Та ырыбы: қ абыну. Ауыру. Оны

Та ырыбы: қ абыну. Ауыру. Оны рылымы, механизмі, ткізу Қ ң құ ө жолдары, а заны ауыру сезіміне реакциясы. ғ ң Орында ан: Жамалбек А. С ғ Тексерген: Нурмолдин Ш. М Курс: 3 Тобы: СТ 14 -004 -02 Факультет: Стоматология Алматы-2016 Кафедра: Иммунология

Жоспары: 1. Ауру аны тамасық 2. Ауруды кезе і ң ң 3. ткізу жолдары Ө 4. абыну Қ 5. орытынды Қ

Ауру анықтамасы I. Ауру — жара атқ , жаралану, сыр ат, шектен тыс к шті тітіркендіргіштер қ ү серінен болатын патофизиологиялы к йді білдіреді. М ндай кезде ә қ ү ұ детте «ауырады» , «сыр ырайды» , « а сайды» , «ауырсынады» сия ты ә қ қ с з тіркестері ө айтылады. II. Ауру (Morbus) — сыр ат, ауру. Ауруды рт рлі аны тамасы белгілі, қ ң ә ү қ соны бірі: ң Ауру-сырт ы ж не ішкі себептерді серінен организмні рылысы мен қ ә ң құ функциясы б зыл ан, сонымен атар оны бейімделу — тем реактивтігі ұ ғ қ ң ө зіндік сапада ж мылдырыл ан мір, ауру а адамны орта а толы не ө ұ ғ ө ғ ң ғ қ жартылай бейімделуі тежеліп, оны мір рекеті бостанды ыны шектелуі ң ө ә ғ ң т н. ә

Ауру — а заны тіршілік етіп, сіп-ену абілетіні б зылуы. Ауру ғ ң ө қ ң ұ туралы ымда р т рлі к з арастар болып келген. Ертедегі Рим ұғ ә ү ө қ д рігері, ә Гипократ ауру дегенді 4 т рлі с йы затты зара алмасып, ү ұ қ ң ө згеруіне пайда болады деп есептеген. Б л туралы материалитсік ө ұ к з арас негізі ө қ бу ли ибн СннаныӘ Ә ң е бегінде басталады. Ол ауруды ң ң сырт ы орта жа дайына байланысты болатынын ж не р нау асты қ ғ ә ә қ ң зіне ерекше ем олдану ажет екенін айт ан. ө қ қ қ

Аурудың кезеңі Адамны ауру а шолы уы к бінесе сырт ы орта факторлары себепкер ң ғ ғ ө қ болады. Нау ас адамны е бек абілеті нашарлап, ішкі-сырт ы былыс қ ң ң қ қ құ серлеріне бейімділігі т мендейді. Денеі бір жерінен бастал ан ауру ә ө ң ғ зардабыбірте-бірте барлы а за а таралады. Кейде ауры денені тез шарпып қ ғ ғ кетеді де, оны ай жерде бастал ыны белгісіз болады. Ауруды да, оны ә ң қ ғ ң тудыр ыш факторларды да алуан т рлі болуына арамастан, ауруды кезе і ғ ң ү қ ң ң шке б лінеді: ү ө -Жасырын кезе і, ң -На ыз ауру ғ -Айы у кезе і. ғ ң

1. Жасырын сатысы ауру туындататын ы палды серінен бастап қ ң ә ауруды ал аш ы клиникалы к ріністеріне дейінгі уа ыт а созылады. ң ғ қ қ ө қ қ Ол ж палы аурулар кездерінде инкубациялы , химиялы заттармен ұқ қ қ уланулар, с улелік ауру ж. б. кездерінде латенттік, спелер дамуында — ә ө спе алды немесе обыралды делінеді ө Артынан ауруды ал аш ы хабаршы, бейна ты, белгілері: лсіздік, ң ғ қ қ ә к іл-к йді бей-жайлы ы, й ыны б зылуы, т бетті болмауы, бас өң ү ң ғ ұ қ ң ұ ә ң ауыруы т. с. с. пайда болады. Б л ауруды басталу сатысын хабаршы ұ ң (продромалы ) сатысы дейді. қ

2. Осыдан кейін ауруды екінші ай ындалу кезе і ң қ ң басталады, оны барлы клиникалы йгіленімдері ң қ қ ә (симптомдары) ай ын бай алады. Олар дамы ан ауру а ана қ қ ғ ғ ғ т н арнайы (спецификалы ) ж не к птеген аурулар а ә қ ә ө ғ жалпылама бейна ты (бейспецификалы ) болып қ қ ажыратылады. Сонымен бірге, ауруды йгіленімдері ң ә (симптомдары) т л алы (субъективтік) ж не д лелімді ұ ғ қ ә ә (объективтік) болады.

ткізу жолдары: Ө Афферентті (лат. afferens — келгіш) — организмні сезім м шелерінде ә ң ү пайда бол ан ж йке тол ынын (импульсін) орталы ж йке ж йесіні ғ ү қ қ ү ү ң м шелеріне, оларда ы ү ғ ж йке орталы тарынаү қ ткізу былысыө құ Эфференттік ж йке ү ( лат. efferens — жеткізетін)— ми ж не бас а ә қ б лімдерді ө ң импульстерін б лшы етке, сезім м шелеріне жеткізетін ұ қ ү ж йке талшы тары. ү қ

Ж йке – ж йке талшы тарынан рал ан тіндер шо ырлары. Ж йке, ү ү қ құ ғ ғ ү нерв (латынша nervus, ал грекше neuron – сі ір, желі) — ми мен ж йке ң ү т йіндерін денені бас а органдарымен ж не тіндерімен ү ң қ ә байланыстырады. Ж йке талшы тары ү қ дендрит (ж йке клеткасыны ү ң ыс а тарма ты сіндісі) ж не қ қ қ ө ә аксоннан немесе нейриттен (ж йке ү импульстерін ж йке баратын бас а м шелер мен ж йке клеткаларына ү қ ү ү жеткізетін сінді) т рады. р ж йкені зіне т н сезімталды , ө ұ Ә ү ң ө ә қ оз алт ыш, соматикалы , симпатикалы асиеттері болады. Ж йке қ ғ қ қ ү д некер тінді абы пен аптал ан. р ж йке талшы ыны абы ы – ә қ қ қ ғ Ә ү ғ ң қ ғ эндоневрий, желі абы ы – периневрий, ал ж йкені б тіндей абы ы – қ ғ ү ң ү қ ғ эпиневрий деп аталады. Нейронны ж йке импульстарын ткізетін сіндісі аксонды – ж йке ң ү ө ө ү талшы тары деп атайды. қ Нейрондар мен нейроглиядан т ратын тінді – ж йке тіні деп атайды. ұ ү Ж йке клеткасыны зын сіндісі – аксонны миелин абы сыз ү ң ұ ө ң қ қ б лігіндегі а парат абылдайтын ж не ткізетін б лігін – ж йке штары ө қ қ ә ө ө ү ұ деп атайды. Хабарды сезімтал немесе сенсорлы ж йке штары абылдайды, қ ү ұ қ эффекторлы ж йке штары ткізеді. қ ү ұ ө

Нейроглия – ж йке клеткаларыны , оларды сінділеріні тіні. Нейроглия ү ң ң ө ң ж йке ж йесіне ор аныш ызметін ат арады рі ж йке импульстерін ткізеді. ү ү қ ғ қ қ ә ү ө Ж йке ж йесі ішкі ж не сырт ы тітіркендіргіштер серін абылдап, талдайды. ү ү ә қ Ж йке ж йесі сырттан келген а паратты деп ана оймай, зіндік ү ү қ өң қ қ ө белсенділігін де (а ыл-ес механизмі) са тайды. Организм ызметін реттеп қ қ қ йлестіріп отыратын аса оз ыш ж не озуды тез ткізетін сінділері бар ү қ ғ ә қ ө ө ж йке ү клеткасы нейрон деп аталады. Оны ат аратын ызметі – озу мен тежеу. ң қ қ қ

Т йіндердегі ж йке талшы тары зара ү ү қ ө бір-бірімен ана байланысып оймай, тиісті ғ қ рецепторлар ж не орындаушы органдармен ә (б лшы ет, бездер) де байланысады. Белгілі бір ұ қ ашы ты тан сер абылдау абілеті дамып, ол қ қ қ ә қ қ сезім органдарымен байланыста болып, организмні бас б лімінде орналас ан ж йке ң ө қ ү т йіндері лкейіп, к рделілене т седі. ү ү

Шеткі ж йке ж йесі ү ү – соматикалы ж йке қ ү ж йесінен ж не ү ә вегетативтік ж йке ү ж йесінен т рады. ү ұ

Вегетативтік немесе автономдық ж йке ү ж йесі ү ( вегетативная, или автономная нервная система ); ( systemanervosum autonomicum ; грек , systema — ж йе, ү б ліктерден рал ан б тін; ө құ ғ ү лат. nervus — ж йке; грек, autos ү — зім, здігінен; ө ө nomos — за ) — барлы ішкі м шелер ң қ ү ж йелері м шелеріні (ас орыту, тыныс алу, з р б лу, ү ү ң қ ә ө аталы ж не аналы к бею м шелер ж йелері), тамырлар қ ә қ ө ү ү м шелері ж йелеріні ( анайналым, ү ү ң қ лимфаайналым , ан қ жасау м шелер ж йелері), сырт ы ж не ішкі ү ү қ ә секреция бездеріні , біры ай салалы ет лпасыны ызметтерін ң ңғ ұ ң қ реттейтін ж йке ж йесіні б лімі. ү ү ң ө Вегетативты ж йке қ ү ж иесі де, ж йке ж йесіні бас а ү ү ү ң қ б лімдері сия ты ө қ нейроциттерден ж не ж йкелік ә ү нейроглиядан рал ан. құ ғ

Вегетативтік ж йке ж йесіү ү — организмдегі орналасу орындары мен ат аратын ызметтеріне байланысты қ қ симпатикалы қ ж не ә парасимпатикалық б лімдерге б лінедіө ө Симпатикалы ж йке ж йесіні медиаторы — ацетилхолин қ ү ү ң (преганглийлік талшы тар) мен норадреналин (постганглийлік қ талшы тар). Симпатикалы ж йке ж йесі талшы тарыны қ қ ү ү қ ң регенерациялы абілеттері жо ары болады. Оны озуы қ қ ғ ң қ н тижесінде организм стресс жа дайынан шы ады, ж рек ә ғ ғ ү ж мысыны ыр а ы жиілеп, артериялы ысым жо арылайды. ұ ң ғ ғ қ қ ғ Б лшы етті анмен жабды талуы жа сарып, анда ы ұ қ ң қ қ ғ глюкоза де гейі к теріледі, ал ас азан ж йесіні ызметі ң ө қ ү ң қ баяулайды. Осы серлер организмні к шін жина тап, оны ә ң ү қ ң стрестен шы уына м мкіндік ту ызады. ғ ү ғ

Парасимпатикалық нерв ж рек ж мысын баяулатып, ан ү ұ қ ысымын т мендетеді, ас орыту а заларыны ызметін қ ө қ ғ ң қ жандандырады. Демек, оны серімен организмде ор ң ә қ толы тыру, оны алпына келтіру рдістері ж реді. қ қ ү ү Сонымен, симпатикалы қ ж йе организмні жалпы ү ң белсенділігін жо арылатса, парасимпатикалы ж йе оны ғ қ ү ң рекеті кезіндегі шы ынды жабу а, организм орын айта ә ғ ғ қ қ толы тыру а жа дай ту ызады. қ ғ ғ ғ

Невралгия (грек тілінен neuron – ж йке ж не algos – сыр ырау, ауырсыну) – ү ә қ шеткі ж йкені стамалы ауруы. Невралгияны пайда болуына ж йкені ү ң ұ ң ү ң абынуы, ж йкені шо ырлан ан жері мен омырт а жотасыны аурулары қ ү ң ғ ғ қ ң немесе тіндер мен органдарды жара аттануы, инфекция т суі (т мау), атты ң қ ү ұ қ суы тию, т. б. сер етеді. Невралгия а ш тарма ты, қ ә ғ ү қ — желке — абыр а қ ғ -аралы ж йкелер жиі шалды ады. қ ү ғ ш тарма ты ж йкені Невралгиясы с биді ал аш тісі шы ан кезде Ү қ ү ң ә ң ғ ққ иынды тар ту ызса, ж л ан тісті орны абынып, атты суы тисе не қ қ ғ ұ ғ ң қ қ қ инфекция т ссе, сондай-а пульпит (тіс тініні абынуы) ж не периодонтитті ү қ ң қ ә ң (тіс т біні сырт ы абы ыны абынуы) ас ынуынан болады. Б л кезде ү ң қ қ ғ ң қ қ ұ бетті б лшы еті тітіркеніп, адамны аузын ашуы, ж тынуы, ж телуі ң ұ қ ң ұ ө иындайды, ауру стамасы кенеттен болып, бірнеше минуттан бірер са ат а қ ұ ғ қ созылуы м мкін ү

Қабыну (лат. — inflammatio, грек. — phlogosis) көптеген аурулардың даму негізінде жатады. Қабыну деп жануарлардың даму сатыларында пайда болған, жергілікті бүлінуге жауап ретінде дамитын, микроциркуляциялық арналардың, қан жүйесінің, дәнекер тіннің бүліндіргіш әсерді шектеп аластауға, бүлінген тінді қалпына келтіруге бағытталған сатылы өзгерістерімен көрінетін біртектес дерттік үрдісті түсінеді. Қабыну өзіне тән ішкі заңдылықпен дамиды және алдыңғы сатысы кейінгілерінің пайда болуына әкеледі. Қабыну үрдісі кез келген жағдайларда үш құбылыстан (компоненттен): әлтерациядан, микроциркуляцияның бұзылыстары мен экссудациядан және пролиферациядан тұрады. Қабынудың бұл құбылыстары жиі бір мезгілде пайда болады. Бірақ, қабынудың алғашқы құбылысы болып әрқашан бірінші әлтерация есептеледі, ал пролиферация қабынудың соңғы сатысына тән. Қабынудың сыртқы белгілері өте ертеден белгілі. Оларды Цельс пен Гален бұдан 2000 жылдай бұрын жазып қалдырған. Оларға домбығу (tumor), қызару (rubor), қызу (color), ауыру (dolor) және қызметінің бұзылуы (function laesa) жатады.

Этиологиясы. Қабыну туындатқан себебіне қарай инфекциялық және бейинфекциялық болып бөлінеді. Қабыну туындататын барлық ықпалдар экзогендік (сыртқы) және эндогендік (ішкі) болып екі топқа бөлінеді. Сыртқы ықпалдарға микроорганизмдер (бактериялар, вирустар); жануарлар организмдері (қарапайымдар, құрттар, жәндіктер); химиялық заттар (қышқылдар, сілтілер); механикалық (бөгде денелер, жарақат, қысым) және температуралық әсерлер (суық, ыстық); сәуле қуаттары (радийбелсенді, ультракүлгін және рентген сәулелері) жатады. Қабынуды туындататын организмнің ішкі ықпалдарына: тромбоз, қан құйылу, тас құрылу, микроциркуляцияның, зат алмасуының бұзылыстары ж. б. жатады. Әлеуметтік орта құбылыстарының әсерлерінен дамитын жандүниелік күйзелістер, эмоциялық зорлануларда қабынудың себебі болуы ықтимал. Олар қан айналым бұзылыстарына, зат алмасудың өзгерістеріне (май қышқылдарының асқын тотығуына) әкеліп, жергілікті ағзаның (асқазанның, жүректің ж. б. ) кейбір, кейде тіпті әдеттегі, қоздырғыштарға төзімділігі әлсіретуі мүмкін.

Патогенезі. Қабынудың патогенезін мына тізбек бойынша қарауға болады: 1. Әлтерация: бірінші және екінші. 2. Экссудация (микроциркуляция бұзылыстары, лейкоцидтердің эмиграциясы). а) қан тамырларының реакциялары (ишемия, артериялы және веналық гиперемия, стаз). ә) экссудацияның өзі б) лейкоциттердің тамыр жиегіне кемерленіп тұруы (маргинациясы) мен эмиграциясы. в) қан тамырлары сыртындағы үрдістер (хемотаксис, фагоцитоз). 3. Пролиферация.

Әлтерация (лат. alterare — бүліну) — жасушалардың, жасуша аралық заттардың, нерв аяқшаларының, қан тамырларының дистрофиялық, некробиоздық немесе некроздық бүлінулерімен сипатталады. Бірінші әлтерация зақымдаушы қоздырғыштың тікелей әсерінен дамиды. Бұл кезде жасушаның сыртқы қабығы бүлінуімен қатар митохондрийлардың мембраналары зақымданады. Мембраналардың иондық насостарының қызметтері нашарлайды; жасуша мембраналарының өткізгіштігі жоғарлайды. Алғашқы әлтерацияның нәтижесінде қан жасушалары (тромбоциттер, эозинофилдер, нейтрофилдер, базофилдер, моноциттер, лимфоциттер) және тін базофилдері (мес жасушалары) іштеріндегі белсенді заттарын, түйіршіктерін сыртқа шығарады. Осыдан жасуша аралық кеңістіктерде биологиялық белсенді заттар көбейеді. Бұл заттарды қабынудың дәнекерлері (медиаторлары) деп атайды. Олар айналасындағы сау жасушалардың бүлінуіне әкеледі. Сонымен, бірінші әлтерация қабыну шақыратын қоздырғыштың тікелей әсерінен пайда болады. Ал, екінші әлтерация тіндерге лизосомалық ферменттердің және биологиялық белсенді заттардың (қабыну медиаторларының немесе дәнекерлерінің) әсерлерінен дамиды.

Қазір көптеген қабыну дамуына қатысатын биологиялық белсенді заттар зерттелген. Оларды: жасушалардан пайда болатын (жасушалық) дәнекерлер және қан плазмасында болатын (гуморалдық) — медиаторлар деп екі топқа бөледі. Жасушалық медиаторларға гистамин, серотонин, лизосомалық ферменттер, катиондық нәруыздар, лимфокиндер, простагландиндер, циклдік нуклеотидтер жатады. Қан плазмасында калликреинкининді, комплемент және қан ұю жүйесіне қатысатын заттар болады және олар әсерленеді, қабыну дамуына дәнекерлер болады. Гистамин мес жасушаларда немесе лаброциттерде гепаринмен және химазамен байланысқан әсерсіз түрде болады. Бос күйінде ол ұсақ тамырларға (капиллярлар, венулалар), олардың кемерлерінің өткізгіштігін көтеріп, кеңітетін әсер етеді. Гистамин аз мөлшерде артериолаларды кеңітеді, ал көп мөлшерде — венулаларды жиырады.

Серотонин қабынудың келесі жасушалық медиаторы болып саналады. Ол адамда тромбоциттерде, ішектің шырышты қабығының хромафиндік жасушаларында, сонымен қатар мидың кейбір нервтік құрылымдарында болады. Жасушалардың бүлінуі кезінде серотонин сыртқы ортаға шығып, тамырлардың өткізгішгігін жоғарылатады. Мес жасушалары мен базофильдерден гепарин босайды. Ол капиллярлардың ішкі қабатында фибриннің құрылуына бөгет жасайды, қан ұю үрдісін тежеп, гистаминді байланыстырып, комплементті тежеп, қабынуға қарсы ықпал етеді. Фагоциттердің катиондық нәруыздары тамыр кемерлерінің өткізгіштігін көтереді, зат алмасуды күшейтеді және бактерицидтік әсер етеді. Лимфокиндер — лимфоциттерде болатын пептидтері қабыну медиаторларына жатады. 10 -нан астам лимфокиндердің түрлері белгілі. Простагландиндер. Олар қан тамырларын кеңітеді, экссудацияға, хемотаксиске әкеледі, қан ұю үрдістерін кейде қарма-қарсы бағыттарда өзгертеді. Арахидон қышқылы гиперергиялық (аллергиялық) қабынудың қуатты дәнекерлері және экссудацияға, хемотаксиске, тамыр кемерлерінің кеңуіне әкеледі; бронхиолардың тегіс еттерін жиырылтады.

Экссудация (лат. exsudare — терлеу) деп қанның сұйық бөлшектерінің, онда еріген электролиттердің, қан нәруыздары мен жасушаларының тамыр сыртындағы тінге шығуын айтады. Экссудацияның негізгі себебі тамырлар қабырғаларының өткізгіштігінің көтерілуі. Қан нәруыздарының сыртқа шығуына байланысты тамыр сыртында олардың мөлшері өседі. Бұл онкотикалық қысымның көтерілуіне әкеледі. Экссудациямен лейкоциттердің эмиграциясы (лат. emigrare — орын ауыстыру) тығыз байланысты және ол үш сатыдан тұрады: 1. Лейкоциттердің тамыр жиектеріне кемерленіп тұруы (маргинация); 2. Лейкоциттердің тамыр қабырғалары арқылы тамырдың сыртына шығуы; 3. Лейкоциттердің қабыну ошағында қозғалуы;

Экссудаттың жасушалық құрамы қабынудың пайда болу себебімен үлкен дәрежеде байланысты. Егер қабыну ірің туындататын микробтардың (стафилококктар, стрептококктар) әсерінен дамыса, онда экссудатта нейтрофилдік лейкоциттер басым болады, егер қабыну иммундық негізде (аллергия) болса немесе қарапайым жануарлармен, құрттармен шақырылған болса, онда эозинофилдер көп болады. Баяу дамитын қабыну кезінде (туберкулез, сифилис) экссудатта бір ядролы жасушалар (лимфоциттер, моноциттер) көп болады. Қабыну ошағында лейкоциттердің негізгі қызметі болып, бөтен бөлшектерді сіңіру және қорыту (фагоцитоз) есептеледі. Фагоцитоз төрт сатыда өтеді: 1. Жақындасу, 2. Жабысу, 3. Жұту, 4. Қорыту.

Пролиферация (лат. proles — ұрпақ, fero — әкелу) қабынуға қатысатын әсіресе макрофагтар мен лимфоциттердің, жергілікті тін жасушаларының өсіп-өнуі. пролиферацияны дамытатын бірнеше медиаторлар белгілі, пролиферация үрдісі белгілі бір мөлшерде болуы қажет. Оның тым артық болуы ағзаның сыртқы пішінін өзгертетін және қызметін бүзатын артық тыртық тіннің өсіп-өніп кетуіне әкеледі. Бұл әсіресе жүрек қақпақшаларының, ми қабықтарының қабынуы кезінде өте қауіпті. Сондықтан қабыну ошағында дәнекер тіні же. сушаларының өсіп-өнуі белгілі мөлшерде шектеліп тұруы қажет. Сайын келгенде, тіннің кішігірім бүлінулерінде, жарақаттануында асқынбай бітетін қабыну үрдісі толық қалпына келумен аяқталады. Тым көп жасушалар тіршілігін жоғалтқанда ақау дәнекер тінге ауысып артынан тыртық пайда болады.

орытындыҚ Ауыруды туі ң ө ал аш ығ қ , ай ындалуқ ж не ә ая талуқ кезе інен т рады. ң ұ Ауруды ал аш ы кезе іні жасырын ж не басталу сатылары болады. ң ғ қ ң ң ә Жасырын сатысында ауруды еш андай белгілері бай алмайды. Кейін ң қ қ осымша белгілер ( лсіздік, бейжайлы , й ы б зылуы, т бетті қ ә қ ұ ә ң болмауы, бас ауруы, т. б. ) біліне бастайды. Ай ындалу кезе інде ауруды клиникалы белгілері (симптомдары) қ ң ң қ ай ын білінеді. Ауруды ая талу кезе інде нау ас адам толы ынан қ ң қ ғ ауы ады немесе жартылай сауы ады. Кейде ол созылмалы т рге ауысады ғ ғ ү немесе аза а душар етеді. К птеген аурудан алдын ала са тану а болады. қ ғ ө қ ғ Ол шін салауатты мір салтын са тауды ма ызы зор. ү ө қ ң ң

Пайдаланыл ан дебиеттерғ ә 1. Стоматология терминдеріні орысша- аза ша т сіндірме с здігі. – Алматы, аза стан, 1991. I ң қ қ ү ө Қ қ О. Д. Дайырбеков, Б. Е. Алтынбеков, Б. К. Тор ауытов, У. И. Кенесариев, Т. С. Хайдарова 4 ғ 2. Ауруды алдын алу ж не са тандыру бойынша орысша- аза ша терминологиялы с здік. ң ә қ қ ө Шымкент. “ асыр-Ш”, 2005 жыл. Ғ 3. Патологиялы анотомия терминдеріні орысша – латынша – аза ша т сініктеме с здігі. — А т бе. қ ң қ қ ү ө қ ө 4. google. kz 5. Сапин М. Р. , Анатомия человека , т. 2, М. , 2001; Ра ышев қ А. , Адам анатомиясы , 2 -т. , А. , 2004.