SOCJOLOGIA Wioletta Knapik wiolettaknapik@interia. pl Literatura 1.

SOCJOLOGIA Wioletta Knapik wiolettaknapik@interia. pl

Literatura 1. Aronson E. i in. , Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2006. 2. Babbie E. Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. 3. Bauman Z. , Socjologia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2004. 4. Giddens A. , Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. 5. Goodman N. , Wstęp do socjologii, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2004. 6. Nowak S. , Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. 7. Szacka B. , Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003. 8. Szczepański J. , Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1972. 9. Sztompka P. , Socjologia, Wydawnictwo Znak, Kraków 2002. 10. Walczak-Duraj D. , Podstawy współczesnej socjologii, Wydawnictwo Omega-Praksis, Pabianice 2006.

Temat wykładu I Presocjologia – historia myśli społecznej

Plan wykładu 1. Sokrates jako obywatel i ofiara demokratycznych Aten. 2. Koncepcja „Państwa Idealnego” Platona. 3. „Ustrój Najlepszy” Arystotelesa.

Sokrates jako obywatel i ofiara demokratycznych Aten Sokrates (469 -399 p. n. e. ), filozof grecki. Są dwa źródła wiedzy o życiu i poglądach Sokratesa: 1. Dialogi jego ucznia Platona, 2. pisma Ksenofonta.

Sokrates jako obywatel i ofiara demokratycznych Aten Platon przedstawia Sokratesa jako bohatera, a jednocześnie pokornego mędrca kierującego się zasadą: „wiem, że nic nie wiem”. Ksenofont z kolei przedstawia Sokratesa jako nauczyciela: sztuki retorycznej, sztuki wymowy, przekonywania innych do swoich racji.

Sokrates jako obywatel i ofiara demokratycznych Aten Podstawą filozofii Sokratesa jest to, iż wierzył on w to, że w każdym człowieku jest cząstka prawdy i mądrości. Natomiast cała podłość, złośliwość i nikczemność człowieka wynika z niewiedzy czym jest prawda.

Sokrates jako obywatel i ofiara demokratycznych Aten Całe swe postępowanie nakierował na poprawę losu Ateńczyków. Przez swoje nauczanie, formowanie prawidłowych postaw u ludzi, których spotykał, chciał aby byli oni gotowi sprostać zadaniom, które im przypadną.

Sokrates jako obywatel i ofiara demokratycznych Aten To wszystko sprawiło, że mimo, iż stworzył wokół siebie grupę zwolenników, stał się osobą niewygodną dla rządzących i usłyszał zarzuty: 1. nieuznawania bogów i nie składania im ofiar, 2. demoralizację młodzieży.

Sokrates jako obywatel i ofiara demokratycznych Aten Sokrates w trakcie obrony neguje prawo sędziów do decydowania o czyimś losie, powiedział: „ To nie ja was potrzebuję, ale wy mnie potrzebujecie. ”

Sokrates jako obywatel i ofiara demokratycznych Aten Obrona Sokratesa to jeden z fundamentów naszej kultury. Sokrates wierzył, że życie można zmienić. Uważał, że ktoś, kto chce kierować, przewodzić innym ludziom powinien cechować się wysoką moralnością. Sokrates mówił: „. . . szanujcie prawo, ale mądre prawo”.

Koncepcja „Państwa Idealnego” Platona Platon (ok. 427 -347 p. n. e. ) , grecki filozof i myśliciel, któremu przypisuje się rozległe horyzonty socjologiczne.

Koncepcja „Państwa Idealnego” Platona Według Platona realnie istniejącym światem jest świat idei. Nasz świat jest cieniem tych idei, małym „odpryskiem”.

Koncepcja „Państwa Idealnego” Platona Platon uważał, że ludzie powinni dążyć do tego, aby maksymalnie zbliżyć się do świata idei (to powinno być celem życia). To, co poznajemy za sprawą zmysłów, jest odbieganiem od celu.

Koncepcja „Państwa Idealnego” Platona Krytyka demokracji ateńskiej. Platon uznał demokrację ateńską za ustrój niedobry, ponieważ skazała na śmierć najwybitniejszego człowieka – Sokratesa.

Koncepcja „Państwa Idealnego” Platona W „Państwie” Platona możemy przeczytać, że: „Państwo to nie festyn ludowy, gdzie każdy z osobna miałby czuć się dobrze, lecz trwała organizacja, mająca jako całość określone potrzeby i określoną budowę wewnętrzną. Państwo najlepsze, to takie państwo, . . . które jest najpodobniejsze do jednego człowieka”.

Koncepcja „Państwa Idealnego” Platona Cechy idealnego państwa Platona: 1. państwo to organizm, w którym każda część działa dla całości, 2. państwo oparte na wiedzy (rządy filozofów), 3. państwo stanowe (rządzący, wojsko, rzemieślnicy i rolnicy), 4. państwo ascetyczne (wyrzeczenie się dóbr przez pierwsze dwie warstwy),

Koncepcja „Państwa Idealnego” Platona 5. państwo urzędnicze (rządy sprawuje zespół ludzi o odpowiednim wykształceniu), 6. państwo o racjonalnych granicach (ani małe, ani duże), 7. państwo bez prawa.

Koncepcja „Państwa Idealnego” Platona Warstwy społeczne: 1. strażnicy doskonali – rządzący (złoto), 2. strażnicy pomocniczy – wojsko (srebro), 3. rodziny, rzemieślnicy – robotnicy (brąz, żelazo).

„ Ustrój Najlepszy” Arystotelesa Arystoteles (384 -322 p. n. e. ) , jeden z trzech, obok Sokratesa i Platona, najsławniejszych filozofów greckich.

„ Ustrój Najlepszy” Arystotelesa Zdaniem Arystotelesa człowiek jest „zwierzęciem politycznym” ( zoon politikon ) – jest stworzony do życia w państwie. Za człowieka Arystoteles uważał wyłącznie mężczyznę; kobieta nie będąc w pełni człowiekiem nie mogła zajmować się polityką.

„ Ustrój Najlepszy” Arystotelesa Życie społeczne opiera się na najbardziej trwałej strukturze, jaką jest małżeństwo. Arystoteles tworzy schemat genezy państwa: małżeństwo — rodzina — gmina wiejska — polis.

„ Ustrój Najlepszy” Arystotelesa Człowiek nie żyje dla społeczności – społeczność służy życiu człowieka. Po to, aby istniała społeczność, każdy człowiek musi jednak poddać się władzy i jak zajdzie potrzeba – poświęcić swoje życie.

Temat wykładu II XVIII-wieczny liberalizm. Historia socjologii

Plan wykładu 1. XVIII-wieczny liberalizm. 1. Historia socjologii. 2. Instytucjonalizacja socjologii. 3. Istota socjologii. 4. Twórca francuskiego pozytywizmu — August Comte. 5. Liberalizm — Herbert Spencer. 6. Socjologizm — Emil Durkheim. 7. Socjalista naukowy — Karol Marks. 8. Socjolog humanistyczny — Max Weber.

XVIII-wieczny liberalizm Kształtował się od XVIII w. (ważny wpływ J. Locke’a); apogeum osiągnął w XIX wieku. Ojczyzną liberalizmu była Anglia. Liberalizm jako ideologia modernizacji społeczeństw zachodnich.

XVIII-wieczny liberalizm Liberalizm głosił: poszanowanie ludzkiej godności i praw jednostki, likwidację dziedzicznych przywilejów, zniesienie wszelkich form samowoli i zniewolenia,

XVIII-wieczny liberalizm uzależnienie pozycji społecznej jednostki od jej osobistych zasług, ograniczenie uprawnień rządu, swobodę sumienia, tolerancję.

Historia socjologii – rewolucja francuska – 1789 rok. – rewolucja przemysłowa zapoczątkowana w Anglii pod koniec XVIII wieku.

Istota socjologii Socjologia, ekonomia i nauki polityczne rdzeniem nauk społecznych. Socjologia nie opiera się na jednolitych zasadach: – bada życie ludzi i ich zachowania, – bada życie grup społecznych i społeczeństw, – samopoznanie innych, – ocena efektów przedsięwzięć, – wspomaga instytucje polityki społecznej oraz mniejsze grupy społeczne (lobby).

Instytucjonalizacja socjologii – Katedra socjologii na Uniwersytecie w Chicago – 1892 rok. – Katedra socjologii – Uniwersytet w Bordeaux (Francja) – 1896 rok. – Anglia – po II wojnie światowej. – Polska 1919/1920 (Katedra Socjologii na UW).

Twórca francuskiego pozytywizmu – August Comte Antyliberalny August Comte : twórca terminu „socjologia”, nauka wyjaśniająca prawa życia życia społecznego, logika i metoda naukowa, socjologia nauką ścisłą (doświadczenie). (1798 -1857)

Twórca francuskiego pozytywizmu – August Comte Sformułował „Prawo trzech stadiów”. Podstawą jego teorii był ewolucjonizm. Świat przechodzi w swoich dziejach przez trzy stadia rozwoju intelektualnego: – teologiczne (podstawą wszystkiego są moce nadprzyrodzone; świat społeczny i materialny uważano za wytwór Boga); – metafizyczne (wiara we wszechmoc sił abstrakcyjnych, takich jak przyroda); – pozytywne, czyli naukowe (wiara w naukę). Przyczyną nieładuspołecznego jest nieporządek w sferze myśli, który ma swoje źródła we wcześniejszych systemach filozoficznych.

Twórca francuskiego pozytywizmu – August Comte Reguły postępowania naukowego: – badać fakty i tylko fakty, – szukać związków, – ustalać prawa.

Liberał – Herbert Spencer usiłował skojarzyć swój indywidualizm z obcym liberałom wyobrażeniem społeczeństwa jako organizmu. Spencer rozwinął dzieło Comte’a. (1820 -1903)

Liberał – Herbert Spencer Był twórcą ewolucjonizmu. Porządek i zmiany społeczne przyrównał do żywego organizmu. Społeczeństwo jako „system” współzależnych części. Uważał, że społeczeństwo powstaje i rozwija się w ciągłym procesie ewolucji. Ewolucji podlega też cała rzeczywistość materialna.

Liberał – Herbert Spencer Darwinizm społeczny (socjodarwinizm) — pogląd w socjologii i myśli społecznej, wedle którego życie społeczne opiera się na walce między jednostkami, rasami czy narodami w podobny sposób jak ujmuje to teoria ewolucji Darwina. Darwinizm społeczny jako usprawiedliwienie kapitalizmu w Anglii i Stanach Zjednoczonych.

Socjologizm – Emil Durkheim — najwybitniejszy przedstawiciel nurtu: „socjologizm” (przełom XIX i XX w. ) Socjologizm — kierunek uznający zjawiska społeczne za pierwotne; życie psychiczne i kulturowe jednostki są pochodnymi zjawisk społecznych. (1858 -1917)

Socjologizm – Emil Durkheim Postulaty socjologiczne Durkheima: – nauka wyjaśniająca kwestie filozoficzne, – fakty społeczne traktować należy jak rzeczy, – fakty są zewnętrzne i przymusowe w stosunku do jednostki.

Socjologizm – Emil Durkheim „ Samobójstwo” (1897 rok) – pierwsze dzieło socjologiczne na świecie. Emil Durkheim wyróżnił 4 typy samobójstw: 1. samobójstwo altruistyczne, wynikające z ogromnej więzi ze społeczeństwem; 2. samobójstwo egoistyczne, będące skutkiem całkowitego rozerwania związków z ludźmi z najbliższego kręgu; 3. samobójstwo fatalistyczne, wynikające z przekonania danej jednostki o przeznaczonej jej śmierci; 4. samobójstwo anomijne, występujące w sytuacji braku jakichkolwiek regulacji, kiedy zostają zniesione wszelkie ograniczenia.

Socjalista naukowy – Karol Marks – przedstawiciel socjalizmu naukowego – doktryny wyjaśniającej i uzasadniającej konieczność obalenia kapitalizmu w drodze rewolucyjnej walki. (1818 -1883)

Socjalista naukowy – Karol Marks doświadczenia zdobywał we Francji i Wielkiej Brytanii; historyczna teoria klas: kapitał – kapitaliści praca zarobkowa – proletariat Powyższy układ cechuje konflikt. Materialistyczna koncepcja dziejów: zmiana wynika z warunków ekonomicznych.

Socjolog humanistyczny – Max Weber Socjologia humanistyczna – nurt w socjologii na początku XX wieku, ukształtowany w opozycji do pozytywizmu, głoszący, że nauki o człowieku są zasadniczo inne od przyrodniczych i że wymagają odmiennych metod badania. Jego przedstawicielami są: Max Weber, Ferdinand Tönnies, Georg Simmel, Florian Znaniecki, (1864 -1920) Stanisław Ossowski.

Socjolog humanistyczny – Max Weber pozostawał pod silnym wpływem Marksa, częściowo odrzucił materialistyczną koncepcję dziejów Marksa, Weber uznał, że jednostki są wolne w swoim działaniu.

Socjolog humanistyczny – Max Weber zakwestionował socjologię jako naukę czerpiącą wzór z nauk przyrodniczych, „ verstehen” – socjologia wolna od wartościowania, „ typ idealny” – konstrukcja zjawiska – porównanie ze światem rzeczywistym; pewien abstrakcyjny model składający się z cech istotnych danego zjawiska społecznego, jednak w czystej postaci nie występujący w rzeczywistości.

Socjolog humanistyczny – Max Weber racjonalizacja – rozwój nauki i biurokracji oparty na wiedzy technicznej, płaszczyzny zróżnicowania społecznego: – ekonomiczna – klasy, – prestiżu – stany, – polityczna – partie.

Temat wykładu III Interakcje, stosunki i zależności społeczne; więź społeczna

Plan wykładu 1. Od zachowań do interakcji społecznych. 2. Analiza interakcji społecznych w różnych orientacjach teoretycznych. 3. Interakcja społeczna a komunikowanie się. 4. Znaczenie komunikowania w życiu społecznym. 5. Od interakcji do stosunków społecznych.

Od zachowań do interakcji społecznych Zachowanie – forma aktywności fizycznej, którą można zaobserwować, sprowadzona do pewnych ruchów (np. biegnący człowiek). Działanie – zachowanie, któremu jednostka (albo grupa) nadała znaczenie (np. biegnący człowiek — spieszy się do pracy). Czynności społeczne – działanie adresowane do innych (np. wykład).

Od zachowań do interakcji społecznych Działania społeczne – ten rodzaj działań, w których uwzględnia się aktualne bądź potencjalne reakcje innych i według tego kształtuje się przebieg własnego działania. Kontakt społeczny – wzajemna wymiana działań społecznych. Interakcja społeczna – dynamiczna wymiana działań społecznych.

Analiza interakcji społecznych w różnych orientacjach teoretycznych 1. Interakcja społeczna – podstawowe podejście behawioralne: wzajemne oddziaływania ludzi na siebie, polegające na tym, że akcja jednej osoby wywołuje reakcję u drugiej, z kolei ta reakcja staje się bodźcem dla reakcji pierwszej.

Analiza interakcji społecznych w różnych orientacjach teoretycznych 2. Teoria wymiany społecznej ; główny przedstawiciel – George C. Homans (amer. 1910 -1989): zachowanie człowieka – wyuczona reakcja na zachowanie innych ludzi; kierowana dążeniem do maksymalizacji „nagród” i minimalizacji „kar”;

Analiza interakcji społecznych w różnych orientacjach teoretycznych cd. interakcja społeczna – wymiana nagród i kar (materialnych i niematerialnych) pomiędzy uczestnikami; społeczeństwo – sieć interakcji społecznych, wymiany i wzajemności, które wzmacniają więzi społeczne.

Analiza interakcji społecznych w różnych orientacjach teoretycznych 3. Interakcjonizm symboliczny ; główni przedstawiciele – Charles H. Cooley, George H. Mead: interakcja społeczna – wzajemna wymiana symboli (wartości i znaczeń); zachowanie człowieka – jest rezultatem procesu, w którym człowiek:

Analiza interakcji społecznych w różnych orientacjach teoretycznych cd. — najpierw rozpoznaje poszczególne składniki sytuacji, w której się znalazł bądź znajdzie (partnerzy, sytuacja); — interpretuje ją i definiuje w określony sposób; — następnie rozważa możliwe sposoby sankcji (pozytywnych i negatywnych) i ich konsekwencje; — planuje przyszły tok postępowania, podejmuje decyzję działania i wciela ją w życie.

Analiza interakcji społecznych w różnych orientacjach teoretycznych cd. jednostka aktywnie reagująca na otoczenie – selektywnie i twórczo odnosi się do sytuacji, w jakiej się znajduje; jednostka wyposażona w jaźń — refleksyjny stosunek do siebie i swoich czynów;

Analiza interakcji społecznych w różnych orientacjach teoretycznych cd. jednostka jest w stanie wejść w role innych – postawienie się w roli innego; społeczeństwo – wytworzona w procesie wzajemnego dopasowywania działań siatka symbolicznych interakcji, zmieniająca się w zależności od tego, jak ludzie interpretują daną sytuację społeczną.

Analiza interakcji społecznych w różnych orientacjach teoretycznych 4. Człowiek w teatrze życia codziennego (Erving Goffman): interakcje społeczne jako wzajemne oddziaływanie aktorów na scenie; gramy na scenie – na scenie kontrolujemy nasze zachowania, aby wywołać pożądane wrażenie po stronie publiczności; manipulujemy otoczeniem, aby podtrzymać ich wyobrażenie o sobie, jednocześnie odpowiadamy na oczekiwania społeczne;

Analiza interakcji społecznych w różnych orientacjach teoretycznych cd. większość swego życia spędzamy na przemieszczaniu się ze sceny za kulisy i z powrotem – życie pomiędzy sceną a kulisami; scena – pozwala zadbać o porządek społeczny; fizyczne rekwizyty – ciało, ubranie, zagospodarowanie przestrzeni (kody proksemiczne); przedmioty – komunikują w jakiej jesteśmy sytuacji społecznej.

Interakcja społeczna a komunikowanie się Proces komunikowania – przekaz (transmisja) informacji od nadawcy do odbiorcy. Interakcja społeczna – wzajemne oddziaływanie. Komunikowanie – może mieć charakter jednokierunkowy.

Znaczenie komunikowania w życiu społecznym Pochodzenie słowa „komunikowanie”: łac. czasownik communicare – uczynić wspólnym, połączyć, naradzać się, informować; łac. rzeczownik communio – wspólność, poczucie łączności.

Znaczenie komunikowania w życiu społecznym Podstawowe założenia: komunikowanie odgrywa zasadniczą rolę w życiu jednostek i społeczeństw; bez komunikowania nie może powstać, trwać i rozwijać się żadna społeczność; bez komunikowania nie może istnieć człowiek jako istota społeczna; sposób, w jaki człowiek komunikuje się, wpływa na to, jakie skutki wywoła — medium jest przekazem.

Znaczenie komunikowania w życiu społecznym Komunikowanie się – proces, dzięki któremu stosunki międzyludzkie istnieją i rozwijają się, a wytworzone przez umysł ludzki symbole są przekazywane w przestrzeni i zachowywane w czasie.

Od interakcji do stosunków społecznych interakcje proste a złożone – sieć powiązań; interakcje powtarzalne, ale niekonieczne regularne (spotkanie z sąsiadem na schodach); interakcje regularne – pojedyncze interakcje układają się w pewien cykl: – interakcje dowolne, np. codziennie rano kupuję gazetę, – interakcje regulowane normatywnie, których niezrealizowanie może wywołać poważne konsekwencje (np. zakład pracy).

Od interakcji do stosunków społecznych Stosunki społeczne – wielość interakcji społecznych, które są nie tylko powtarzalne czy regularne, ale przede wszystkim regulowane (np. profesor – student). Typy stosunków społecznych: pierwotne (np. mężczyzna – kobieta) i wtórne (np. wykładowca – student); egalitarne (wszyscy mają równe szanse) i elitarne (z góry ktoś ma większe szanse);

Od interakcji do stosunków społecznych cd. instrumentalne (uczestnictwo traktowane jest jako sposób uzyskania jakiś korzyści czy dóbr), autoteliczne (mają cel sam w sobie) i pseudoautoteliczne; formalne (działania z góry określone, obwarowane sankcjami) i nieformalne (interakcje o różnym kształcie i różnym przebiegu, w znacznym stopniu spontaniczne);

Od interakcji do stosunków społecznych cd. czasowe (terminowe) i trwałe (ciągłe); homogeniczne (uczestnicy nie różnią się między sobą pod względem społecznie istotnych cech, np. płci, wieku, przynależności narodowej) i heterogeniczne (uczestnicy znacznie różnią się od siebie).

Więź społeczna Etapy rodzącej się więzi społecznej: styczność przestrzenna – jednostki spostrzegają innych ludzi; styczność psychiczna – spostrzeżenie cudzej osoby jest rejestracją jej cech; łączność psychiczna – postawy wzajemnego zainteresowania, sympatii, przywiązania itd.

Więź społeczna styczność społeczna – wynika ze styczności psychicznej; czynność dotycząca przedmiotu, który posiada osobnik „A” i który jest potrzebny także osobnikowi „B”; stosunek społeczny: – dwóch partnerów (jednostki lub grupy); – łącznik — „platforma” tego stosunku; – układ powinności i obowiązków; więź społeczna – ogół stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w trwałe zbiorowości.

Temat wykładu IV Socjalizacja jako proces uspołecznienia jednostki

Socjalizacja – od ponad dwóch stuleci uczeni spierają się o to, czy nasza tożsamość i nasze zachowanie są zdeterminowane przez dziedziczność biologiczną czy przez doświadczenia społeczne (naturę przeciwstawia się wychowaniu).

Socjalizacja Proces socjalizacji był badany z różnych punktów widzenia: 1. psychoanaliza – Zygmunt Freud (Eros – „instynkt życia”, Thanatos – „instynkt śmierci” – te dwa popędy często są w opozycji wobec siebie; konsekwencją ich konfliktu jest dramat ludzkiej egzystencji); struktura osobowości : id, ego i superego;

Socjalizacja Proces socjalizacji był badany z różnych punktów widzenia: 2. teoria poznawcza – Jean Piaget – koncentrował swą uwagę na obszarach rozwoju poznawczego. Uważał, że proces rozwojowy przebiega zgodnie z pewnymi uniwersalnymi fazami zakorzenionymi w biologii. Proces rozwoju podzielił na cztery fazy: 1 faza – (0 do 2 roku życia) sensoryczno — motoryczna – zmysły, doświadczenie fizyczne; 2 faza – (2 do 7 roku życia) przedoperacyjna – uaktywnianie swojej wyobraźni, egocentryzm; 3 faza – (7 -11 lat) faza operacji konkretnej – stosowanie logiki i alternatywnych perspektyw, problem z pojęciami abstrakcyjnymi; 4 faza – (od 12 roku życia) faza operacji formalnych – myślenie abstrakcyjnie, pozwalające na przekraczanie granic czasu i przestrzeni;

Socjalizacja Proces socjalizacji był badany z różnych punktów widzenia: 3. interakcjonizm symboliczny – George Herbert Mead – według niego środowisko jest zasadniczym elementem wyznaczającym ludzkie działania. Kładł duży nacisk na zrozumienie procesów poznawczych celem obserwacji zachowań. Tzw. jaźń wyrasta z doświadczenia społecznego, ponieważ jednostka potrafi patrzeć na własne działania z perspektywy swoich partnerów.

75 Proces socjalizacji Ostatecznie okazało się, że instynkty nie są wystarczającym wyjaśnieniem ludzkiego zachowania z dwóch powodów: po pierwsze, za każdym razem, gdy identyfikowano nową formę ludzkiego zachowania, konieczne było „odkrycie” wyjaśniającego ją instynktu; po drugie, zachowania uważane za instynktowne albo nie występowały w niektórych społeczeństwach, albo też przyjmowały inną formę od oczekiwanej.

76 Proces socjalizacji Alternatywny pogląd zakładał, że ludzkie zachowanie jest wynikiem działania środowiska zewnętrznego. Psycholog John B. Watson wyraził opinię, że ludzkie zachowanie i ludzka tożsamość mogą być kształtowane w dowolny, żądany sposób. Watson twierdził, że gdyby pozwolono mu na całkowitą kontrolę nad otoczeniem zdrowych niemowląt, wychowałby je na dowolnie wybrane przez siebie osoby. Krótko mówiąc, zakładał, że ich dziedzictwo biologiczne (natura) jest nieistotne, bo tylko świat społeczny (wychowanie) może determinować ich zachowanie.

77 Proces socjalizacji Obecnie panuje powszechna zgoda co do tego, że zarówno natura , jak i wychowanie przyczyniają się do rozwoju jednostki. Dowodem na to, że nie tylko biologia decyduje o naszej tożsamości są badania nad identycznymi bliźniakami. Wykazały one, że bliźniaki te, pomimo identycznego materiału genetycznego – nie mają identycznych osobowości. Ich zachowania społeczne również są inne.

78 Proces socjalizacji Dzikie dzieci (wychowane ze zwierzętami, bardziej podobne do zwierząt niż do ludzi) lub dzieci wychowane w odosobnieniu – badania wskazują wyraźnie na to, że ludzki rozwój wymaga ludzkiej troski i kontaktów z ludźmi, możliwości obserwowania i uczenia się od innych.

79 Proces socjalizacji Reasumując: człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w procesie socjalizacji (osobowość i tożsamość społeczna). Uczenie się tych wszystkich umiejętności opiera się na trzech mechanizmach : 1. wzmacnianie – zachowania „właściwe” zostają nagrodzone i w ten sposób kojarzone z przyjemnością, niepożądane zaś – ukarane i kojarzone z przykrością; 2. naśladowanie – widząc, jak wokół nas zachowują się inni ludzie, zaczynamy zachowywać się podobnie; 3. przekaz symboliczny – człowiek znaczną część wiedzy o tym, co jest dobre, a co złe, i jak należy zachowywać się w różnych sytuacjach, uzyskuje przez pouczenia słowne ze strony innych ludzi, a także rozmaitym tekstom pisanym.

80 Proces socjalizacji Grupy (czynniki) socjalizujące: 1. rodzina – jest jednym z najważniejszych czynników socjalizacji (język, kultura); pozycja społeczna w rodzinie zajmowana jest automatycznie; socjalizacja przebiega w sposób przemyślany i zaplanowany; 2. szkoła – to instytucja społeczna bezpośrednio odpowiedzialna za przekazanie jednostce wartości, które społeczeństwo uważa za ważne dla życia społecznego;

81 Proces socjalizacji Grupy (czynniki) socjalizujące: 3. grupa rówieśnicza – składa się z jednostek o równym statusie, tzn. dzieci w tym samym wieku i o tym samym ogólnym statusie społecznym; na pozycję społeczną w grupie rówieśniczej trzeba zapracować; w grupie rówieśniczej znaczna część socjalizacji odbywa się bez jakiegokolwiek przemyślanego planu; 4. mass media – wszystkie wyżej omówione grupy socjalizacji wchodzą w interakcje i osobiste kontakty z osobą socjalizowaną; inaczej jest w przypadku mass mediów – treści, informacji przeznaczonych dla wielu odbiorców.

82 Proces socjalizacji Socjalizacja przez całe życie – większość omówionych powyżej zjawisk związanych z socjalizacją dotyczyła wieku niemowlęcego i dzieciństwa. Socjalizacja jest jednak procesem trwającym przez całe życie. Nie kończy się wraz z dzieciństwem, choć w późniejszym okresie przyjmuje inne formy. Socjalizacja rozwojowa – określa kontynuację socjalizacji, która rozpoczęła się w dzieciństwie. Resocjalizacja – proces, który polega na wykorzenieniu a następnie restrukturyzacji podstawowych wartości, postaw czy tożsamości. Resocjalizacja dobrowolna , np. jednostka poddająca się dobrowolnie psychoterapii. Resocjalizacja przymusowa , np. zmuszenie kogoś do pobytu w szpitalu psychiatrycznym czy więzieniu.

Temat wykładu V Osobowość społeczna jednostki; tożsamość społeczna

Plan wykładu 1. Osobowość społeczna – sfera biologiczna. 2. Osobowość społeczna – sfera psychologiczna. 3. Osobowość społeczna – sfera społeczna. 4. Tożsamość społeczna.

Osobowość społeczna humanistyczna: sfera biologiczna, sfera psychiczna, deterministyczna: sfera społeczna. Teorie socjologiczne zakładają dwie podstawowe orientacje związane z analizowaniem cech osobowości jednostki:

Osobowość społeczna – sfera biologiczna Bronisław Malinowski uważał, że istnieje siedem potrzeb pierwotnych związanych z funkcjonowaniem organizmu człowieka: 1. potrzeba metabolizmu, 2. potrzeba reprodukcji, 3. potrzeba odpowiednich warunków fizycznych, 4. potrzeba rozwoju, 5. potrzeba ruchu, 6. potrzeba zdrowia, 7. potrzeba ochrony i obrony.

Osobowość społeczna – sfera psychologiczna Sfera psychiczna jest bardzo ważną płaszczyzną motywującą jednostkę do działania. Potrzeby psychiczne (zaspokojone lub nie) decydują o osobowości społecznej jednostki. Według Ralpha Lintona są to potrzeby: akceptacji, bezpieczeństwa, nowych doświadczeń.

Osobowość społeczna – sfera psychologiczna Zygmunt Freud – twórca psychoanalizy: Eros – instynkt życia, Libido – popęd seksualny, Thanatos – instynkt śmierci.

Osobowość społeczna – sfera psychologiczna Freud- trójdzielna struktura osobowości: id – sfera popędów biologicznych, ego – część osobowości decydująca o przystąpieniu do działania, superego – „instancja moralna”, hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpić moralnymi.

Osobowość społeczna – sfera społeczna Osobowość społeczna jednostki uzależniona jest od wpływu kręgów społecznych i środowiska społecznego, a przede wszystkim grup przynależności i grup odniesienia.

Osobowość społeczna – sfera społeczna Charles Cooley: „ Człowiek nie posiada natury ludzkiej przy urodzeniu; nabywa ją tylko przez współżycie społeczne, a w odosobnieniu ulega ona odosobnieniu”.

Osobowość społeczna – sfera społeczna Według Cooley’a jednostka staje się w pełni człowiekiem, dopiero gdy ukształtuje swoją jaźń, czyli refleksyjne przekonanie o sobie samym. Samoocena jednostki zależy od reakcji innych ludzi na jej czyny. Ukształtowana jaźń odzwierciedlona skutkuje konformistycznym postępowaniem. Jest to efekt skutecznej socjalizacji i kontroli społecznej.

Osobowość społeczna – sfera społeczna Na podbudowie cech biologicznych i psychicznych kształtują się, w toku socjalizacji, cechy osobowości pochodzenia społecznego, czyli socjogenne cechy osobowości. Socjogenne cechy osobowości: jaźń subiektywna, jaźń odzwierciedlona, kulturowy ideał osobowości, role społeczne.

Osobowość społeczna – sfera społeczna Jaźń subiektywna dotyczy jednostki jako podmiotu, jako źródła działania i samorefleksji. Jaźń odzwierciedlona powstaje pod wpływem opinii i zachowań innych ludzi, odnosi się do postaw jednostki wobec samej siebie.

Osobowość społeczna – sfera społeczna Jaźń odzwierciedlona jest podstawowym składnikiem roli społecznej , do której przypisane są cechy osobowości jednostki, które mniej lub bardziej realizują wzory osobowe.

Osobowość społeczna – sfera społeczna Kulturowy ideał osobowości to ideał wychowawczy służący jako wzór do naśladowania; w każdej kulturze jest on inny, a ponadto może zmieniać się w zależności od klasy społecznej, wieku, zawodu.

Osobowość społeczna – sfera społeczna Wpływ osobowości na role jest łatwo dostrzegalny i oczywisty. Mniej oczywista wydaje się zależność odwrotna. Jaskrawym przykładem oddziaływania roli na osobowość jest słynny eksperyment Philipa Zimbardo. ( Stanford Prison Experiment – SPE, 1971 rok)

Tożsamość społeczna Tożsamość jednostkowa – dotyczy relacji z samym sobą, ale też relacji ze światem zewnętrznym: innymi ludźmi i kulturą. Jest to więc swoiste samookreślenie się – czyli „poczucie bycia podmiotem” wraz z określeniem cech swej podmiotowości oraz przedmiotowości.

Tożsamość społeczna obejmuje cechy, jakie jednostce przypisują inni ludzie – to znaczy te właściwości, które w złożonym kontekście życia społecznego inni chcą dostrzegać w danej osobie. Tożsamość zbiorowa (grupowa, kolektywna) to z kolei poczucie tożsamości różnych zbiorowości; dotyczy rodzin, plemion, narodów wszelkich całości społecznych, które tak czy inaczej mają poczucie odrębności od innych. 1 _________________ M. Golka, Imiona wielokulturowości, WL Muza, Warszawa 2010.

Temat wykładu VI Kultura; transformacja kulturowa

Kultura − charakterystyka pojęcia Według Encyklopedii PWN: kultura [łac. ] to jeden z najbardziej popularnych terminów nauk humanistycznych i społecznych (określanych przez niektórych teoretyków jako nauki o kulturze w odróżnieniu od nauk o przyrodzie), a także języka potocznego, w którym jednak ma zwykle inne znaczenie i silne zabarwienie wartościujące.

Kultura − charakterystyka pojęcia Współcześnie, w naukach społecznych kultura obejmuje: 1. wytwory materialne i duchowe ludzkości, 2. całokształt historycznie ukształtowanych wartości, zasad i norm współżycia, 3. całokształt wytworów duchowych ludzkości lub określonych społeczeństw, narodów, grup społecznych.

Kultura − charakterystyka pojęcia Kultura posiada bardzo wiele definicji często odnoszących się do cech indywidualnych ludzi. Socjologowie i antropolodzy używają tego terminu w znacznie szerszym sensie.

Kultura − charakterystyka pojęcia Kultura, której tworzenie umożliwia człowiekowi jego rozwinięty mózg, odróżnia go od świata zwierzęcego. Kultura jest cechą społeczeństwa, a nie jednostki. Kulturą jest wszystko to, czego uczymy się w trakcie życia społecznego i co jest przekazywane następnemu pokoleniu.

Definicje kultury Alfred Kroeber i Clyde Kluckhohn: wyliczające (nominalistyczne), historyczne (nacisk na społeczne dziedzictwo), normatywne (nacisk na imperatywne funkcje kultury, to co obowiązuje),

Definicje kultury Alfred Kroeber i Clyde Kluckhohn: psychologiczne (nacisk na psychologiczne mechanizmy kształtowania się kultury), strukturalistyczne (nacisk na całościowy charakter kultury jako systemu), genetyczny (nacisk na genezę kultury, wyjaśniającą jej pochodzenie).

Definicje kultury George Murdock: kultura jest zawsze wyuczona, obejmuje nawyki, które kształtują się pod wpływem społecznego doświadczenia, wpajane są na zasadzie transmisji społecznej, ma charakter ideacyjny – występuje w postaci idealnej, jest uświadamiana za pomocą norm i wzorów, jest aparatem zaspokajania potrzeb ludzkich, mimo że jest systemem otwartym, jest zintegrowana.

Definicje kultury Stanisław Ossowski: Kultura odnosi się do zespołu dyspozycji psychicznych przekazywanych wewnątrz pewnej zbiorowości dzięki interakcjom społecznym, które determinują system stosunków międzyludzkich.

Definicje kultury Stefan Czarnowski, Jan Szczepański: kultura to nie tylko wzory myślenia i zachowania, ale także przedmioty materialne związane z tymi wzorami i systemem grupowych znaczeń.

Definicje kultury Ralph Linton: Definicje kultury koncentrują się na pewnych aspektach tego pojęcia kosztem innych, które nabierają drugorzędnego znaczenia. Istnieje wiele możliwości definiowania kultury, a każda z nich powiązana jest z dociekaniami określonego rodzaju.

Definicje kultury Barbara Szacka : kultura to „. . . wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywanie innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej” 1. ____ 1 B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, s. 75.

Podział kultury Kultura składa się z dwóch głównych komponentów: kultura materialna – wszystkie dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa, kultura niematerialna , na której koncentrują się socjologowie; duchowe wytwory społeczeństwa.

Podział kultury Kultura niematerialna: – wiedza i przekonania, – wartości, – normy (zwyczaje, obyczaje, tabu, prawa), – znaki i symbole (język, gesty).

Podział kultury kultura obejmuje całość życia człowieka (system zachowań, sposób jedzenia, sposób spędzania wolnego czasu – różny w różnych kręgach kulturowych), pojęcie tak rozumianej kultury nie ma charakteru wartościującego („kulturowy”, versus „kulturalny”),

Cechy kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym, kultura narasta i przekształca się w czasie (jest nieodłącznie związana ze świadomością czasu i istnienia w czasie), kultura dała ludziom lepszy i szybszy sposób przystosowania się do zmian fizycznych, topologicznych i klimatycznych, niż mogła to zapewnić ewolucja biologiczna,

Cechy kultury połączenie ewolucji anatomicznej i rozwoju kulturowego wprowadziło gatunek ludzki na jego obecny, zaawansowany poziom rozwoju, kultura nakłada pewne ograniczenia na zakres wolności indywidualnej, np. prawo, język, religia (mężczyzna i kobieta).

Globalizacja; szok kulturowy Procesy globalizacji przyczyniają się do powstawania w obszarze kultury wielu, często sprzecznych ze sobą zjawisk, które w rozmaity sposób oddziałują na istniejące lokalne układy kulturowe. Przyjmuje się, że najważniejszym następstwem globalizacji kulturowej jest wzmożony kontakt odmiennych kultur, dzięki któremu dochodzi do wymieszania, upowszechnienia, a niekiedy upodobnienia pewnych elementów kulturowych. Globalizm versus lokalizm (glokalizm)

Charakterystyka subkultury Subkultura (podkultura) to nie niższa kultura, co mógłby sugerować przedrostek „pod”, ale pewien zespół regularności kulturowych, występujących w dowolnej zbiorowości, która jest mniejsza od zbiorowości będącej podstawą wyodrębnienia danej kultury (np. subkultura młodzieżowa).

Kontrkultura (kultura alternatywna) Czasami subkultura bywa programową negacją wartości, norm i wzorów zachowań obowiązujących w szerszym społeczeństwie. Zjawisko „ kontrkultury ” upowszechniło się pod koniec lat 60. XX wieku, zwłaszcza wśród ówczesnej młodzieży amerykańskiej i europejskiej, jako forma negacji kultury zastanej i próby budowania nowej.

Relatywizm kulturowy Różnorodność praktyk kulturowych wśród społeczeństw i w obrębie tego samego społeczeństwa sugeruje, że nie istnieje pojedynczy, „najlepszy” wzorzec kulturowy. Wniosek ten stał się podstawą relatywizmu kulturowego – hipotezy zakładającej, że żadna praktyka kulturowa nie jest wewnętrznie zła lub dobra; każdą należy rozumieć w kontekście jej miejsca w większej konfiguracji kulturowej.

Relatywizm kulturowy jako zasada metodologiczna Relatywizm kulturowy oznacza wymóg, aby badacz, obserwując i opisując jakąś kulturę, stosował perspektywę uczestnika danej kultury; aby na praktyki badanej kultury nie patrzył z punktu widzenia norm i wartości kultury własnej, ale zwracał uwagę na znaczenia, jakie przypisują im uczestnicy badanej kultury.

Etnocentryzm versus relatywizm kulturowy Etnocentryzm jest to przekonanie o szczególnej wartości własnej kultury a nawet jej przewadze nad innymi. Etnocentryzm występuje w skali społecznej i oznacza koncentrację na własnej grupie.

Mass media, problemy z tożsamością Ważnym elementem tożsamości kulturowej są dziedziczone i utrwalane kulturowo normy, wartości i wzory zachowań. Dziedzictwo kulturowe stanowi źródło umożliwiające budowanie i utrwalanie wspólnej tożsamości, a także rozwijanie potencjału kreatywnego – jest kluczowym elementem tożsamości kulturowej.

Mass media, problemy z tożsamością Wielu badaczy kultury współczesnej twierdzi, iż media nie tyle przedstawiają rzeczywistość, co ją wytwarzają (są jej źródłem). Telewizja i Internet nie stanowią już „lustra”, w którym odzwierciedlane jest społeczeństwo; jest odwrotnie, to życie społeczne staje się „imitacją ekranu”. W konsekwencji powstaje kultura upozorowania, w której rzeczywistość społeczna miesza się z medialną do granic nierozróżnialności (dla określenia tego zjawiska stosuje się często pojęcie hiperrzeczywistości).

Temat wykładu VII Struktura społeczna (mikro i makrostruktury społeczne)

Plan wykładu 1. Struktura społeczna — charakterystyka pojęcia. 2. Definicje struktury społecznej. 3. Mikrostruktury społeczne. 4. Mezostruktury społeczne. 5. Makrostruktury społeczne.

Struktura społeczna – to zbiór zdarzeń i czynności, które są poukładane w określone wzory. Nasze sposoby zachowań charakteryzują się pewnymi prawidłowościami. Struktura społeczna różni się struktury fizycznej, tym, że społeczeństwa ludzkie znajdują się w ciągłym procesie strukturacji, czyli podlegają bezustannym zmianom, ale także wpływają na kształt tych zmian. Struktura społeczna jest trwałym układem relacji między elementami społeczeństwa. Do tych elementów należą np. : status, rola, grupy, organizacje, instytucje społeczne i wspólnoty terytorialne.

Struktura społeczna – charakterystyka pojęcia Struktura społeczna jest trwałym układem relacji między elementami społeczeństwa; do tych elementów należą: status, rola, grupy, organizacje, instytucje społeczne i wspólnoty terytorialne. Struktura społeczna – to układ klas, warstw, grup społecznych i innych zbiorowości oraz wzajemne relacje między nimi, występujące w społeczeństwie na danym etapie rozwoju historycznego.

Definicje struktury społecznej Pojęcie struktury zostało spopularyzowane w socjologii przez angielskiego filozofa i socjologa Herberta Spencera, który porównywał społeczeństwo do organizmu. Strukturacja – czyli bezustanne zmiany, którym podlegają społeczeństwa. Struktura społeczna według Henryka Domańskiego to układ stosunków hierarchii, dystansów między ludźmi, kategoriami społecznymi, zbiorowościami, organizacjami, instytucjami oraz innymi elementami dającymi się w społeczeństwie wyodrębnić.

Definicje struktury społecznej Jan Szczepański strukturę rozumie jako „budowę”. Struktura oznacza taki sposób ułożenia elementów składowych, aby mogły one wykonywać swoje funkcje uzupełniając się i harmonizując, tak, aby grupa jako całość mogła się utrzymać i rozwijać. Przez Stanisława Ossowskiego struktura społeczna rozumiana jest jako system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii, zarówno w nieorganizacyjnej, jak i organizacyjnej formie. Według Piotra Sztompki struktura to ukryta sieć trwałych i regularnych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości zjawisk.

Mikrostruktury społeczne Mikrostruktury to małe struktury społeczne. Zasadniczą cechą mikrostruktur są relacje bezpośrednie (face-to-face) między jej członkami. Są to grupy społeczne, w których człowiek się wychowuje i działa np. rodzina, szkoła. Uczestnictwo człowieka w grupach pozostawia trwały ślad w jego osobowości, one kształtują jego poglądy zainteresowania ideały nawyki.

Mikrostruktury społeczne Najważniejszym typem mikrostruktur są małe grupy społeczne (rodzina, grupy rówieśnicze, towarzyskie, pracownicze itp. ). Z uwagi na to, że w obrębie mikrostruktur dokonują się procesy socjalizacji, transmisji kulturowej, kontroli społecznej, kształtowania osobowości i wzorów zachowań, zjawiska zachodzące w tej sferze wywierają istotny wpływ na cały system społeczny.

Mezostruktury i makrostruktury społeczne Mezostruktura (gr. mësos – środkowy) – to struktura pośrednia pod względem rozmiarów i cech między makro — i mikrostrukturą. Są to głównie różne formy społeczności lokalnej. Makrostruktury to układ, który wyznacza ramy i kierunki życia społecznego; charakteryzuje się: wielokrotną złożonością, skomplikowaniem powiązań między elementami, względną odpornością wobec ingerencji i dezintegracji, wspólnotą kultury.

Temat wykładu VIII Struktura społeczna; status społeczny; role społeczne

Status społeczny Status – jest to pozycja danej osoby w strukturze stosunków społecznych. Ludzie mają wiele statusów społecznych; w socjologii mówi się o zestawie statusów danej osoby. Status przypisany – nadawane są jednostce przez społeczeństwo lub grupę bez jej woli – przynajmniej na początku. Ludzie nie mogą wybierać swojej rasy, płci, wyznania, pochodzenia etnicznego, a nawet klasy społecznej. Statusy te są funkcją rodziny, w której się urodzili.

Status społeczny Status osiągany – zależą od czynników, na który jednostka ma pewien wpływ, np. : status małżeński, zawodowy, w grupach nieformalnych; Status dominujący – to główny status o dużym znaczeniu. Tradycyjnie dla mężczyzny statusem dominującym jest status zawodowy, dla kobiet – status rodzinny. Utrata statusu dominującego (np. po przejściu na emeryturę) może naruszyć poczucie tożsamości długo budowane przez jednostki.

Rola społeczna to zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją. Rola społeczna to schemat zachowania związanego z pozycją, scenariusz pozycji, jej element dynamiczny, zachowaniowy. Różnice pomiędzy przepisami a wykonaniem roli nazywa się dewiacją.

Rola społeczna W konstrukcji roli wyróżnia się 3 elementy: 1. zachowania nakazane; 2. zachowania zakazane; 3. margines swobody (to np. zakres i stopień okazywania uczuć). Rola a status – mimo, że rola i status są związane ze sobą – stanowią różne pojęcia; osoba posiada dany status , natomiast rola jest przez nią odgrywana. Rola narzuca jednostce pewne obowiązki ale daje jej także prawa.

Rola społeczna Konflikt roli – zachodzi wtedy, gdy występują sprzeczności pomiędzy wykonywanymi rolami, np. rola przełożonego i rola podwładnego. Konflikt roli występuje także wówczas, gdy przepisy związane z dwoma lub więcej statusami pozostają w sprzeczności, np. kiedy zachodzi konflikt interesów w odniesieniu do jednostki mającej status zawodowy oraz status działacza społecznego. Napięcie w roli – mówimy wtedy, gdy wysiłek wkładany w wypełnienie przepisów wynikających ze statusu społecznego powoduje niepokój, stres i napięcie. W przeciwieństwie do konfliktu roli – przepisy nie muszą być sprzeczne.

Temat wykładu IX Ruchy społeczne jako czynnik zmiany społecznej

Plan wykładu 1. Ruchy społeczne – zakres pojęcia (według A. Touraine’a). 2. Typy ruchów społecznych. 3. Cechy ruchu rewolucyjnego. 4. Cechy ruchu społecznego przeciwko ryzyku. 5. Cechy ruchu walczącego o prawa obywateli. 6. Stare i nowe ruchy społeczne.

Ruchy społeczne − zakres pojęcia (według A. Touraine’a) Walka – działania zbiorowe, w których chodzi wyłącznie o dystrybucję dóbr. Ruch społeczny – działanie zbiorowe uwikłane w realia konkretnego społeczeństwa jako całości lub jego struktur, w którym chodzi o takie problemy, jak równość, kontrola, wartości, wzory kultury (ruch pracowniczy – jeśli walka o lepsze warunki pracy połączona jest z kwestionowaniem wzorów kulturowych).

Ruchy społeczne − zakres pojęcia (według A. Touraine’a) Ruch społeczny – inaczej: działania zbiorowe mające na celu wywołanie jakiś zmian społecznych lub przejawiający się w przeżywaniu, demonstrowaniu alternatywnych wartości. Funkcje ruchów społecznych: ruch społeczny jako istotny czynniki zmiany społecznej; ruch społeczny jako instrument służący realizacji określonych potrzeb, zabezpieczenia interesów itd. ;

Ruchy społeczne − zakres pojęcia (według A. Touraine’a) cd. ruch społeczny jako instrument rozładowywania napięć psychospołecznych; ruch społeczny jako sposób artykulacji konfliktu społecznego.

Typy ruchów społecznych Podział ze względu na metody działania: ruchy rewolucyjne, reformatorskie, kontestacyjne. Podział ze względu na formy organizacyjne: konsumenckie, młodzieżowe, zawodowe, lokalne. Podział ze względu na cel: ekonomiczne, polityczne, narodowo-wyzwoleńcze, religijne.

Typy ruchów społecznych Podział ze względu na zakres, perspektywa historyczna: stare ruchy – klasowe, zawodowe (nacisk na interesy ekonomiczne, polityczne); nowe ruchy – ekologiczne, feministyczne, konsumenckie (nacisk na wartości).

Typy ruchów społecznych Podział współczesnych ruchów (według J. Halmanna): ruchy rewolucyjne, prowadzące do gwałtownych przemian społecznych, ekonomicznych, politycznych (np. radykalne ruchy społeczne – robotniczy, feministyczny); ruchy walczące o prawa człowieka – socjalne, polityczne i ekonomiczne (o równość, sprawiedliwość, o lepsze warunki życia);

Typy ruchów społecznych cd. ruchy walczące przeciwko ryzyku – kwestionujące prawo do narażania społeczeństwa na zagrożenia podstawowych wartości, takich jak życie, zdrowie, bezpieczeństwo, np. ruchy konsumenckie, ruchy na rzecz ochrony środowiska.

Cechy ruchu rewolucyjnego często występująca brutalność walki; intencja dokonania zmian radykalnych, we wszystkich dziedzinach życia społecznego; zachodzą najczęściej w krótkim czasie; związane są z masową mobilizacją społeczną; rodzą silne reakcje emocjonalne (euforia, entuzjazm, wola walki, dyfuzja emocji);

Cechy ruchu rewolucyjnego cd. determinanty pojawienia się ruchów rewolucyjnych: – zachwianie równowagi pomiędzy poszczególnymi elementami systemu społecznego, – kryzys gospodarczy, gwałtowne obniżenie poziomu życia, – brak kanałów artykulacji interesów (system totalitarny), – degradacja polityczna/ekonomiczna pewnych grup społecznych, – brak legitymizacji władzy.

Cechy ruchu społecznego przeciwko ryzyku przypisują państwu odpowiedzialność za zbiorowe bezpieczeństwo obywateli – państwo jako główny przeciwnik; cel – kontrola decyzji państwowych rozstrzygających o szansach życiowych obywateli; przykłady ruchów: ruchy ekologiczne, ruchy pokojowe, ruchy przeciwko energii jądrowej.

Cechy ruchu walczącego o prawa obywateli walka o włączenie wszystkich członków społeczeństwa w system praw obywatelskich, politycznych, socjalnych; postulaty: równość praw, sprawiedliwość; ograniczenie przywilejów, np. mężczyzn wobec kobiet; przykłady ruchów: ruch feministyczny.

Stare i nowe ruchy społeczne Stare ruchy społeczne – podłoże ekonomiczno-polityczne. Nowe ruchy społeczne – efekt nowego typu konfliktów społecznych, które dotyczą m. in. zakwestionowania wzorów kulturowych i wartości społeczeństw industrialnych – podłoże kulturowe.

Stare i nowe ruchy społeczne Koncentracja wokół następujących kwestii: wybór kierunku rozwoju społecznego gwarantujący jakość życia; troska o środowisko naturalne; zachowanie pokoju; sprzeciw wobec nietolerancji; walka o prawa kobiet, dzieci, mniejszości etnicznych czy religijnych.

Stare i nowe ruchy społeczne cd. dominującą forma zachowań zbiorowych są akcje spontaniczne: protest, demonstracja, ostentacyjne przejawianie odmienności (niektóre ruchy zostały zinstytucjonalizowane, np. partia „Zielonych”).

Stare i nowe ruchy społeczne Geneza nowych ruchów społecznych: radykalizacja współczesnych klas średnich, kryzys państwa dobrobytu; frustracje, rozczarowanie demokracja parlamentarna, zwątpienie w bezwzględną wartość celu, jakim jest wzrost gospodarczy; wzrost świadomości społecznej; wzrost świadomości konsumenckiej; wzrost świadomości ekologicznej.