫЗ А РАХМЕТ!!!Ң Ғ