Таби ат ресурстарын пайдалану т лемдері ғ

Таби ат ресурстарын пайдалану т лемдері ғ ө Т лем т рлері мен аны тау станымдары. ө ү қ ұ Нары атынастарына негізделген экономиканы негізін тауар айналымы райды. Б л жа дайда о амды қ қ ң құ ұ ғ қ арым- атынас а атысатын таби ат ресурстары, оны ішінде таби и ортаны сыйымдылы ы, ндіріске, тіршілікке қ қ ғ ң ғ ө олайлы ы тауар а айналады. қ ғ ғ Таби ат ресурстарын тиімді пайдалануды е басты шарты оларды а ылы болып келетіндігі. йткені, таби ат ғ ң ң ң қ Ө ғ ресурстарын пайдалану тегін болса, оларды немдеп, тымды пайдалану а, таби атты ор ау а, орын молайту а ү ұ ғ ғ қ ғ ж мылдыратын экономикалы механизм тудырмайды, м дде ар ылы ынталандырмайды. Ол таби ат ресурстарыны ұ қ ү қ ғ ң ысырабына кеп со ады. ә ғ Таби ат ресурстары жалпыхалы ты (мемлекеттік) меншікте болып, пайдаланушылар а тегін берілген жа дайда ғ қ қ ғ ғ немдеу нормалары болуына, оларды мемлекет тарапынан немі ада алауына арамастан, ысырапшылы а жол ү ң ү қ ғ қ ққ берілді. Мысалы, жалпыхалы ты меншікті олдайтын б рын ы Ке ес Ода ында жалпы німні бір лшеміне қ қ қ ұ ғ ң ғ ө ң ө лемде е к п м лшерде таби ат ресурстары ж мсалды. ә ң ө ө ғ ұ Сонды тан т лемдерді таби ат ресурстарын тымды немдеп пайдалану а, таби атты ор ау а, оны байлы тарын қ ө ғ ұ ү ғ ғ қ ғ ғ ң қ са тау а, молайту а ж мылдыратын е басты экономикалы бас ару тетігі деп арастырамын. Со ан арамастан, қ ғ ғ ұ ң қ қ қ ғ қ т лемдерді ызметін р т рлі ма ынада т сінушілік кездеседі: ө ң қ ә ү ғ ү 1. таби атты пайдалануда ы арендалы (жала ы), дифференциалды т лем; ғ ғ қ қ қ ө 2. таби ат ресурстарыны орнын толтыру шы ындары; ғ ң ғ 3. айып т лемдер; ө 4. таби ат ресурстарын алпына келтіру шы ындары ж не дифференциалды рента; ғ қ ғ ә қ 5. кендерді іріктеп ндіргенде, бос жыныстар араластыр анда т ленетін айып; ө ғ ө 6. пайдалы компоненттерді толы ндірмегені, жо алт аны шін айып т леу; қ ө ғ қ ү ө 7. кендерді ндіру сату технологиясын орындама анда т ленетін айып; ө ұқ ғ ө 8. таби ат ор ау шы ындарын айтару; ғ қ ғ ғ қ 9. таби и ортаны ласта аны шін т лем; ғ ғ ү ө 10. таби и орта а келтірілген зиянны орнын толтыру; ғ ғ ң 11. таби ат ресурстарын пайдалану салы ы деп атайды. ғ ғ Таби аты ресурстарын пайдалану. ғ ң

• Таби ат ресурстарын пайдалану т лемдері ғ ө • Т лем т рлері мен аны тау станымдары. ө ү қ ұ • Нары атынастарына негізделген экономиканы негізін тауар айналымы райды. Б л жа дайда о амды қ қ ң құ ұ ғ қ арым- атынас а атысатын таби ат ресурстары, оны ішінде таби и ортаны сыйымдылы ы, ндіріске, қ қ ғ ң ғ ө тіршілікке олайлы ы тауар а айналады. қ ғ ғ • Таби ат ресурстарын тиімді пайдалануды е басты шарты оларды а ылы болып келетіндігі. йткені, таби ат ғ ң ң ң қ Ө ғ ресурстарын пайдалану тегін болса, оларды немдеп, тымды пайдалану а, таби атты ор ау а, орын ү ұ ғ ғ қ молайту а ж мылдыратын экономикалы механизм тудырмайды, м дде ар ылы ынталандырмайды. Ол таби ат ғ ұ қ ү қ ғ ресурстарыны ысырабына кеп со ады. ң ә ғ • Таби ат ресурстары жалпыхалы ты (мемлекеттік) меншікте болып, пайдаланушылар а тегін берілген ғ қ қ ғ жа дайда немдеу нормалары болуына, оларды мемлекет тарапынан немі ада алауына арамастан, ғ ү ң ү қ ғ қ ысырапшылы а жол берілді. Мысалы, жалпыхалы ты меншікті олдайтын б рын ы Ке ес Ода ында жалпы ққ қ ұ ғ ң ғ німні бір лшеміне лемде е к п м лшерде таби ат ресурстары ж мсалды. ө ң ө ә ң ө ө ғ ұ • Сонды тан т лемдерді таби ат ресурстарын тымды немдеп пайдалану а, таби атты ор ау а, оны қ ө ғ ұ ү ғ ғ қ ғ ғ ң байлы тарын са тау а, молайту а ж мылдыратын е басты экономикалы бас ару тетігі деп арастырамын. қ қ ғ ғ ұ ң қ қ қ Со ан арамастан, т лемдерді ызметін р т рлі ма ынада т сінушілік кездеседі: ғ қ ө ң қ ә ү ғ ү • 1. таби атты пайдалануда ы арендалы (жала ы), дифференциалды т лем; ғ ғ қ қ қ ө • 2. таби ат ресурстарыны орнын толтыру шы ындары; ғ ң ғ • 3. айып т лемдер; ө • 4. таби ат ресурстарын алпына келтіру шы ындары ж не дифференциалды рента; ғ қ ғ ә қ • 5. кендерді іріктеп ндіргенде, бос жыныстар араластыр анда т ленетін айып; ө ғ ө • 6. пайдалы компоненттерді толы ндірмегені, жо алт аны шін айып т леу; қ ө ғ қ ү ө • 7. кендерді ндіру сату технологиясын орындама анда т ленетін айып; ө ұқ ғ ө • 8. таби ат ор ау шы ындарын айтару; ғ қ ғ ғ қ • 9. таби и ортаны ласта аны шін т лем; ғ ғ ү ө • 10. таби и орта а келтірілген зиянны орнын толтыру; ғ ғ ң • 11. таби ат ресурстарын пайдалану салы ы деп атайды. ғ ғ