Ризаэтдин бине Ф хретдинә Кит рбез, калырсыз Сез

Ризаэтдин бине Ф хретдинә Кит рбез, калырсыз Сез д бер к н, ә ә ө Булырбыз килм г нд й бер к н. ә ә ә ө

1858 —

Без тарихта, ш кер, эзлебез. . . ө тк нен белм г н Ү ә ә ә халыкны кил ч ге ң ә ә юк. Р. Ф хретдин ә.

КЕРЕШ М ш р т рки-татар тарихчысы, дин ә һү ө галиме, м гат җә ә ь эшлеклесе, педагог м дип Ризаэтдин Ф хретдиннне һә ә ә ң тууына 152 ел. Татар м, гомум н, Русияд ге т рки һә ә ә ө халыклары тарихында бини ая к п һ ү хезм тл ре м фидакяр гам лл ре ә ә һә ә ә бел н тир н эз калдырган Ризаэтдин ә ә Ф хретдиннне и ади м ф нни ә ң җ һә ә мирасы гаят ь к пкырлы. ү Б ек галим еле булган бу олуг ө әһ затны тормышын м эшч нлеген ң һә ә йр н д Миркасыйм ө ә ү ә Госманов, М х мм т Гайнуллин, ө ә ә М дин Р химкулова, нв р Х йри, ә ә ә Ә ә ә Ф нил Баишев, Равил мирхан, Равил ә Ә т бай-К рими м башка галимн р Ү ә ә һә ә зур леш керттел р. Бу презента ө ә ц ия Ризаэтдин Ф хретдиннне ш хесен ә ң ә ки р к танышу максатыннан ң ә х зерл нде. ә ә

Т У У Ы Татар халкыны к ренекле фикер иясе, ң ү м г ә ъ риф тче, тарихчы м педагог, ә һә язучы м һә ж урналист 1858 нче елны ң 17 гыйнварында элекке Самара губернасы Б гелм язен караган ө ә Кич Чаты авылында мулла ү гаил сенд туа. Атасы с ф рд ә ә ә булганга, ул с ф рд н кайтканнан ә ә ә со исем бирг нн р. Ул туганга ң ә ә кад р вафат булган улы ә Ризаэтдин(1858 нче 18 июненд туган) ә исеме бел н аны атаганнар. ә

Балалык х тир л ре ә ә ә Атасы белән анасының дөн ь ясы иркен була. Анасы назында гына үсә, каенана белән каената булмый. Аның күңелендә өйнең түрендә утырган ак чалма вә чшел чапан кигән бер кешенең сыйфаты сакланган. Ул да булса атасы тарафыннан булган бабасы Сәйфетдин хәзрәтләре була. Кечкенә өйдән бабасын чәй эчәргә эндәшеп алып керә торган булган. “Ай, углым, мине чакырырга кергән, зур үсте”, — дип сөйләнә-сөйләнә кергәнен хәтерендә калдырган. Ул шулай ук “Мунча елгасы” исемле урынга печәнгә баруларын, урман эченә кереп китеп, анда адашып йөрүен бик тәсфилләп яза. Аның югалуын печәндә зшләүчеләр ишетеп эзләп килгәннәр һәм табып кайтарганнар. Кыш көне ындыр табагына ашлык сугучылар янына йөри торган булган. Кибәкләрнең кая китүләрен белмәгәнгә, бер абзыйнәң: “Болар кайсы җиргә китәләр? ” – дигән соравына: “Мәкәрйәгә”, — дип җавап бирүен бик озак хәтерендә саклаган.

У К У Ы Кайсы һәм ничәнче елны укый башлавын тәгаен гына әйтеп бирә алмый, ләкин уйлавынча, 1865 нче елның көз көненнән башлап, абзаларына ияреп, 20 чакрым ераклыктагы Түбән Шәлчәле мәдрәсәсенә барып кайтып йөргәнен аз гына чамалый. Аның укуына җизнәсе Ибраһим әл-Кәрими (Фатыйх Кәримнең әтисе) бик зур өлеш кертә. Беренче хисап гыйлеменнән дәресне ул аңардан ала. Чистай районындагы Кизләү авылына барып, 55 көн торып кайта. Анда ул күбрәк шәкертлек вә хәлфәлек сыйфатында яши. Чистайда 1 кыш вә Түбән Шәлчәле мәдрәсәләрендә 20 кыш була. Бу вакытта аңа 31 яш ь тула. Мәдәни милләтләр тәртипкә салынган гимназия вә мәктәпләрне кичеп, университет вә академияләрнең бер кадәр бүлекләрен тәмамлый. Мәдрәсәдә балалар укыта башлый.

УКЫГАН КИТАПЛАРЫ И элек укыган китабы – Казан ш ренд басылып ң әһә ә чыккан китабы – “Ф заилеш-ш р” исемле с р. Тышы ә өһү ә ә к к киндер бел н тышланып, камыр бел н ү ә ә ябыштырылган була. Аннан со ң М имм тел-м слимин, Кырык хадис, Ш рутес-салават, өһ ә ө ө лифба, Б д вам, фтияк и еге, мали, Й к хик ят, Ә ә ә Һә җ Ә ә ә Х мде би х дд китапларын укый . б. бик к пл р. ә ә һ ү ә Д рест файдаланган китаплар: Ш хре ами, Хашияи ә ә ә Җ Садыйк, Ш мсияг , Исагу и, С ед хашиясе, Ш рхе ә ә җ ә ә Д в ни м башкалар. ә ә һә злегенн н д рес алган вакытта файдаланган: Ш рхе Ү ә ә ә хикм тел-гайн, Ш рхе м вакыйф, Т фсире Б йзави, ә ә ә Миркател – в сул в мир ө ә ь ател – осул . б. һ

ОСТАЗЛАРЫ Р. Ф хретдин. в лге остазларым, ата ә Әү ә в анам м д зур туганнарым ә һә ә булсалар кир к. Х теремд булганнар ә ә ә ис изн м Гыйл ә җ ә ь ман ф нде, Х с ен ә ә ө ә ф нде, М х мм дх ниф бине ә ә ө ә ә ә Габделкаюм ш-Ш лч ли, Габделфаттах ә ә ә бине Габделкаюм ш-Ш лч ли, ә ә ә М х мм т бине Гоб йдулла л-Кизл ви, ө ә ә ә С едгали з-За ир л- т ри. ә ә һ ә Үә ә

К ЧЕРЕП ЯЗГАН КИТАПЛАРЫ Ү Бидан, Ш рхе Габдулла, Мансур хашиясе, ә Садыйк, Ш рхе ами, з рия, Кавагыйд ә Җ Җә ә в Гавамил, Гайнел-гыйлем, Касыйд и ә ә м н ф рри ш рхе . б. бик к п ө ә ә җә ә һ ү китапларны к череп яза. К газ ү ә ь начар булганлыктан кайберл рен икеш р, х тта ә ә ә ч р тапкыр яза. Боларны рберен ө ә ң һә зем чен яздым, -ди ул. ү ө

Ш кертлек к нн рене кайбер ә ө ә ң м им вакыйгалары өһ 1. 1873 ел 25 август-ч рш мбе к н нк без М б бинте Р мкол ә ә ө ә ә әүһү ә ә бине Максуд вафат булды в Кич чат зиратында ирл нде. ә ү җ ә 2. 1878 елда Бохарага с ф р чыгу чен зерл ндем в юлчылар ә ә ө ә ә ә бел н берлект Петропавел-Кызыл ә ә ь яр ш рен кит наияте әһә ә ү бел н Минз л г бардым. Л кин кире кайтырга туры килде. ә ә ә 3. 187? Кыш уртасында ч ай буе тир х ст се ил яттым. Шунда ө ә ә ә д н ө ь я куйган булсан бик шатланган булыр идем. 4. 1880 елны 1. 10 д лм т авылына барып гаск рлек хезм те ң ә Ә ә ә ә кануны буенча тикшерелдем м яраксыз дип табылуымнан һә б тенл й бу бурычтан азат ителдем. ө ә 5. 1885 елда йл ндем. ө ә 6. 1887 елда Уфа ш рен барып имамлык вазифасы чен әһә ә ө гариза биреп, июн ь аенда имтихан тапшырдым. 7. 1888 ел 27 июн ь д д ш мбе к н Петербург ш рен с ф р ә ү ә ө әһә ә киттем.

Б ХЕТ-ГАИЛ СЕ ЭЧЕНД Ә Ә Ә Р Х Т ГОМЕР ИТ Д Н Ә Ә Ү Ә ГЫЙБ Р Т БУЛЫП ТА ГАИЛ Ә Ә Ә ЭЧЕНД Р Х Т К РМ Г Н Ә Ә Ә Ү Ә Ә БЕР КЕШЕ ГАИЛ Ә ТЫШЫНДА Р Х Т К Р Ә Ә Ү Ә БЕЛМ С. Ә

1885 елда Минз л ясе “Чобытлы” ә ә ө (“Чыбыклы”) авылы Габденнасыйр ахун Т хв туллин кызы Нур амал бел н ө ә җ ә никахлары була. Зур м х бб т, ихтирам ә ә ә бел н 50 ел гомер ит л р. ә ә ә

БАЛАЛАРЫ “ БАЛАЛАРЫГЫЗ ЧЕН МАЛ ЫЕП ТА, Т РБИЯЛ РЕН Ө Җ Ә Ә ТАШЛАМАГЫЗ, Б ЛКИ МАЛНЫ АЛАРНЫ Т РБИЯЛ РЕ ЮЛЫНА Ә Ң Ә Ә САРЫФ ИТЕГЕЗ. . . ” Р. Ф рхетдин. ә “ М селман чен гаил -нигезен бернинди к ч ө ө ә ө бел н д какшатып, имереп булмаслык ә ә җ ныгытма ул. ” 1. Габдеррахман-1887 -1937, кулга алына, авыраып л , ү ә ж урналист булып эшли. 1959 елны акладылар. 2. Габдел х д-1889, Уфада сел ә ә ь хозбанкта агроном-экономистбула. 1938 елны кулга алына м 1960 елда аклау документы алына. һә 3. Габдерр шид-1892 -1953. Уфада авиа ә ц ия техникумында математика укыта м һә инфракттан л. ү ә 4. З йн п-1893. ә ә 5. Х с н-1897 -14 айлык вакытында л. ә ә ү ә 6. С гыйд ә ь -1900 -1944. Уфа урман промышленносте заводында баш ин ж енер була. 7. Х с н-1901 -7 айдан со л. ә ә ң ү ә 8. сма, кызы Йолдыз. Ә

1902 с н д 28 сентябрә ә ә ь д алдырмыш б тен гаил мезе ә ө ә ң р семедер. Габдрахманны Казанга, Габдел х т ил ә ә Габдерр шидне Оренбургка укырга йиб рдекемез вакыт ә ә алдырдык. Р. Ф хретдин ә. Уфа.

Б ек ХАКЛАРНЫ б егеө Ң ө АТА в АНА стенд булган бала ә ө ә хакыдыр. Бала хакы чен Ата в Ана ө ә в яки болар урынында булган ә яклаучылар д н ө ь яда аваплы җ булырлар в ахир тт д Алла ы ә ә һ Т гал г авап бирерл р. ә ә ә җ ә Р. Ф хретдин. ә

Хатыннар Ислам каршында гад тт н тыш х рм тле затлар ә ә ө ә булып, хатыннарны олылаган ИРЛ Р Ә д — и х рм тле булган ә ң ө ә ИРЛ РДЕР Ә. Әткәй сабыр холыклы, йомшак табигат ь ле кеше иде. Һичбер вакытта каты сүз белән кешенең хәтерен калдыра торган булмады. Кем белән генә сөйләшкәндә дә кадерле гадәте бар иде: сөйләшкән кешенең сүзен сабырлык белән азагына кадәр бүлмичә тыңлап тора да, сүз беткәч, үзенең сүзен, җавабын, фикерен сөйли иде. Сөйләгәндә, гадәтенчә, бик төзек, конкрет сөйли иде, мәг ъ нәсез сүзләр катнаштырмый иде. Үзе белгән, үзен хаклы итеп тапкан чакта үзенең фикерен, риза булмаганын һәркемгә ачыктан-ачык әйтә торган, батыр йөрәкле, курыкмас кеше иде. Һәрвакытта очрашкан, аралашкан кешеләр белән инсафлы мөнәсәбәттә була иде. Һичбер кешене кимсетеп карамады. Балаларын һичбер вакыт кимсетеп ачуланмады. Тәрбия бирә торган сүзләрен җитди рәвештә, кыска, аңлаешлы итеп әйтә иде. Без әткәйне бик ярата, ихтирам итә идек, аның белән сөйләшкәндә аңарга “Сез” дип әйтә идек. Кайдан килгәндер, бәлки, кечкенә чактан әнкәй шулай өйрәткәндер. Берәр вакыт эч пошыргыч эш булса, “һай-һай” дип яратмаганын белдерә иде. Без үсеп җиткәч, безнең сөйләгән сүзләрне илтифат белән тыңлап тора иде, -дип яза кызлары Әсма Шәрәф.

Т рбияле аналарә – д нө ь яны и кадерле, и х рм тле ң ң ң ө ә кешел рдер. Ахир тт д о махны юлбашчылары булырлар ә ә җ ң. Гаиләнең нигез терәге – тәрбияле хатын. Р. Фәхретдин. Әнкәебез (Нурҗамал абыстай ) йомшак күңелле, ачык йөзле, сабыр холыклы, кешегә ягымлы булулары белән аны белгән һәр кешедә үзе турында яхшы истәлек калдырды. Ул әткәйнең нинди кеше, нинди гыйлем иясе икәнен чын мәг ъ нәсе белән аңлый алган. Әткәйнең эшенә лаеклы тормыш тәрбиясе кора алган. Алар арасында бервакытта да караңгы чырай, ризасызлык булмады. Тормышның төрле вакытлары булды, авыр чакларында бергә кайгырдылар, шатлыклары уртак булды. Әнкәй эшкә җитез, аш-суга бик тә уңган иде. . . Безнең гаиләдә үзара талашу, ызгышу, каты сүз белән сөйләшү һичбер вакытта да булмады. Начар сүзләрне без ишетмәдек, сөйләмәдек. Әткәй белән әнкәй үзләренең бергә үткән озын гомерләрендә (1885 -1936) чын мәг ъ нәсе белән бик бәхетле булдылар. Алар бер-берсенә холыклары белән тиң килгән кешеләр иде. Бер-берсенә мәхәббәт, татулык, ихтирам, бердәмлек белән яшәделәр. (Кызлары Әсма Шәрәф хатирәләреннән).

Уф а 1887 нче елны 27 яшендә Уфага кил. ә Имамлыкка имтихан тота. К рше авылда мулла ү вазифасын намус бел н ә башкара, шу а к р ң ү ә ихтирам казанып лгер. ө ә 1885 нче елны ул йл н. ө ә ә Уфага гаил се ә бел н к чеп кил. ә ү ә 4 баласы да шунда туа. Диния н зар тенд ә ә ә казый булып эшли. Ул аны ң ишегалдында таш бина салдыра м тарихи кыймм тле булган һә ә материалларны т ртипк ә ә салып, шунда саклый. Диния н зар те м чете. ә ә ә 1830 елны нигез салынган.

Беренче фотор семе, Уфа, 1892 ел ә Фото ТР Ф нн р академия- ә ә сене Г Ибра имов исемен- ң һ д ге Тел, д бият м ә ә ә һә с нгат ә ь институты Кул ъ — язмалар м текстология һә б леге каршындагы Ми- ү расхан фондларында ә саклана.

ГАИЛ СЕ – УФАДАӘ

РУХИ ОСТАЗЛАРЫ- амалетдин Җ л- фгани, Исм гыйль Гаспринский ә Ә ә

М р ани йогынтысыә җ Яш ь вакытта ук аны йогынтысында булды, ң аны с рл рен ентекл п йр н , 1886 ң ә ә ә җ ә ө ә ә елда Казанга барып, м ш р галим бел н ә һү ә очрашып с йл ш б хетен иреш , бу ө ә ү ә ә ә очрашу аны к еленд уелмас эз ң үң ә җ калдыра. Аны и ади эшч нлеген у ай ң җ ә ә ң йогынты ясый, алдынгы ысулларын куллана, т рбия эшенд бай т риб ә ә әҗ ә туплый.

Ши абетдин М р аниһ ә җ Китапларда – ил язмышы, авыл тарихы “ Бел, ул (тарих)-хикм тл р ә ә Ди гезен чумган чын. . . Ф н” ң ә ә

тк ебез Ризаэтдин Ф хретдинне Ә ә ә ң туганнары 1. Мин а етдин (1843 -1931), М м т авылында имам. һ җ ә ә 2. М г ә ъ с м (1845 -1932), гыйлү ә ь ман х зр т К римине ә ә ә ң м гате, Фатыйх К римине нисе, Кзанда д фен җә ә ә ң ә ә ителг н. изн се Гыйл ә Җ ә ь м н х зр т. ә ә ә 3. М д д (1851 -1912), Ш гер авылында торган. әү ү ә ө 4. К шшафетдин (1853 -1894), М м т авылында имам. ә ә ә 5. Ризаэтдин (1859 -1936), Уфада д фен ителг н. ә ә 6. Зыяэтдин (1861 -1907), Кич чатта торган. ү 7. Ма ир (1878 -1915), Биг шт торган. һ ә ә ә 8. Салих (1885 -1973), Казанда д фен ителг н. ә ә Ма ир м Салих яш һ ә һә ь би Ма и и ан балалары. ә һ җ һ

С РЛ РЕӘ Ә Ә 2 томнан, 15 кис кт н торган “Асар”(Эз) исемле хезм те ә ә ә барлыкка кил. ә -С лим яки гыйфф т, сма яки гам л в за, С лим , Гаил , ә ә ә Ә ә ә җә ә Н сыйхат, Т рбияле ана, Т рбияле ата, Т рбияле бала, ә ә Т рбияле хатын, М ш р хатыннар, Ибне Р шд, Сафа Г р й ә ә һү ө ә ә хан, Т рбияле хатын, Ш кертлек д бе, Мотал га . б. бик к п ә ә ә һ ү с рл р и ат ит. Фикерл рем в ф лс ф л рем нид н ә ә ә җ ә ә ә ә гыйбар т булуы ошбу с рл рд ачык сур тт м г ә ә ә ә ъ л м , -ди ү ул. Бу с рл р татар халкыны рухи х зин сенд ге кыймм тле ә ә ә ң ә ә асылташларга верел л р. ә ә ә

“ сма, яки гам л в за” Ә ә ә җә романыннан зек ө сма сигезенче яшен итк ч, а а т мам сабак укыту вакыты килде м бу фикер Гайш Ә ә җ ә ң ә һә ә абыстай бел н Габбас мулланы к еленд олы бер урын алды. Бу к нг кад р смага ә ң үң ә ө ә ә Ә бер х реф булса да д рес бирелм де м Гайш абыстай тарафыннан: “ лиф, би, ти, си, ә ә ә һә ә Ә им” – дип к елд н ятламавы да сманы х терг алмаганнан т гел, б лки киресенч , җ үң ә Ә ә ә ү ә ә моны гад тт н тыш олы бер эш дип ис пл венн н иде. ә ә ә Габбас мулла кызы смага сабак укытуга 2 -3 ел алдан зерл н башлады. Ә ә ә ә Габбас мулла – укытучы да, укучы да. Кызына д рес бирг нд укытучы булса, кызыны ә ә ә ң табигатен йр нг нд укучы булды. ө ә ә ә сманы сабак укуга булган шатлыгы , зир клеге к нн н-к н арта барды. Моны к реп Ә ң ә ө ү Габбас мулла бел н Гайш абыстай йтеп бетер алмаслык д р д куандылар. ә ә әҗә ә Чынлыкта бу шатлык – и д рес м б ял п бетер алмаслык шатлык. ң ө һә ә Габбас мулла бел н Гайш абыстай вафат булгач, сма ятим калды. Бичара сма зене ә ә Ә Ә ү ң кил ч ге турында фикер й рт белми иде. ә ә ө ә Аны авылны игътибарлы кешесе Йосыф карт т рбияг ала. Картны т рбиясе тик ң ә ә ң ә ашап-эчерт ген , киемн р булдырудан торды. ү ә ә Бу йортта ул бер ш керт бел н якыннан таныша. Монда хатын-кыз битен каплап й рми ә ә ө иде, шу а к р егет бел н гел берг с йл шеп й рде. Бер-берсенед й зл рен к рдел р. ң ү ә ә ә ө ө ә ү ә Алар аерылышканда бер-берсен б л кл р бирештел р. Егет алтын т к , кыз ә ү ә әң ә ә нисенн н калган, т шен беркетелг н берд нбер к меш балдагын бирде. ә ә ү ә ә ә ө Йосыф карт йортына мосафир хатын килеп керде. Ул йомшак теле бел н картны алдап, ә мин кызны ерак туганы дип йт. Кызны зе бел н кунакка чакыра м беркатлы карт ң ә ә ү ә һә Ф ш рен биреп иб р. 15 к нн н х б р кил : сма тиф бел н авырый дип. ч к н әһә ә җ ә ә ө ә ә Ә ә Ө ө т г сманы л е турында х б р кил. Йосыф карт бик кенде м зен юатты: ичара, ү ү ә Ә ң ү ү ә ә ә ү һә ү монда да л р иде дип. ү ә

Р. Ф рхетдин-1912 елә

Самара елгасы буенда, 1915 ел.

Зур гаил се бел н, Уфа, 1927 ел. ә ә

м гате Нур амал абыстай бел н, Уфа, Җә ә җ ә 1926 ел.

м гате м оныклары бел н, Җә ә һә ә Уфа, 1926 ел.

ТОРМЫШТАН ЭЗЕКЛ РӘ 47 яшенд казыйлык эшен ташлап, тулысынча и ат м т рбия эшен ә җ һә ә ә чума. “Вакыт” газетасында м кал лар бастыра. ә ә “ Вакыт” газетасы идар хан сенд. ә ә ә

“ Вакыт” газетасы 1906 нче елда Оренбургта бертуган Р миевлар “Вакыт” газетасы чыгара ә башлыйлар. Алар Р. Ф хретдинне ә берг эшл рг чакыралар. Ул улы ә ә ә Габдрахман бел н берг эшли ә ә башлыйлар.

Х с ения ө ә м др с се, Оренбург, 1910 ел. ә ә ә Шушы м др с не бернич ел ит кли, аны юлга салуга к ч ә ә җ ә ө куя. 1907 елдан анда укыта бвшлый.

“ ШУРА” ж урналы. Баш м х ррире булып эшли, аны т п ө ә ң ө язучысы була. Бу журнал зене ү ң актуальлеге м тематикасыны һә ң ки леге бел н аерылып тора. Д ньяны ң ә ө ң и алдынгы карашлы галимн ре, ң ә ф лс ф чел ре, дипл ре турында ә ә ә язып, аларны фикерл рен б я бир , ң ә ә м журналны татар энциклопедиясе һә д р сен иткер. ә әҗә ә җ ә

Р. Ф хретдин “Шура” ә ж урналы редак ц иясенд. Оренбург, 1912 ел. ә

М кк конгрессыә ә 1926 елны яз башында аны исемен ң ң ә Гар бстаннан, М кк ш ренд булачак ә әһә ә б тенд н ө ө ь я м селманнарны беренче ө ң конгрессына чакыру язуы кил. Ул и беренче ә ң Совет х к м тен м р гат ө ү ә ә ө әҗә ь ит. М ск г ә ә әү ә берсен Калининга, икенчесен Чечеринга хат яза. Чечериннан телеграмма кил , Ислам д н ә ө ь ясында беренче булган М кк конгрессына ич тоткарлык ә ә һ юк диг н. Ул анда ит кче булып кит. Шул ерак, ә җ ә ә озак с ях т турында, йг кайткач зур к л мле ә ә ө ә ү ә “Й рг н ирл рем, к рг н илл рем” диг н китап ө ә җ ә ү ә ә ә язган. Кызганычка каршы китап сакланмаган.

Р. Ф рхетдин-М кк , 1926ә ә ә

Б тенд нө ө ь я м селманнар ө корылтаенда –М кк , 1926. ә ә

Со гы елың 1936 елны башыннан тк йне к ел т шенкелеге ң ә ә ң үң ө к ч я башлады. Нинди уйлар бел н борчылгандыр – ө ә ә зе ген белг ндер. 1936 елны феврал ү ә ә ң ь аеннан, с лам тлеген зе зарланмаса да, х лсезл н башлады. ә ә ә ү ә ә ә Ятып тормаса да, терелеп эшк башлау м мкинлеген ә ө ә метсезлекк т ш башлады. Табиблар килеп торсалар ө ә да, артык алга китк н х ле булмады. тк й 1936 елны ә ә Ә ә ң 12 апреленд вафат булды. 15 апрел ә ь д еназа укып, ә җ Уфа зиратына зе йтк н, к рс тк н ирг д фен ү ә ә җ ә ә булды. К м т ртибенд 3 зур фотор сем ясалган. ү ү ә ә ә Кызганычка каршы, аларны саклап калып булмады, 1937 елда безне йорттан нахакка югалдылар. ң Кызы сма. Ә

1936 ел 12 апрель-вафат була

Р Ф рхетдин исемен й рт че м чет. Кич ч т ә ө ү ә авылы. «Р Ф рхетдин чишм се» Кич ч т авылы. ә ә ү ә

Кич ч т авылында Р. Ф хретдинг ү ә ә ә музей йорты м ш хси йберл ре. һә ә

Р Ф хретдин исеменд ге татар ә ә гимназиясе. лм т. Ә ә

Динебез Р. Ф хретдин зебезне динн н д читк ә ү ң ә ә ә тайпылырга кушмый, ч нки динн н башка халыкта ө ә т ртип т , м д ният та булмый м динсез ә ә һә кешед н яхшылык мет ит д урынсыз. ә ө ү ә Ислам динене чыганагы ике н рс -берсе-Кор ң ә ә ъ н ә к рим м икенчесе М х мм д тарафыннан ә һә ө ә ә “Ш ригат ә ь ” исеме бел н мм тк , Ад м баласына ә ө ә ә ә ирештерелг н ф рманнар м мерл р, тыю м ә ә һә туры юлга к ндер л р, в газ ү ү ә ә ь м н сыйх тл р, һә ә с зл р м фигыльл рдер, -дип язган дип. ү ә һә ә ә

тк ебез кулӘ ә ъ язмалары Х зерге к нд тк емне кул ә ө ә ә ә ң ъ язмалары СССР Ф нн р ә ә Академиясе Башкортостан филиалыны архивында ң Ф хретдинов фонда 40 том кул ә ъ язма с рл ре бар. ә ә ә Кул ъ язмалары Ленинградта К нчыгышны йр н ө ө ә ү институтыны гыйл ң ь ми архивында саклана. “ С м рканд мусх ве в аны с б бенн н ә ә ң ә ә ә с ях т”, ”Й рг н ирл рем, к рг н илл рем”, “Юлдаш”, ә ә ө ә җ ә ү ә ә “К рамат в истимдат”, ”Юаныч”, “Болгар тарихы” ә ә диг н китаплары юкка чыкты. ә Кызлары сма м З йн п. Ә һә ә ә

Ул халык й р генд м гег се еп ө ә ә әң ә ң калыр. тк й турында тк релг н гыйл Ә ә ү ә ә ь ми ыелышлард булу, к р , ишет , уку – җ ә ү ү ә безг шатлыклы х л булды. Шулай ә ә ә зурлап тк рг н юбилейлар кил ч кт д ү ә ә ә тк йне к пкырлы гыйл ә ә ң ү ь ми мирасын галимн р тир нн н тикшкрерл р, ә ә тиешле булган урынын к рс терл р ү ә ә диг н якты метл р тудырды. ә ө ә Кызы сма. Ә

Ризаэтдин Ф хретдин – камил ә бер зат Без к ренекле м ш р м г ү ә һү ә ъ риф тче, язучы, ә дин галиме, рухани, тарихчы, педагог, редактор, татар халкыны тарихында бини ая ң һ к п хезм тл ре м фидакар ү ә ә һә ь гам лл ре ә ә бел н тир н эз калдырган Ризаэтдин ә ә Ф хретдинне — дипне и ади м ф нни ә ң җ һә ә мирасы бел н таныштырып ттек. ә ү Халкыбызны танылган ш хесен Сезне ң ә ң иг ъ тибарыгызга да т к ә ъ дим иттек.

Игътибарыгыз чен р хм т!ө ә ә