ткізгіштерді тізбектей ж не Ө ә параллель жал

ткізгіштерді тізбектей ж не Ө ә параллель жал ау. ғ Физика 8 сынып

Саба ма саты: қ қ 1. ткізгіштерді тізбектей ж не параллель Ө ә жал ауды т сіндіру. ғ ү 2. Ойлау абілетін, танымын, ткізгіштерді қ ө ң тізбектей ж не параллель жал ауын ә ғ к нделікті мірмен байланыстыра отырып ү ө о ушылар а жеткізу. қ ғ 3. О ушыны ылым а деген ызы ушылы ын қ ң ғ ғ қ ғ ғ арттыру; е бекке, жымшылды а, халы ң ұ ққ қ д ст рін д ріптеуге т рбиелеу. ә ү ә ә

С ра -жауап. ұ қ 1. Ток к ші деп нені айтады? Оны лшем бірлігі. ү ң ө 2. ткізгіштегі ток к шін андай ралмен лшейді? Ө ү қ құ ө Ол тізбекке алай осылады? қ қ 3. Электр кернеу деп нені айтады? Ол андай қ бірлікпен беріледі? 4. Тізбекті б лігі шін Ом за ын т жырымда. ң ө ү ң ұ 5. ткізгішті кедергісі неге ж не алай т уелді? Ө ң ә қ ә 6. Ток к зіне нелер жатады? ө 7. Токты серлері андай? ң ә қ

ткізгіш сымны бойынан электрондар а ып жатыр. Ө ң ғ Электрондарды а ысы д рыс па? ң ғ ұ

ткізгіш тізбек берілген. Тізбек неден т рады? Ө ұ атесін аны та. Қ қ

Ток к зіне бірнеше резисторлар жал ан ан. ө ғ ғ ткізгішті жалпы кедергісі Ө ң

М ына суретте амперметрлерді шкалалары к рсетілген. ң ө Амперметрді к рсетуі 2 А. атесін тап. ң ө Қ

Балама тесті (и , жо )ә қ 1. ткізгішті материалын сипаттайтын шаманы Ө ң кедергі деп атайды. 2. Ток к шін лшейтін ралды вольтметр деп ү ө құ атайды. 3. Электр тогыны уаты деп уа ыт бірлігіндегі ң қ қ жасал ан ж мысты айтады. ғ ұ 4. Уа ыт бірлігіндегі ндірілген токты ж мысы қ ө ң ұ кернеу деп аталады. 5. Меншікті кедергіні лшем бірлігі . ң ө м. Ом

Техника ж не т рмыста р т рлі т тынушылар: ә ұ ә ү ұ ыздыру шамдары, тіктер, электр пештері, қ ү электр оз алт ыштары ж не т. б. қ ғ қ ә олданылады. қ ткізгіштерді жал ауды т сілдерін Ө ғ ң ә арастырайы. қ қ

1 — жа дай. ғ Егер бірінші ткізгішті со ы ө ң ң екінші ткізгішті басымен, екіншіні со ы ө ң ң ң шіншіні басымен жал анса, онда м ндай ү ң ғ ұ осуды қ тізбектей жал ауғ деп атайды.

Бір секундта ткізгішті к лдене имасы ө ң қ ар ылы бірдей м лшердегі еркін заряд қ ө тасушылар тсе, ткізгіштерді тізбектей ө ө жал а анда, ткізгіштердегі ток к шіні ғ ғ ө ү ң шамасы бірдей болады. Алайда ткізгішті штарында ы ө ң ұ ғ ж не ә кернеулері р т рлі. Тізбекті рбір б лігіне ә ү ң ә ө Ом за ын олданамыз. Демек, . ң қ ; екенін ескере отырып: аламыз. 2 U 1 U I IRU 11 IRU 22 IRU 21 UUU )(2121 RRIIRIRU

Егер ар ылы ткізгіштерді жалпы кедергісін қ ө ң белгілесек, онда . Тізбектей жал ан ан бірнеше ткізгіштен ғ ғ ө т ратын тізбекті кедергісі жеке ұ ң ткізгіштер кедергілеріні осындысына те. ө ң қ ң ткізгіштерді тізбектей жал а анда ток к штері Ө ғ ғ ү те , ал тізбектегі жалпы кернеу оны б ліктеріндегі ң ң ө кернеулерді осындысына те болады, ал жалпы ң қ ң кедергі рбір ткізгішті кедергілеріні ә ө ң ң осындысынан т рады: ; қ ұ ; . R 21 RRR n. IIII. . . 21 n. UUUU. . . 21 n. RRRR. . .

2 -жа дай. ғ Егер ткізгіштерді басын бір ана А ө ң ғ н ктесінде, ал штарын екінші бір В н ктесінде ү ұ ү жал аса , онда м ндай жал ауды ткізгіштерді ғ қ ұ ғ ө ң параллель жал ау ғ деп атайды. Электр тізбегіні екі ткізгіштен арты ткізгіштер ң ө қ ө т йісетін н ктесін т йін (суретте А ж не В н ктелері) деп ү ү ү ә ү атайды.

Тізбекті параллель жал а анда, екі параллель ғ ғ арна а тарма тал ан су а ыны т різді, ток ғ қ ғ ғ ә ткізгіштер бойымен тарма талады. ө қ ж не тарма тал ан ток к штеріні ә қ ғ ү ң осындысы тарма талма ан б лігіндегі қ қ ғ ө токты шамасына те , я ни . ң ң ғ Ом за ыны негізінде бірінші ткізгішті ң ң ө ң шында ы кернеу: , ал екінші ұ ғ ткізгішті шында ы кернеу: ө ң ұ ғ болады. 2 I I 21 III 111 RIU 222 RIU 1 I

ж не бір-біріне те , себебі, олар А ж не В ә ң ә бір ана н ктелерді (т йіндерді ) арасында ы ғ ү ң ғ кернеу болып табылады, осыдан екендігі шы ады. ғ Жо арыда ыны ескеріп ж не жалпы кедергіні ғ ғ ә ар ылы белгілей отырып, қ формулаларын аламыз. Б л формулаларды о ж не сол жа б ліктерін ұ ң ң ә қ ө осамыз, сонда қ немесе . 1 U 2 U UUU 21 R 1 1 RU I 2 2 R U I 21 21 R U II 21 R U I

Демек, немесе . ткізгіштерді параллель жал а анда, Ө ғ ғ тізбекті барлы б ліктерінде кернеу бірдей, ң қ ө ал жалпы ток к ші рбір ткізгіштегі ток ү ә ө к штеріні осындысына те , жалпы кедергі ү ң қ ң рбір ткізгішті кедергісінен кем болады. ә ө ң ; . 21 R U RU RU 21 111 RRR n UUUU. . . 21 21 111 RRR n. IIII . . .

20 -жатты уғ 1. Суретте тізбектей жал ан ан ш ткізгішті с лбасы берілген. ғ ғ ү ө ң ұ Кедергісі ткізгіштегі кернеуді т мендеуі . ө ң ө Кедергісі болатын ткізгішті кернеуін ж не оларды ө ң ә ң штарында ы кернеу 120 В бол анда ы ткізгішті кедергісін ұ ғ ғ ғ ө ң аны та дар. қ ң Ом. R 361 BU 91 Ом. R 642 3 R Берілгені: Ом. R 361 Ом. R 642 BU 91 Табу керек -? 3 R BU 1203 Жауабы : 16 В, 480 Ом

2. Суретте параллель жал ан ан екі ткізгішті с лбасы берілген. ғ ғ ө ң ұ Кедергісі ткізгіш ар ылы ток теді. ө қ ө ток ткендегі ткізгішті кедергісін аны та дар. ө ө ң қ ң Ом. R 44 1 AI 5 1 AI 8, 0 2 2 R Берілгені: Ом. R 44 1 AI 51 AI 8, 0 2 Табу керек — ? 2 R Жауабы: 275 Ом

3. Кедергілері 20 Ом ж не 30 Ом болатын екі резистор кернеуі 24 В ә электр тізбегіне жал ан ан. Тізбекке екі резисторды тізбектей ж не ғ ғ ә параллель жал а анда ы ток к ші андай? ғ ғ ғ ү қ Берілгені: Ом. R 20 1 Ом. R 30 2 ВU 24 Табу керек — ? m In. I Жауабы: 0, 48 А; 2 А.

Шамалар Физикалы қ шамалар Белгіленуі лшем бірлігіӨ Ток к ші ү Кернеу Кедергі Меншікті кедергі

Формулалар Шамаларды ң арасында ы ғ байланыс Формуласы лшем бірлігі Ө Ом за ы ң ткізгішті Ө ң кедергісі ж не ә оны лшем ң ө бірліктері Электр оз аушы к ш қ ғ ү

Т тынушыұ 0, 4 0, 8 1, 2 1, 6 0, 05 0, 10 0, 15 0, 20 AI, BU, I U R

Сапалы есептерден с ра тарқ ұ қ 1. Аккумуляторды зарядтау кезінде оны а па тарын ашып ояды неге? ң қ қ Жауабы: аккумуляторды зарядтау кезінде сутегі мен оттегі б лінеді. Егер ө а па ашылмаса жинал ан газ аккумуляторды жарып жіберуі м мкін. қ қ қ ғ ү 2. ара ыда ант сындыр анда лсіз жар ылды бай ау а болады. Осыны Қ ңғ қ ғ ә қ қ ғ т сіндірі дер. ү ң Жауабы: ант сындыр анда зарядталады. Қ ғ 3. Неге электр сымдарына онып отыр ан с, жо ары кернеуді ос анда қ ғ құ ғ қ қ шып кетеді? ұ Жауабы: Электростатикалы рістен с ауырсындары зара серлесіп қ ө құ қ ө ә аралары ашыла бастайды. Осы олайсыз сер сты шуына себеп қ ә құ ң ұ болады. 4. Электр желісіне шып келіп он ан с а токты сері неге білінбейді? ұ қ ғ құ қ ң ә Жауабы: сты денесі мен оны ая тары арасында ы ткізгіш б лігі зара Құ ң ң қ ғ ө ө ө параллель. М ндай тізбектегі ток к ші кедергіге кері пропорционал с ұ ү құ денесіні кедергісі АВ ткізгіш кедергісінен ана рлым арты болатын, ң ө ғұ қ онда ы ток к ші аз. Ол с а ауіпті. ғ ү құ қ қ

й тапсырмасы: Ү § 43 -44. 20 жатты у. ғ № 4 — № 6 есептер.