Танымды дамуқ О

Танымды дамуқ О у Проблемаларды шешу қ О у қ теориялары О уда ы бихевиористикалы т сіл қ ғ қ ә О ытуда ы танымды т сіл қ ғ қ ә О ытуда ы гуманистік т сіл қ ғ ә О ытуда ы леуметтік қ ғ ә — жа даятты т сіл ғ қ ә Зейін Ойлау С йлеу ө Жады Моральдік пайымдау Зерде теориясы Ой ж гірту ү састы бойынша ой ж гірту Ұқ қ ү Шығармашылық

О ытуда ы бихевиористикалы т сіл қ ғ қ ә Бихевио ристика Мінез – құлықты зерделеу, ортаны зерттеген. Негізін салушы лар Джон Уотсон, Эдвард Торндайк, Скиннер Пікірлер «Түрткі — реакциясы» модельін әзірледі Оқу теориясын әзірледі Адамдардың мінез – құлқын елемеу, ынталандырмау, ол үшін жаза қолдану Қорыты нды Психологияда ы бихевиористикалы ба ыт ортамен зара ғ қ ғ ө байланыста ы мінез- лы ты зерделеу шін ғ құ қ ү эксперименттік р сімдерді пайдалануды арастырады ә қ

Танымды т сілді дамт андар: Жан Пиаже, Джин Пиагет, қ ә қ Мария Монтессори ж не Лев Выготский әОлар кіші жаста ы балалар д л зін орша ан ортамен ғ ә ө қ ғ ж не адамдармен рекеттесу кезінде о у ж не даму ж зеге ә ә қ ә ү асады. Зерттеуші Жан Пиаже ортаны серін мойындады ж не ң ә ә ішкі танымды рылымда ы згерістерді зерттеді. Ол қ құ ғ ө психикалы дамуды қ ң т ртө сатысын: 1. сенсорлы — моторлы , қ 2. оперативтіні алдында ы, ң ғ 3. оперативті 4. оперативтіден кейінгі Джером Брунер жа алы ашу ар ылы о у ң қ қ қ ма ыздылы ын атап к рсетіп, а ыл ң ғ ө қ — ой дерісіні ү ң о ытумен зара байланысу м мкіндіктерін зерттеген. Б л қ ө ү ұ теория о у дерісіне балаларды белсенді атысуын атап қ ү ң қ теді, тіпті бастауыш мектеп жасында ы балалар о у ө ғ қ ж не даму шін ажетті ызмет т рлеріні басым ә ү қ қ ү ң б лігіне бастамашылы етеді деп сендіреді. ө қ О Ы Т У Д А Ы Т А Н Ы М Д Ы Қ Ғ Қ Т С І Л Ә

О уда ы гуманистік т сілқ ғ ә Маслоу Роджерс Ынталандыру пирамидасы болуы м мкін. Оны е ү ң ң т менгі де гейінде ө ң физиологиялы ажеттіліктер, қ қ е жо арысында зін іс ң ғ ө ж зінде таныту орналас ан. ү қ Жо арыра де гейге ту тек ғ қ ң ө т мен орналас ан ө қ ажеттіліктер орындал ан қ ғ жа дайда ана м мкін болады. ғ ғ ү Оны зерттеуі логикалы ң қ ж не интуитивті, зият пен ә сезім йлесім тап ан, ү қ барлы т жірибесімен, қ ә білімімен оса ал анда жеке қ ғ т л аны толы амтиды. ұ ғ қ қ «Осындай т сілмен ә о ы анда, біз б тінбіз, біз қ ғ ү еркекке ж не йелге т н ә ә ә абілеттерімізді толы қ қ ж зеге асырамыз» (Rogers, ү 1983). 1970 ж не 1980 жылдары жазыл ан ересектерге білім беру ж ніндегі к птеген теориялы ә ғ ө ө қ е бектер гуманистік психология а негізделген. Б л т сілде су шін адам леуетіне ерекше ң ғ ұ ә ө ү ә назар аударылады. зіне деген арым Ө қ — атынас – «гуманистік психологияны негізгі белгісі» қ ң (Tennant, 1977). М ндай діс о у мен рационализм объектілері ретінде адам а деген ұ ә қ ғ арым қ — атынаста теріс к з арас а келіп со ты ж не эмоционалды рі субъективті лем жеке қ ө қ қ ә ә ә бостанды ты, та дауды, ынталандыруды ж не сезімдерді амтитынын растады. қ ң ә қ

О ытуда ы леуметтікқ ғ ә — жа даятты т сіл ғ қ ә О ушылар лемді т сіну шін рылымдар мен модельдерді қ ә ү ү құ игеріп ана оймай, з рылымы бар орта а атысады. О у сан қ қ ө құ ғ қ қ алуан т жірибелік ызметке атысуды амтиды. ә қ қ қ Зерттеуші Альберт Бандура зара рекеттестікті ж не ө ә ә танымды дерісті зерттеді. қ ү Субъектілерге бас аларды мінез қ ң — л ыны салдарын к руге, құ қ ң ө рт рлі мінез ә ү — лы ты салдары туралы белгілі т сінік алу а құ қ ң ү ғ м мкіндік беретін т сілді бірі – ба ылау ү ә ң қ Зейін Хаген мен Хейл (1973) 5– 6 жасар балаларды бірнеше ашы хатта ы суреттерді есте са тауды қ ғ қ с рау ар ылы селективті зейінні дамуын к рсетті. ұ қ ң ө

Жады ыс а мерзімді жады за мерзімді жадыҚ қ Ұ қ (ж мыс жадысы) 1. Р сімдік жады ұ ә 2. Эпизодты жады қ 3. Семантикалы жады қ Аткинсон мен Шифрин (1968) ыс а мерзімді есте қ қ са тау адамны жадында қ ң негізгі орын алатынын аны тады. Баддели мен қ Хитчті (1974) кейінгі ң ж мыстарында ол Ж мыс ұ ұ жадысы деп аталды. Р сімдік жады – рекеттерді алай орындау керек екендігі туралы, ә ә қ мысалы, асы пен тама ішу, т йме та у, секіру, велосипедпен қ қ қ ү ғ ж ру, арындашпен жазу, доп ла тыру ү қ қ сияқты іс-қимылдар арқылы дамитын бізді ң білімімізді са тайтын « ойма» . қ қ Эпизодты жады дегеніміз бізді т жірибемізді толы қ ң ә ң қ тізімі ал аш ы болып са талатын ж йе. К збен шолу аса ғ қ қ ү ө ма ызды бол анына арамастан, эпизодты жады а бас а ң ғ қ қ ғ қ а параттар – сезім м шелерінен келетін а параттар да қ ү қ кіреді. Семантикалы жады – за мерзімді жадыны е со ы қ ұ қ ң ң ңғ ж не те м нді емес аспектісі, себебі бізді дамуымызда ә ң ж не с йлеуімізде аса жиі к рінетін бізді символдар ә ө ө ң жасау абілетімізге байланысты. қ

С йлеу ө Тілді йрену к рделі деріс ү ү ү Біра , балаларды с зді т сінуді ж не пайдалануды йрену қ ң ө ү ә ү жылдамды ы – б л т сінікке с йкес келмейді, кез келген ғ ұ ү ә жа дайда олар деттегідей с йлеуді м лдем жа а ғ ә ө ң ү ң фрагменттеріні т ра ты а ынын айтады. ң ұ қ ғТ рт жасар балалар к п с ра ояды ж не ө ө ұ қ қ ә « айда» , «не» , «кім» , «неге» , « ашан» (осындай қ қ т ртіппен жаттал ан) сия ты к птеген ә ғ қ ө с ра тарды пайдаланады. 1500 с зден рал ан ұ қ ө құ ғ с здік ор ө қБес жасар балалар ба ыны ы б ліктері ғ ңқ ө бар алты с зден с йлем рай алады ө ө құ ж не 2 мы с з пайдаланады. ә ң ө

Ойлау Метосана дегеніміз не? Метасана деген терминді «т л аны зін- зі тануы ж не з ұ ғ ң ө ө ә ө танымды дерістері мен стратегиясын арастыру» сипаттамасы қ ү қ ретінде Флейвелл енгізді (Flavell, 1979). Метасана жай ойлап рі біліп ә ана оймай, адамдарды алай ойлайтынын, не білетінін арастыра қ қ ң қ қ отырып, зіндік рефлексия жасау м мкіндіктерін зерделеу абілетіне ө ү қ жатады. Метасананы о ыту жолдарыны бірі – ойлау тілін аны етіп жасау, қ ң қ оны саба жоспарына ж не сыныпта тал ылау а осу болып қ ә қ ғ қ табылады. Пайдаланыл ан терминдерді т сіндіру ажеттігімен бірге балалар а ғ ү қ ғ сол терминдерге з с здерімен аны тама беру міндетін де ж ктеу ө ө қ ү керек.

састы бойынша ой ж гіртуұқ қ ү моральдік пайым Ой ж гірту ү зерде теориясы састы бойынша ойлау абілеті – адамны санасы ж не білім алуы шін аса ма ызды. Ұқ қ қ ң ә ү ң састы бойынша ой ж гірту – ой ж гіртуді жо ары де гейдегі да дылары, олар а Ұқ қ ү ү ң ғ ғ проблемалармен табысты ж мыс істеуге м мкіндік береді, рт рлі м нм тіннен алын ан т рлі ұ ү ә ә ғ ү а паратты пайдалану ар ылы о ыту мен білімді жа а жа дайлар а орайластыру абілеті қ қ қ ң ғ ғ қ негелі даму – психология мен білім беруді негізгі та ырыптарыны бірі. Пиаже негелі Ө ң қ ң ө дамуды екі кезе дік дерісін сипаттады, ал Кохлберг негелі даму теориясында рт рлі ш ң ң ү ө ә ү ү де гейдегі алты кезе ді б ліп к рсетті. Кохлберг негелі даму – б л мір бойы ж ретін ң ң ө ө ө ұ ө ү т ра ты деріс деп болжап, Пиагетті теориясын дамытты. ұ қ ү ң I де гей. Нормативтікке дейінгі моральдік пайымдау ң II де гей. Д ст рлі моральдік пайымдау ң ә ү III де гей. Нормативтіктен кейінгі моральді пайымдау ң «Зерде теориясы» (ЗТ) – бас аларды зерделі делдал ретінде т сінуді ерекше қ ү ң когнитивті абілеті, б л оларды к з арасын сенім мен тілек сия ты теориялы қ ұ ң ө қ қ қ т жырымдама терминдерін т сіндіру шін ажет. Зерде теориясы деп іс- рекеттерге ұ ү ү қ ә келетін а ыл-ой к йіні ке спектрін (сенім, тілек, ниет, елестету, эмоциялар ж не ә қ ү ң ң ә т. б. ) т сінеміз. ыс аша айт анда, зерде теориясы – з сана ны ж не бас а адамдар ү Қ қ қ ө ң ң ә қ санасыны мазм нына ой ж гірте білу деген с з. ң ұ ү ө

Зерде теориясы «Зерде теориясы» (ЗТ) – бас аларды зерделі қ делдал ретінде т сінуді ерекше когнитивті абілеті, ү ң қ б л оларды к з арасын сенім мен тілек сия ты ұ ң ө қ қ теориялы т жырымдама терминдерін т сіндіру қ ұ ү шін ажет. Зерде теориясы деп іс- рекеттерге ү қ ә келетін а ыл-ой к йіні ке спектрін (сенім, тілек, ә қ ү ң ң ниет, елестету, эмоциялар ж не т. б. ) т сінеміз. ә ү ыс аша айт анда, зерде теориясы – з сана ны Қ қ қ ө ң ң ж не бас а адамдар санасыны мазм нына ой ә қ ң ұ ж гірте білу деген с з. ү ө

Шы армышылығ қ Шы армашылы деріске, німге немесе ғ қ ү ө жеке т л а а атысты арастырылады (Barron, ұ ғ ғ қ қ 2002) ж не ол ар ылы бірегей, жо ары сапалы ә қ ғ ж не дана н тижелер шы атын т л ааралы рі ә ә ғ ұ ғ қ ә т л аішілік деріс деп сипатталады. ұ ғ ү Конвергентті ж не дивергентті ойлау ә Гилфордты (1956) ң Валлах (1970) зияткерлік абілет пен қ шы армашылы бір-біріне т уелсіз ж не ғ қ ә ә шы армашылы ы жо ары балада жо ары ғ ғ зияткерлік абілеттер болуы да, болмауы да қ м мкін деп есептеген. ү