С. Ж. Асфендияров атында ы аза

С. Ж. Асфендияров атында ы аза лтты ғ Қ қ Ұ қ Медицина Университеті Микробиология, вирусология ж не иммунология кафедрасы ә Орында ан: Рустем Е. ғ Факультет: Стоматология Топ: 003 -1 К Тексерген: Исраилова Ш. В. Алматы, 2012 ж.

Бактериялар мен вирустардың генетикасы және өзгергіштік Микроорганизмдердің генетикалық картасы Хромосомадан тыс тұқымқуалаушылық факторлары “ Бактериялар генетикасы” бойынша сөзжұмбақ Пайдаланылған әдебиеттер

— тұқым қуалау және өзгергіштік туралы ғылым. — жасушаның тұқым қуалау қасиетін қамтамасыз ететін, нуклеотидтардан тұратын гендердің бірлестігі. — Сыртқы белгілердің жиынттығы. — Бір белоктың синтезделуіне жауап беретін ДНҚ молекуласының бір бөлшегі.

Вирустар мен бактериялар — жалпы генетикалы за дылы тарды аны тау қ ң қ қ шін олданылатын негізгі зерттеу ү қ обьектілері. Вирустар мен бактериялар генетикалы т жірибе жасау а қ ә ғ ажетті асиеттерімен ерекшеленеді. қ қ Осы себептен олар молекулярлы генетиканы алыптасуы мен ң қ дамуында ма ызды р л ат арды. ң ө қ Себептері: Генетикалы анализ кезінде қ бактериялар мен вирустарды ң жиілігі 10 9 мутанттарын алу а ғ болады. Бактерияларда ДН Қ — ны ерекше ң айма тары: плазмидалар, транпозо қ ндар мен Is- тіркестіктер болады.

С ебептері: Олар гаплоидты, я ни бір хромосомалы ғ бол анды тан, доминанттылы болмайды. ғ қ қ те тез к бейеді Ө ө , лабораторлы жа дайда бірнеше қ ғ са ат ішінде миллиардта ан поуляциясын алу а ғ ғ ғ болады. Жынысты дифференциалды қ , б л асиеті донор ұ қ ж не реципиент бактерия жасушаларыны ә ң болуына негізделген.

Бактерия хромосомасы екі тізбекті са иналы ДН молекуласы болып қ Қ табылады. Бактерияларды ДН ң Қ — ны ң молекулалы массасы қ салыстырмалы т рде жо ары. ү ғ Бактерия хромосомасы жина ы қ нуклеоидты райды. құ Нуклеоидтан бас а қ бактерияларды генетикалы ң қ материалы хромосомадан тыс элемент — плазмидаларда са талады. қ Плазмидалар клетка цитоплазмасында автономды т рде ү болады. • Бактерия геномы здігінен ө репликациялану а абілетті ғ қ генетикалы қ элемент — репликондардан т рады. Репликон а ұ ғ бактерияларды хромосомалары ң мен плазмидалары жатады. • Бактерияларды ң т ым уалаушылы а параттары ұқ қ ДН Қ — да тіркестік т рінде ү са талады. қ • Олар амин ыш ылдарыны қ қ ң а уыздар а тіркестігін аны тайды. қ ғ қ • р а уыз а зіні гені с йкес Ә қ ғ ө ң ә келеді. Бактерия геномыны ң рылысы: құ

(Фенотиптік өзгергіштік) Эвоюциялық бекітілген қоршаған орта жағдайының өзгеруіне қарай жауап берілетін микроорганизмдердің бейімделу реакциясы ДНҚ ның құрылысындағы өзгерістің нәтижесінде болады. Мутация кезінде кейбір қасиеттері жоғалады және ол қасиеттері тұқым қуалайды.

Табиғи жағдайда өзінен — өзі болады. Тиісті факторлар: Физикалық Химиялық әсерінен

Трансформация – донордың ДНҚ фрагменті арқылы рецепиентке генетикалық информация жеткізілу нәтидесінде бактерия қасиеттерінің өзгеруі. Трансдукция – донорлан реципиентке генетикалық информацияны әлсіз фаг арқылы жеткізу. Коньюгация – донор жасушадан реципиентке бактериялардың бір — бірімен тікелей жанасқанда генетикалық инфомация берілуі.

Адсорбциялану Эклипс Интеграциялану Экспрессиялану

Донор Реципиент Рекомбинант 30 мин- 37 0 E. Coli Lak + лактозаны ферменттейтін абілеті барқ E. Coli Lak — Лактозаны ферменттей алмайды Эндо оректік ортада лактоза мен қ фуксин бар. лсіз фаг жасуша ішінде Ә к шейеді, шы анда жасушаны ү ққ ң бір ДН сын алып шы ып екінші Қ ғ жасуша а енгенде жа а асиет ғ ң қ береді. 1 )т ссіз колониялар ү сіп шы ты (рец) ө қ 2 )Рекомбинант фагты ң ар асында лактоза ыдырата қ алатын асиетке ие болды, т сі қ ү ызыл колониялар сіп шы ты қ ө қ

Донор Реципиент Рекомбинант 30 мин- 37 0 Staph. Aureus Str r Стрептомицинге т зімдіө Staph. Aureus Str s Стрептомицинге сезімтал Донор ДН ы реципиентке еніп, Қ антибиотикке арсы т зімділік қ ө берді. 1 )реципиент спеді ө 2 Рекомбинант сіп ө шы ты, йткені қ ө донордан антибиотикке арсы т зімділік асиет алды. қ ө қ

Донор Реципиент Рекомбинант 30 мин- 37 0 E. Coli Hfr Ura + His + Str s Стриптомицинге сезімтал, уроцилібар, гистидині бар E. Coli F — Ura — His — Str r Гистидині жо , қ урацилі жо , қ Стрептомицинге т зімді ө оректік орта минимальді ж не Қ ә стрептимицин осыл ан. қ ғ 1 )Донор спеді ө себебі стрептомицинге сезімтал 2 )Реципиент спеді, ө себебі оны гистидині мен урацилі ң жо қ 3 )Рекомбинант сті. Себебі ө урацил бар , гистидин бар, стрептомицинге т зімділік асиетін ө қ алып ал ан. ғ

Транспозондар Плазмидалар Коньюгативті Коньюгативті емес Ғ — фактор R Col Ent Hly Биодеградативі Is- тіркестіктер

ДН молекулалары болып табылады. Қ Оларды бір ң — бірінен мынадай ерешеліктері бойынша ажыратамыз: Молекулалы массасы қ Автономды репликациялану а абілеттілігі ғ қ Оларда кодтал ан генетикалы информацияны ғ қ ң к лемі ө

Ғ Жынысты плазмидақ R Т зімді плазмида ө Col Колицин синтездеу асиеті қ бар плазмида Ent Энтеротоксиндерді синтездейтін плазмида Hly Гемолизиндерді синтездейтін плазмида Биодеградативті Биорганикалы ж не қ ә органикалы қ байланыстарын б затын ұ плазмидалар

Транспозондар транспозицияға қажетті генетикалық ақпарат тасмалдайтын , 2000 нан 20500 жұп нуклеотиттен тұратын тіркесімдер. Бактерия ДНҚ сына тіркелгенде олар дупликациялар, жылжып ауысқанда – делециялар мен инверсиялар тудырады. Транспорендер бос кезде репликациялануға қабілетсіз сақиналы молекула түрінде болады. Ол тек қана бактерия хромосомасында репликацияланады. Ранспозондар адамдар мен жануарлардың жасушасына интеграцияланған кезде олар хромосомалар құрамында орналасатын провирустармен керемет ұқсастыққа ие болады.

(Ағылшынша insertion- үстеме, seguence- тіркесім) — транспозондалатын элементтер және де оларды « негіз тізбегінің тіркелімі » деп атайды. Бұның ұзындығы 100 жұп нуклеотидтерден тұратын ДНҚ фраг: Is- тіркесімдерде ДНҚ ның әр түрлі аймағына ауысуға, яғни транспозицияға қажетті ақпарат сақталады. Осындай ауысу нәтижесінде тіркесімдер бірқатар қызметтер атқарады: Транспозондардың, плазмидалардың және әлсіз фагтардың бірімен және де бактерия жасушаларының хромосомасымен өзара әсерлеуін және олардың рекомбинациясын қамтамасыз ету. Is- тіркесімдер интеграциясы болған жағдайда гендердің белсенділігін төмендетеді немесе бактериялық хромосомаға белгілі ретпен қосылған жағдайда промотарлық қызмет атқарады. Промотр реттеуші қызмет атқара отырып, тиісті гендердің трансклипциялануын жүгізеді немесе тоқтатады. Орын ауыстыру және дупликация бактерия хромосомасына 5 -6 жұп нуклеотидтердің қосылуы кезінде мутациясы делеция немесе инверция типіндегі индуцирлеу.

• Репликонны бір айма ынан екішісіне толы немесе ң ғ қ репликондар арасында ауысатын ДН айма ы. Қ ғ • М лшері ө -1000 ж. н. • IS- тіркестіктерде оларды транспозициясына, я ни ң ғ ДН Қ — ны т рлі айма тарына оз алуына ажетті ң ү қ қ ғ қ а парат са талады. қ қ • IS- тіркестіктерді штарында инвертирленген ң ұ айталамалары болады. Оларды транспозаза ферменті қ таниды. Транспозаза оз ал ыш элементті екі қ ғ ғ ң жа ында орналас ан ДН тізбегіні бір тізбекті ғ қ Қ ң зілістерін амтамасыз метеді. ү қ

Транспозондар, плазмидалардың бір -бірімен және бактерия хромосомасымен өзара байланысын координациялайды, олардың рекомбинациясын қамтамасыз етеді. Өзі тіркескен ДНҚ аймақтарындағы гендердің инактивациясын тудырады. Транскрипцияны реттейтін промотор ретінде қызмет атқарады. Делеция, инверсия, дупликация секілді мтацияларды индуцирлейді.

С зж мбаө ұ қ Г е Н И н в Е р ц и я ц и Н д е р Е к і Т р а н с ф о р м а ц и Я М о д И ф и к а ц и Я р е П л и К о н п л А з м и д а

1. 1990 жылы Дания алымы Иогонсен енгізген термин. ғ 2. ДНК-ны 180 ° б оылуы. ң ұ 3. Трансдукцтя терминін аш ан алымны бірі. қ ғ ң 4. Бактерия хромасы неше тізбекті. . 5. 1928 жылы Гриффитис аш ан былыс. қ құ 6. “ Фенотиптік згергішті ” балама атауы. ө ң 7. Бактерия геномы здігінен репликациялану а абілетті генетикалы ө ғ қ қ элемент. 8. . . — м лшері 10 ө ³ -10 ³ н. п. Болатын екі тізбекті ДНК молекуласы деп аталады.

Пайдалан ан дебиеттер: ғ ә • “ Медициналы микробиология”-Рамазанова, дайберген лы қ Құ ұ • Медицинская микробиология, вирусология, иммунология Москва 2002 • Руководство к лабораторным занятиям по микробиологии С А Ефремова • Фохридина, Покровский Медицинская микробиология Москва