С. Ж. Асфендияров атында ы аза лтты

С. Ж. Асфендияров атында ы аза лтты ғ Қ қ Ұ қ Медицина Университеті Кафедра: о амды денсаулы са тау Қ ғ қ қ қ Та ырыбы: қ Темекі тарту медициналы — леуметтік қ ә м селе. ә Орында ан: Мансурова И. М. ғ абылда ан: Қ ғ Тобы: 13 -002 -01 Факультет: ДС Қ Курс: 4 14. 1 1.

Тарихы Зияны Әсері Шығыны Темекі

КІРІСПЕ азіргі уа ытта рамына аза стан да кіретін темекі тарту ке Қ қ құ Қ қ ң тарал ан елдерде темекі тарту мен темекіден улануды салдары ғ ң ауруша дылы , м гедектік пен лім-жітімні алдын алуды басты ң қ ү ө ң ң себебі болатыны барлы ына м лім. ғ ә К п адам темекіні ауіпті екенін біледі, біра кейбіреуі, тіпті ө ң қ қ медициналы ызметкерлер арасында да темекі тарту салдарынан қ қ а заны б зылатынын т сінеді. ғ ң ұ ү аза станда темекі тарту жылына 25 мы адамны кпе обырынан, Қ қ ң ң ө созылмалы обструкциялы кпе ауруынан, ж ректі ишемиялы қ ө ү ң қ ауруынан ж не бас а да аурулардан айтыс болуыны басты себебі ә қ қ ң болып отыр. Темекі тартуды балалар, жас спірімдер, е бекке ң ө ң абілетті т р ындар ж не зейнеткерлер арасында м ндай к лемде қ ұ ғ ә ұ ө таралуы індет т рі сипатына ие болып отыр, ал м ндай жа дай ү ұ ғ мемлекеттік де гейде темекі тартуды алдын алу мен темекіні шектеу ң ң шін барлы ралдар мен ресурстарды ж мылдыруды талап етеді. ү қ құ ұ Темекі т тынуды азайту е біріншіден т р ындарды денсаулы ын ұ ң ұ ғ ң ғ жа сартады. қ

“ “ Темекі ”деген сөз Тобого деген арал атынан шыққан көрінеді. 1492 жылы 15 қазанда орталық Америка жағалауларына келген испан матростарының айтуынша, “ “ tobacco ” ” деген сөзбен жергілікті тұрғындар дәстүрлі темекі шегуге арналған үлкен кептірілген жапырақтарды атаған. 1959 жылы Португалиядағы француз елшісі Жан Нико Франция елінің ханшайымы Екатерина Медичиге үздіксіз бас ауруынан сауығуға көмектеседі деп темекінің жапырағы мен тұқымын сыйға тартады. Осыдан көп ұзамай – ақ, бүкіл Францияда темекі иіскеу сәнге айналды. Жан Никоның құрметіне өсімдік латынша “ “ Nicotiuna ” ” деген атты иеленді, ал ХІХ ғасырдың басында одан бөлінетін алколоид “ Никотин ” деп аталды.

Темекі тарту не рлым кен тара ан зиянды деттерді ғұ ғ ә ң бірі. Ол жас спірімдерді бойында, к біне здеріні ө ң ө ө ң “есейгендігін” к рсетіп, ересектерге еліктеуінен туады. ө Темекіні ќ рамында ы негізгі сер етуші зат – никотинні ң ұ ғ ә ң шамалы оздырушы сері. Міне сол темекі тарту детін қ ә ә алыптастыру а себепші болады. Никотинні м ндай қ ғ ң ұ асиеті халы арасында “темекі” адамды сергітеді, оны қ қ ң интеллектуалды белсенділігін арттырады” деген ате пікір қ қ тудыр ан. Алайда никотинні м ндай сері организмге ғ ң ұ ә зиянын тигізіп т птеп келгенде нерв ж йесін лсіретеді. ө ү ә Ойланып тол анатын с ттерде кейбіреулер здіксіз темекі ғ ә ү тартады, біра к іл к йі к терілуді орнына, ол қ өң ү ө ң никотинмен барынша уланады. (Басы ауырады, та дайы ң кебірсиді, йќысы келеді. ) ұ Темекінің әсері

Темекіні тартуды к птен бері детке айналдыр ан ө ә ғ адамдарда никотинді ажетсіну сезімі туады, я ни олар қ ғ темекі тартуын ойса немесе кемітсе, к іл ошы болмай қ өң қ здерін ауыр сезінеді. алай бол анда да никотин ж не ө Қ ғ ә темекіні жану барысында шы атын бас а да заттар ң ғ қ денсаулы а зиянды сер ететіндіктен, темекі шегуден бас ққ ә тарту ажет. қ Темекі тартуды бастап ы кезінде – а тыныс алу ж не ң қ қ ә ж рек тамыр ж йелері ызметіні б зылып, дене м шелері ү ү қ ң ұ ү мен ткандерді оттегімен амтамасыз етілуіні нашарлай ң қ ң баста аны (темекі артерия анында оттегін тасымалдайтын ғ қ гемоглобинге кері сер етеді) бай алады. Темекі ә қ тартатындар ж палы аурулар а шалды ыш мысалы, ұқ ғ ққ оларды араларында тыныс жолы ауруларымен ауратындар ң темекі тартпайтындар а ара анда 4 есе жиі шырасады. ғ қ ғ ұ Таби и ж не ндірістік факторларды олайсыз серіне ғ ә ө ң қ ә т зімсіз келеді. Темекі тарту ж рек тамыр ж йесіні тыныс ө ү ү ң алу ж не ас орыту м шелеріні ауру а шалды у, атерлі ә қ ү ң ғ ғ қ ісікті пайда болу ауіпін тудырады ң қ

Темекіні зияның Ас орыту а қ ғ Ас а деген т бетті айтарады. қ ә қ Ас орытуды иындатады. қ қ Тісті сар айтып, ауызды сасытады. ғ Ас азанда жара пайда болады. қ Ерін, тіл ж не еш рагына жол ә өң ашады. Тыныс алу а ғ Ж тел ж не а ыры пайда болады. ө ә қ қ қ Созылмалы тыныс жолдары абынуына келіп со тырады. қ ә қ К мекей ж не кпе рагына тап ө ә ө болушыларды 90 пайызыны себебі ң ң темекіден.

аза стандаҚ қ § р жыл сайын 12600 млн темекі экспорт а Ә қ шы арылады. ғ § Жыл сайын 25000 адам шылым шегу н тижесінде ә айтыс болады. қ

ан айналымынаҚ • Тамырды атайтады (атересклероз). қ • ол, ая тамырлары бітеді, гангрена (т н талшы тарыны Қ қ ә қ ң жансыздануы, шіруі) пайда болып, ол – ая кесіліп, кемтарлы а дейін қ қ ққ апарады. • Миды амдайтын тамырларды да атайтып, салдану а себепші қ қ ғ болады. • Ж рек ауруларына, сіресе ж рек б лшы еті инфарктіне (ж рек ү ә ү ұ қ ү стамасы) олайлылы ту ызады. ұ қ қ ғ • Бас а да зардаптары қ • Есте са тау абілетін азайтады. қ қ • К ілсіздікке душар етеді. өң • й ыны азайтады. Ұ қ • Теріге жім т сіреді. ә ү • Темекі тартатындарды т ірегінде темекі тартпайтындар да уланып, ң өң мазасызданады. • Ер — йелді жынысты т бетсіздігіні басты себептеріні бірі. ә ң қ ә ң ң • те ескерусіз келе жат ан ж не бір зияны, темекіні ртке себепші Ө қ ә ң ө болуы.

Заттар Саны Диоксид көміртегі 45— 65 мг Монооксид көміртегі 10— 23 мг Оксиды азоты 0, 1— 0, 6 мг Бутадиен 0, 025— 0, 04 мг Бензол 0, 012— 0, 05 мг Формальдегид 0, 02— 0, 1 мг Ацетальдегид 0, 4— 1, 4 мг Метанол 0, 08— 0, 18 мг Синильдік кислота 1, 3 мг Никотин 0, 8— 3 мг көмірсулар 0, 0001— 0, 00025 мг Ароматтыамины 0, 00025 мг N- нитрозоаминдер 0, 00034— 0, 0027 мг Потоний. Темекі т тініні рамында ы заттарү ң құ ғ Темекі т тініні рамында 12 000 жуы заттар мен химиялы осылыстар бар. ү ң құ қ қ қ Оны 196 — улы ж не 14 ң ә наркотик т різдесә.

Статистикалы м ліметқ ә 20 грамм (бір орап) темекі тартыл ан кезде: қ ғ

Т рлі а паратты ү қ к здеріні ө ң м ліметтеріне ә с йенсек, жыл сайын ү лемде 5 млн- а ә ғ жуы адам темекі қ зардабынан к з ө ж мады. ұ Онкологиялы қ ауруларды 90% ң темекіден болады. Бізді еліміздегі шылым шегушілер ң

орытындыҚ Тек ана д рігерлерді гімелері, телевизиялы қ ә ң әң қ репортаждар, шы арылып жат ан дебиеттер ана емес, ғ қ ә ғ одан да бас а на ты адамдар ажет. Мен мыналарды қ қ есептеймін: ызы ушылы тар бойынша клубтар, Қ ғ қ йірмелер желісін ке ейту. Бірінші кластан бастап ү ң т жірибелі м алімдер ызы тыра алатын ж не бала а ә ұғ қ қ ә ғ зіні жан-д ниесіне жа ын ісімен ш ылдану а ө ң ү қ ұғ ғ к мектесетін осымша, міндетті йірмелер ашуды ө қ ү енгізу. Ата-аналар мен балалар шін олар бірге уа ыт ткізе ү қ ө алатындай орта кафелер, клубтар ажет. қ қ Темекіні ба асын ж не салы ын к теру. лемдегі ң ғ ә ғ ө Ә шылымгерлерді 48 млн. азаюы шін темекініні ң ү ң ба асын 10% к терсе де жеткілікті. ғ ө Ата-аналар темекі зияны туралы айтпасын ж не ә жазаламасын, тек жай ана балаларыны асында ғ ң қ к бірек болсын. ө

Пайдаланыл ан дебиеттер тізіміғ ә 1. Егемен аза стан газеті. 2006 № 22 Қ қ 2. «Основы физиологии человека» Агаджанян, Власова, Ермакова. 3. Маринова Ю, Никитина А. А. «Возростная физиология»