С ЖӨ Та рыбы: қ Заттар алмасуына

С ЖӨ Та рыбы: қ Заттар алмасуына кіріспе. Заттарды алмасуын ң о ып йренуіні т сілдері. Б тін а зада, м шелерде, қ ү ң ә ү ғ ү тіндерді кесінділеріндегі зерттеулер. Изотопты т сілдер. ң ә Орында ан: Ибраимова К ғ 202 топ ЖМФ Тексерген: Советов Б. С Семей Мемлекеттік Медицина Университеті Биохимия ж не химиялы п ндер кафедрасы ә қ ә

I. Кіріспе II. Негізгі б лім: ө 1. Зат алмасу а жалпы сипаттама ғ 2. Катаболизм мен анаболизм 3. Зат алмасуды зерттеу дістері: ә а) б тін а зада; ү ғ б) м шелер мен тіндер кесінділерінде; ү 4. Изотопты т сілі. ә III. орытынды Қ Пайдаланыл ан дебиеттер тізімі. ғ ә Жоспар

А за ар ылы здіксіз заттар а ымы ж ріп отырады, егерғ қ ү ғ ү а зада заттар а ымы то тайтын болса, а за мір с руін ғ ғ қ ғ ө ү то татады. Б л заттар а ымыны тек тірі организмдерге қ ұ ғ ң ана т н екендігін ай ындамайды. Ортада тек энергиямен ғ ә қ алмасатын жабы ж йелерге ара анда, ортамен энергия қ ү қ ғ ж не зат алмасатын ж йелер ашы термодинамикалы ә ү қ қ ж йелер деп аталады. ү Тірі а заларды заттар алмасуын сырт ы ортадан келіп ғ ң қ т сетін заттар райды (тыныс алумен тама тану н тиже- ү құ қ ә сінде). А зада заттарды орын ауыстыруы ж не айналуы, ғ ң ә сонымен атар со ы німдерді алмасуы. Заттар алма – қ ңғ ө ң суында е к рделі б лікті аралы алмасу райды. ң ү ө қ құ Кіріспе

Зат алмасу физиологиялы -ас орыту, сі іру, б ліп қ қ ң ө шы ару, физикалы -химиялы -сорбция, диффузия, ғ қ қ биопотенциалдар, биохимиялы заттарды синтезделуі, қ ң ыдырауы здігінен- зі ралуы сия ты т. б рт рлі кейде ө ө құ қ ә ү арама – арсы процестерді біріктіреді. қ қ Зат алмасу 3 кезе нен т рады : ң ұ 1. Ас орыту тама тану биохимиясы. қ қ 2. Аралы алмасу клетка ішілік зат алмасу. қ 3. Б ліп шы ару метаболизмні е со ы т зілген ө ғ ң ң ңғ ү заттары. Ас орыту, ыдырау : полимерлерді мономерлерге дейін, қ ң а уызды амин ыш ылдарына, к мірсуларды қ ң қ қ ө ң моносахаридтерге, майларды май ыш ылына ж не ң қ қ ә глицеринге дейін ыдырауы.

Алмасу а жататын та амны ғ ғ ң т ріне а зада синтезделетін ү ғ заттар жатса, алмасу а ғ жатпайтын т ріне а зада ү ғ синтезделмейтін т рлері ү жатады. Мысалы : а зада ғ майлар к мірсулардан, ө к мірсу амин ө ыш ылдарынан, ал кейбір қ қ амин ыш ылдары бас а қ қ қ амин ыш ылдарынан қ қ синтезделе алады. Алмасу а ғ жатпайтын амин ыш ылдары бар, оларды қ қ ң атарына валин, лейцин, қ илейцин, треонин, триптофан, метионин, фенилаланин, лизин жатады. оректік заттарды химиялы Қ ң қ энергиясы.

Зат алмасу мынадай келесі молекулалы процесстерден қ т рады: ұ Молекулаларды ковалентті рылымдарыны ң құ ң згеріссіз зара серленісі ө ө ә Ковалентті рылымдарды со ы згерістері құ ң ңғ ө кезіндегі молекулаларды зара серленісі ң ө ә Заттар тасымалдау. А зада заттарды ғ тасымалдауды рт рлі механизмдері бар: ң ә ү 1. Лимфа т йіндері мен ан тамырлар ар ылы ү қ қ циркулирлейтін с йы ты к мегімен тасымалдау. ұ қ қ ө 2. Трансмембраналы тасымалдау. Б л тасымалдау ұ т рі клеткааралы ж не клеткаішілік болуы м мкін. ү қ ә ү

А зада заттар алмасуыны негізгі ғ ң к рсеткіштеріні бірі- ө ң оларды зін зі т зу болып табылады. зін зі ң ө ө ү Ө ө т зуді ү ң н тижесінде тіндерді жа аруы ж не к беюі мен ә ң ң ә ө суі ө ж зеге асады. Тірі а заларда ы зат алмасуды ү ғ ғ ң мірлік ө ма ызды ерекшелігі зін зі т зу болып ң ө ө ү табылады, ол лі ө ж йелердегі зат алмасу а т н емес. ү ғ ә

Зат алмасу бас а с збен айт анда қ ө қ метаболизм тірі клеткада ж ретін барлы ү қ химиялы процестерден т рады. Тірі қ ұ клеткада к птеген биохимиялы процестер ө қ ж реді. ү Метоболизм к птеген мултиферменттік ө ж йелерді зара ты ыз байланысыны ү ң ө ғ ң ар асында іске асатын клетканы белгілі қ ң бір ба ыттал ан, аса м ият йымдас ан ғ ғ ұқ ұ қ белсенділігі.

Метаболизм энергетикалы ж не қ ә рылысты ызмет ат арады. құ қ қ қ Клеткаларда ж ретін химиялы ү қ реакциялар тізбегін метаболиттік жолдар деп атайды, ж не б л ә ұ метоболиттік жолдар зіне т н ө ә ызмет ат арады. қ қ

1. Клеткада ы ғ а за а ғ ғ т скен ү тама ты қ ң ыдырауына н т зілетін ү энергиямен амтамасыз қ ету. 2. Тама ты кіші қ молекулалы заттар а дейін ғ ыдыратып, оларды бас а қ макромолекул аларды рау а құ ғ олдану а қ ғ дайындау. 3. А уыз, нуклейн қ ыш ылдары, қ қ майлар, полисахаридте р т. б. Осы сия ты қ макромолекула ларды, биополимерле рді оларды ң рамды құ б ліктерінен ө жинау, растыру. құ 4. Клетканы ң арнаулы ызметі шін қ ү ажет қ биомолекулал арды синтезі ң мен ыдырауы (гормондар, медиаторлар, кофакторлар). Метаболизмні зіне т н 4 ерекше ң ө ә ызметі бар қ

Метаболизм қарама-қарсы 2 негізгі процесстен тұрады АНАБОЛИЗМ КАТАБОЛИЗ М

к рделі органикалы ү қ молекулаларды арапайым, кіші ң қ молекулалы заттар а дейін ыдырауы. ғ Мысалы, тама пен т скен к мірсу, қ ү ө май, а уыз к птеген сатылы қ ө биохимиялы реакцияларды қ ң н тижесінде с т ыш ылына, СО 2 ә ү қ қ ж не аммиак а дейін ыдырайды. ә қ Катаболизм

биосинтез, я ни анаболизм кезінде кіші ғ молекулалы заттардан, “ рылысты құ қ белоктардан “ лкен молекулалы заттар ү а уыздар, полисахаридтер, липидтер т. б. қ Т зіледі. Биосинтез шін эергия ажет. ү ү қ Энергияны к зі ретінде АТФ-ты АДФ- а ң ө ң қ ж не фосфор ыш ылына дейін ыдырау ә қ қ реакциясы ж не НАДФН * Н+ олданылады. ә қ АТФ → АДФ + Фн Анаболизм

АТФ т ріне са тал ан энергияны т рі : ү қ ғ ң ү 1. Биосинтездік химиялы реакциялар а. қ ғ 2. Жиырылу ж не оз алу ызметтерін ә қ ғ қ ат ару а. қ ғ 3. Мембраналар ар ылы оректік заттарды қ қ тасымалдау а. ғ 4. генетикалы а параттарды қ қ жеткізуге, ж йкелік импулсьтерді жеткізуге ү ж мсалады. ұ

Адам а засынан алмасуды со ы ғ ң ңғ німдері б йрекпен з р ар ылы ө ү ә қ шы арылады. К мір ыш ыл газы мен ғ ө қ қ су а задан демал анда ауамен кпе ғ ғ ө ар ылы шы арылады. Су мен қ ғ минералды т здар терлегенде тері қ ұ ар ылы шы арылады. Генні ыдырау қ ғ ң німдері, холестерин ж не бас а ө ә қ стероидтер, кейбіри минералды заттар қ а задан тті рамында шы арылады. ғ ө ң құ ғ

Зат алмасуды зерттеу дісіні екі ә ң т рі алыптас ан: ү қ қ Б тін а зада ү ғ М шелер мен тіндер ү кесінділерінде

Б л ескі діс бол анды тан изотоптарды ұ ә ғ қ (атомдарды) олдану барысында жа арып, ХIХ қ ң. Басында алымдар к птеген мысалдар келтіре ғ ғ ө бастады. Кноп май ыш ылдарыны организмде қ қ ң таралуыны зерттеуіне жаса ан эксперименттері ң ғ со ан мысал бола алады. ғ детте т ра ты изотопты элементтер Ә ұ қ олданылады, олар бірінен организмдегі қ салма ы ке тарал ан элементтер (ауыр ғ ң ғ изотоптар) немесе радиактивті изотобы бойынша ерекшеленеді. Метаболизм процесстерін б тін ү а зада зерттеу ғ

Т ра ты изотоптарды ішінде жиі ұ қ ң олданатын қ салма ы екіге те сутек ғ ң изотобы (дитериі, 2 Н), массасы 15 ке те ң азот(15 N), массасы 13 болатын к міртек(13 С) ж не массасы 18 ө ә оттек(18 О). Радиактивті изотоптарды ң ішінен олданылатын қ сутек изотобы (трити, 3 Н), фосфор(32 Р ж не 33 Р), ә к міртек (14 С), к кірт (35 S), йод (131 I), ө ү темір (59 Fe), натрий(24 Na) ж не т. б. ә

Артериясы кесілген орган а андайда ғ қ бір з р ертіндісін ж не с йы ты та ы ә ә ұ қ қ ғ затты талдау, бізге м шеде андай ү қ айналулар а затты шырауын ғ ң ұ к рсетеді. Мысалы, осындай жолмен ө бауырда азотты серінен мочевинада ң ә амин ыш ылы т зіледі. Осы діс қ қ ү ә ар ылы бауырды негізгі ызметі қ ң қ кетонды заттар мен мочевинаны т зу ү деп бекітілді. М шелер кесінділеріндегі ү метаболизмге зерттеулер

Микротома ар ылы м ше кесіндісін қ ү (тіндер) аламыз, оларды рамында д л құ ә сондай немесе зге осындылары бар, ө қ белгілі бір температурада, рамында газы құ бар орталар а орналастырып, т зілген ғ ү німдерді зерттейді. Мысалы, осы діс ө ә ар ылы тіндерді тыныс алуын (тіндегі қ ң оттегіні ж мсалуы ж не к мір ыш ыл ң ұ ә ө қ қ газыны б лінуі) зерттеуге болады ң өТіндер кесінділерінде зерттеу дісі ә

Метаболизм – катабализм мен анаболизмні здіксіз ң ү бірлігі. Метаболиттерді т ра ты концентрациясы ң ұ қ (глюкоза, а уыз, май ыш ылдары), синтез бен қ қ қ ыдырау процестеріні динамикалы тепе те дігі. ң қ ң Биологиялы мембраналар е алдымен, клетка қ ң метаболизіміні биохимиялы , клеткалы ж не ң қ қ ә физиологиялы де гейде интеграциялы ж не қ ң қ ә дифференциялы (іріктеу ж не бас ару) ж йесі. қ ә қ ү Биохимиялы де гейде болатын биомембранасыз қ ң АТФ- ты синтезі, гормондарды зат алмасу а сері ң ң ғ ә т. б. ж рмейді ү орытынды: Қ

Пайдаланыл ан дебиеттер тізімі: ғ ә Т. С. Сейтембетов, Б. И. Т леуов, А. Ж. ө Сейтембетова “Биологиялы химия” қ Х. . С тбаева «Адам физиологиясы”-353 б. Қ ә С. О. Тапбергенов “Медицинская биохимия” 2001 ж. 78 -87 бет. аламтор желісі. Ғ