ПРЕЗЕНТАЦИЯ Такырыбы : Психикалы былыстарды қ құ

ПРЕЗЕНТАЦИЯ Такырыбы : Психикалы былыстарды қ құ ң жіктемесі: психикалы процестер, асиеті, қ қ жа дайы. Мінез бен т л аны типологиясы. ғ ұ ғ ң Орында ан: Адырбай Ж. ғ Тобы: 101 МІ Қ абылда ан: Қ ғ ________АЗА СТАН Қ Қ РЕСПУБЛИКАСЫНЫ Ң ДЕНСАУЛЫ СА ТАУ Ж НЕ Қ Қ Ә ЛЕУМЕТТІК ДАМУ Ә МИНИСТРЛІГІ О т стік аза стан ң ү Қ қ мемлекеттік Фармацевтика академиясы ___________________________________ кафедрасы Шымкент-

Жоспар: Кіріспе Негізгі б лім: ө арым- атынас к рделі психологиялы рылым Қ қ ү қ құ арым- атынас адамны психологиялы дамуыны Қ қ ң қ ң ма ызды факторы ң Жеке т л аны психикалы асиеттері мен процестері ұ ғ ң қ қ Адам аралы атынастар ж нiнде жалпы т сiнiк қ қ ө ү орытынды Қ Пайдалан ан дебиеттер ғ ә

Кіріспе Адам ж не рт рлі жо арыда сатыда ы жануарларды мір с ру ә ә ү ғ ғ ң ө ү жа дайларын арастырса , онда оларды екі жа ты байланысты ж зеге ғ қ қ ң қ ү асыратынан бай аймыз. Біріншісі – таби атпен байланысы, ал екішісі қ ғ байланысты згешеліктері тіршілік иелеріні бір-бірімен зара ң ө рекеттеліп, а парат алмасуында ж не б л байланыс т рі арым- атынас ә қ ә ұ ү қ қ деп аталады. арым- атынас барлы тірі-тіршілік иелеріне т н асиет, біра , адамдар Қ қ қ ә қ қ арасында те жо ары д режедегі м нге ие. Жалпы арым- атынас 3 ө ғ ә ә қ қ аспектіден т рады: арым- атынас мазм ны, ма саты ж не рамы. ұ қ қ ұ қ ә құ арым- атынас дегеніміз – байланыс жасау барысында зара Қ қ ө алмасатын м ліметтерді сипаты ә ң. Мазм нына арай арым- атынас ұ қ қ қ материалды , когнетивтік, кондициялы , мотивациялы ж не іс- рекеттік қ қ қ ә ә болып бірнеше т рге б лінеді. ү ө

Материалдық – адамны зара алмасатын заттары мен іс- рекет ң ө ә ралдары. құ К огнетивтік — адамны бір-бірімен байланысы барысында ң алмасатын м ліметтер: білім, ептілік т. б. ә Кондициялы қ – адамдарды психикалы ж не физиологиялы ң қ ә қ к йлеріні алмасуы. ү ң Мотивациялы қ – адамдарды ізденушіліктеріні , ма саттары ң ң қ мен ызы ушылы тарыны , мотивтеріні айырбасы. қ ғ қ ң ң Іс- рекеттік – адамдарды зара іс- рекеттері, іскерліктері, е бек ә ң ө ә ң да дылары арасында ы байланыс. ғ ғ арым- атынас а т суді ма саты аны тайтын аспектіні бірі Қ қ қ ү ң қ қ ң б л – арым- атынас ма саты. Адамдар арасында арым- атынас а ұ қ қ қ т су ма сатыны санды к рсеткіші к ннен-к нге артуда. ү қ ң қ ө ү ү Атап айт анда: объективті т рде жан-жа ты білім алу немесе қ ү қ білім беру, о у ж не т рбие алу, жеке ж не іскерлік атынас орнату қ ә ә ә қ т. б.

арым- атынас адамдарды зара Қ қ ң ө рекеттестік ж не зара атынас ә ә ө қ жасауыны ерекше формасы. ң азіргі кезде атынас м селесін Қ қ ә психология, философия, леуметтану — осы сия ты р ә қ ә салада ы ылымдар жан-жа ты ғ ғ қ зерттейді. Мысалы, 60 жылдары Б. Д. Парыгин арым- атынасты қ қ леуметтік психологияны ә ң зерттейтін бірден-бір п ні ретінде ә б ліп арастырды. Сонды тан да ө қ қ арым- атынас таза психологиялы қ қ қ былыс, к рделі ж не к п жа ты құ ү ә ө қ процесс сия ты талданды. қ Леонтьев А. А. “ арым- атынас” қ қ ымын мбебап коммуникативті ұғ ә рекетке, я ни арым- атынас а ә ғ қ қ қ белгілі бір іс- рекет т ріне сия ты ә ү қ арау керек деп есептейді. қ

арым- атынас а е жалпы аны таманы Б. Ф. Ломов берді: “…Қ қ қ ң қ арым- атынас Қ қ адам т рмысыны индивидуалды формасыны ма ызды жа ы болып ұ ң ң ң ғ табылады ”. Ол арым- атынас іс- рекетіні р т рлі формалары, де гейлері, қ қ ә ң ә ү ң т рлері жайлы ж не оны рамдас б ліктері: сан алуан а парат алмасу процесі, ү ә ң құ ө қ коммуниканттарды зара рекеттесуі- жайлы с з оз айды. ң ө ә ө қ ғ Макроде гей ң — индивидті бас а адамдармен алыптас ан о амды ң қ қ ғ қ атынастар а, д ст рлер, салт а с йкес арым- атынас жасауы. қ ғ ә ү қ ә қ қ

Неміс- американды психологы қ К. Левин адамдар а топ ар ылы сер ғ қ ә етуді м селелерін зерттеген. Осындай ң ә серлер ертеден-а белгілі. Ба сылы ә қ қ қ к ріністер, нау ас а сер етуді ө қ қ ә ң ритуалды жолдары к пшіліктік топ қ ө ішіндегі эмоцияларды озуын ң қ к шейтеді, оны бір адамнан екіншіге, ү ң одан бас алар а берілу, таралу рісін қ ғ ө ке ейту ар ылы психологиялы ң қ қ т р ыдан сер етеді. Иландыру, сендіру ұ ғ ә рекетіні топ арасында еселеніп, ә ң к шейетіндігін ба сы-балгерлер ү қ игерген. Соны ар асында ба сылы ң қ қ қ рекеттер топта санасыз абылданып, ә қ т рлі ылы тар а илану, психологиялы ү қ қ ғ қ серді н тижелі болуын амтамасыз ә ң ә қ етеді. Сонымен бірге, тренингтік топтарды жетіліп, дамуыда Левин ң есімімен байланысты.

Ол А Ш –та 1933 жылы топты динамика, леуметтік рекет ж не Қ қ ә ә ә бас а да топты феномендер м селесін шешумен айналыс ан. Осы ан қ қ ә қ ғ атысты Левинні рістер теориясы индивидті мінез- л ын қ ң ө ң құ қ аны тайтын бірлескен ж не байланыс ан факторлар жиынты ын қ ә қ ғ райды. Б л факторлар жиынты ы жеке адамдарды, оны ортасын құ ұ ғ ң амтып, бір психологиялы згерістерге шырайды. Топты динамика қ қ ө ұ қ ымын да ал аш олдан ан осы алым бол ан. ұғ ғ қ ғ ғ ғ Г. М. Андреева зіні “ леуметтік психология” е бегінде ө ң ә ң арым- атынас м селесіне атысты леуметтік психологиялы қ қ ә қ т р ыларды интеграциялау а тырысты. Г. М. Андреева р т рлі ұ ғ ғ ә ү к з арастарды біріктіре ж не жалпылай отырып, арым- атынасты ө қ ә қ қ ң кез келген формалары адамдарды бірлескен іс- рекетіні ң ә ң спецификалы формасы болып табылады: қ я ни адамдар р т рлі ғ ә ү о амды ызметтерді орындау процесінде тек арым- атынас ана қ ғ қ қ қ жасап оймайды, олар р ашанда со ан байланысты кейбір қ ә қ ғ іс- рекеттермен де арым- атынаста болады ә қ қ — деп т жырымдайды. ұ

Сондай-а арым- атынасты зерттеуде қ қ қ оны рылымды компоненттерін де ң құ қ аны тау керек. Осы ан байланысты қ ғ зерттеу барысында М. Андрееваны ң арым- атынасты рылымын талдау қ қ ң құ н тижесіне ж гінейік. Ол ә ү арым- атынасты бір-бірімен зара қ қ ө байланысты ш жа ынан арастырды: ү ғ қ коммуникативтік, интерактивтік ж не перцептивтік. ә арым- атынасты Қ қ ң коммуникативтік жа ы немесе тар ма ынада ы ғ ғ ғ коммуникация м лімет беру – алмасу м селесімен аны талады; ә ә қ Интерактивтік жа ы арым- атынас жасаушы индивидтерді зара ғ қ қ ң ө рекеттестігіні йымдасуымен орытындыланады. ә ң ұ қ Перцептивтік жа ы адамдарды бірін-бірі арым- атынас ар ылы ғ ң қ қ қ абылдауы мен тануы ж не осы зара танымны негізінде алыптасу қ ә ө ң қ процесін білдіреді. алым б лай жіктеп, б луді шартты екендігін, Ғ ұ ө ң арым- атынас рдісінде оны ш жа ы да к рінетіндігін айтып кетеді. қ қ ү ң ү ғ ө

Р. С. Немов та арым- атынас рылымын жіктеуге баса назар аударды. Я ни ол қ қ құ ғ мазм ны бойынша арым- атынасты келесі т рлерін б леді: ұ қ қ ң ү ө материалдық (зат пен іс- рекет німдерімен алмасу), ә ө когнитивтік (білімдермен алмасу), кондиционды қ (психикалы ж не физиологиялы жа дайлармен алмасу), қ ә қ ғ мотивациялы қ (ма сатпен, ызы ушылы пен, мотивпен, ажеттілікпен алмасу), қ қ ғ қ қ іс- рекеттік ә ( рекетпен, операциялармен, іскерлікпен, да дымен алмасу). ә ғ Ма саты бойынша (я ни адамда белсенділік неден пайда болады деген) қ ғ биологиялы ж не леуметтік қ ә ә арым- атынас деп б леді. қ қ ө Т сілі бойынша (кодпен хабарлау, жіберу м ліметті шифрді ашу амалымен) ә ә ң арым- атынас қ қ тура ж не жанамаә болады.

Т рлері бойынша- ү іскерлік ( детте ә адамдарды андай да бірлескен ң қ німді ндіруіні іс- рекеті сия ты ө ө ң ә қ болады), т л алы ұ ғ қ (к біне адамны ө ң ішкі сипатыны психологиялы ң қ м селелеріні айма ына ә ң ғ шо ырлан ан), ғ ғ ралдықұ қ (я ни зіндік ғ ө ма сат болып табылмайтын қ арым- атынас збеттілік қ қ ө ажеттілікпен стимулданбайды), қ ма сатты қ қ (спецификалы қ ажеттілікті ана аттандыру т сілі қ қ ғ ә бойынша зіне- зі ызмет ету ө ө қ арым- атынасы) болып б лінеді. қ қ ө арым- атынас жайлы Қ қ адамдарды бір-біріне зара ы палы ң ө қ В. М. Бехтеревті леуметтік ң ә психологиялы ж не жымды қ ә ұ қ экспериментінде басты орын алады.

В. М. Бехтерев (1907, 1921) леуметтік- психологиялы теориясында ә қ арым- атынас процесіне леуметтену механизмі сия ты адамдарды қ қ ә қ ң бір-біріне зара психикалы ы палын, оны дамуын кіргізеді. ө қ қ ң В. М. Бехтеревте арым- атынас адамдарды топ а біріктіру механизмі, т л а қ қ қ ұ ғ леуметтенуіні шарты сия ты арастырылады. В. М. Бехтерев: ә ң қ қ не рлым ғұ адамдарды айналада ы арым- атынасы бай рі жан-жа ты болса, ң ғ қ қ ә қ со рлым т л аны дамуы н тижелі т рде іске асырылады ғұ ұ ғ ң ә ү — дейді. “… р Ә т рлі ортада арым- атынаста бол андар бас а адамдармен салыстыр анда ү қ қ ғ жан-жа ты дамы ан болады”. қ ғ В. М. Бехтерев арым- атынасты “ қ қ тікелей ” ж не “ә орташа ” деп ажыратады. арым- атынасты тікелей т рінде ол еліктеу мен к ндіруді Қ қ ң ү ө жат ызады, еліктеуге адамны зара индукциялы ж не зерттеулік қ ң ө қ ә механизмі ар ылы т л алы суге т н факторлы ролді жат ызса, ал қ ұ ғ қ ө ә қ қ к ндіруді психикалы жа дайды бір адамнан бас а а оны еркіні ө қ ғ ң ң атысуынсыз санасыз т рде берілу процесі сия ты аны тайды. Оны қ ү қ қ ң ойынша: “ адамдарды белгілі бір эмоциялы жа дайларды ж тыруы, ң қ ғ ұқ оларды логикалы а ыл ортындыларына к ндіруге тырыс аннан, қ қ қ ө қ лде айда жылдам, рі эффективті ж реді ә қ ә ү ”.

В. М. Бехтерев идеяларыны дамуы зіні ш кірті В. Н. Мясищевті , одан кейін ң ө ң ә ң А. А. Бодалев, Б. Г. Ананьев сия ты ізбасарларынан жал асын тапты. қ ғ арым- атынасты философиялы т р ыда талда ан танымал алымдарды Қ қ қ ұ ғ ғ ғ ң бірі- М. С. Каган. Ол арым- атынасты субъект ар ылы зара рекеттесу деп қ қ қ ө ә т сінеді. Оны к з арасына с йкес, тек зара рекеттесу арым- атынас болып ү ң ө қ ә ө ә қ қ келмейді, себебі м нда біз субъекті ретіндегі адам а деген атынасты ана ұ ғ қ ғ арастырып отырамыз. Ал б л оны пікірінше арым- атынас а жатпайды. қ ұ ң қ қ қ арым- атынас т рлері функциялы жа дайлар а с йкес арастырылады: Қ қ ү ғ ғ ә қ арым- атынас а бола, бас аны з ндылы тарына ж не згені ндылы тарын қ қ ө құ қ ә ө ң құ қ зіне орта тастыру ретінде затты іс- рекет ету. Бірінші т рге мысал ретінде ө қ қ ә ү арым- атынасты іс- рекет ма саттарын іске асыратын д ст рлер, ойындарда ы қ қ ң ә қ ә ү ғ арым- атынасты алу а болады, екіншісіне досты арым- атынас, шіншісіне- қ қ ғ қ қ қ ү т рбие, т ртіншіге- зін- зі т рбиелеу. Берілген жіктеуден арым- атынас ә ө ө ө ә қ қ ма саттары мен ралдары арасында ы байланысты а ару а болады. қ құ ғ ңғ ғ

В. А. Мясищевті е бегінде арым- атынас белгілі бір жа дайда бір- біріне атысты ң ң қ қ ғ қ бір-біріне сер ететін на ты т л аларды зара рекеттеріні процесі сия ты т сіндіріледі. ә қ ұ ғ ң ө ә ң қ ү А. А. Бодалев арым- атынасты іс- рекетті ерекше т рі деп арым- атынасты адамны қ қ ә ң ү қ қ ң т л а ж не іс- рекет субъектісі ж не жеке даралы ретінде дамуыны негізгі факторы болатынын ұ ғ ә ә ә қ ң атап теді. арым- атынасты т рбиелік м нін ол тек д ниетанымды ке ейтуде ана емес, ө Қ қ ң ә ә ү ң ғ сонымен атар, т л а интеллектісіні дамуында да деп арастырады. қ ұ ғ ң қ В. А. Кан-Калик педагогикалы процесте арым- атынас ар ылы бай алмайтын, біра те қ қ қ ө ма ызды т рбиелік зара атынастар ж йесі алыптасатын ж не оны ЖОО-да т рбиелеу мен ң ә ө қ ү қ ә ң ә о ыту тиімділігін арттыратынын айт ан. Оны ойынша, арым- атынас адамгершілік қ қ ң қ қ – ндылы леуетке ие. В. А. Кан-Калик арым- атынас функцияларын ішкі ж не сырт ы деп құ қ ә қ б леді. Оларды р айсысыны рамдас б ліктері бар. Сырт ы: а паратты -коммуникативті, ө ң ә қ ң құ ө қ қ қ т л а аралы атынастарды зара танымды етіп йымдастыру, бейімделу. Ішкі: эстетикалы , ұ ғ қ қ ө ұ қ д мдік, мінез- лы ты , дептік. ә құ қ қ ә

М. А. Буева арым- атынасты тек қ қ рухани ана емес, сонымен бірге ғ материалды , леуметтік – қ ә шынайы процесс ретінде арастырады. Онда іс- рекетпен, қ ә т жірибемен, да дылар мен ә ғ икемділіктермен алмасу іске асады. Т. В. Пеленина арым- атынасты т л а қ қ ң ұ ғ алыптасуында ы ролі т р ысынан қ ғ ұ ғ арастырып, оны алыптасуды қ қ ң бір факторы ретінде есептейді. Ол студенттерді топты іс- рекетіні ң қ ә ң реттеушісі болып келеді. Сонымен, орытындылай келе, қ арым- атынасты субъект- қ қ ң субъектілік атынастар болып қ келетінін айту а болады, себебі ол ғ іс- рекетті ж не лкен рухани ә ә ү адамгершілік- ндылы ты құ қ қ леуетті амтиды. ә қ

арым- атынаста адамдар зін к рсетеді, зі шін ж не бас алар шін Қ қ ө ө ө ү ә қ ү психологиялы асиеттерін аша т седі. Сонымен бірге ол сол асиеттер қ қ ү қ арым- атынаста алыптасады. Адамдармен арым- атынаста адамны қ қ қ ң азаматты т жірибені игеру, алыптас ан мораль, ндылы тар, білім мен қ ә қ қ құ қ іс- рекет т рлерін игеруі, жеке адам ж не дара адам т рінде алыптасуы іске ә ү қ асырылады. Я ни арым- атынас адамны психологиялы дамуыны ғ қ қ ң ма ызды факторы. ң Жалпы т рде арым- атынасты былайша аны тау а болады: ү қ қ қ ғ адамны ң б кіл мірі барысында психикалы процестері мен мінез- л ы ү ө қ құ қ алыптасатын жан-жа ты шынды қ қ қ. арым- атынасты мазм нына, Қ қ ң ұ ма сатына, ралдарына арай бірнеше т рлерін б ліп арастыру а болады. қ құ қ ү ө қ ғ Мазм ны бойынша ол материалды т рде (іс- рекет німдері ж не ұ ү ә ө ә заттарымен алмасу), когнитивті т рде (біліммен алмасу), кондиционды ү т рде (психикалы ж не физиологиялы жа даймен алмасу), мотивациялы ү қ ә қ ғ қ т рде ( ажеттіліктермен, т рткілермен, ызы ушылы тармен, ма саттармен ү қ ғ қ қ алмасу), іс- рекеттік т рде ( рекеттермен, амалдармен, икемділіктермен ә ү ә алмасу) болады. арым- атынас ралдарына келетін болса , оны Қ қ құ қ арым- атынас рдісінде біреуден екіншіге берілетін а паратты кодтау, қ қ ү қ тасымалдау, деу дістері ар ылы аны тау а болады. өң ә қ қ ғ

Тікелей емес арым қ – атынас таби и м шелер ( ол, бас, дене) ар ылы қ ғ ү қ қ ж зеге асады. Тікелей емес арым – атынас жазбаша т рдегі немесе ү қ қ ү техникалы ралды пайдалану негізіндегі толы емес психологиялы қ құ қ қ байланыс. Т ікелей арым – атынас — қ қ а паратпен алмасу ж не арым – атынасты қ ә қ қ йымдастыру а арнал ан арнаулы ралдарды олданумен байланысты. ұ ғ ғ құ қ Б лар таби и заттар (тая , тас, жердегі із, т. б. ) немесе м дени (белгілік ұ ғ қ ә ж йелер, символдар жазбасы, радио теледидар). Тура арым – атынас ү қ қ атынас кезіндегі бір – бірімен с йлесіп отыр ан адамдарды жеке қ ө ғ ң байланысты абылдауы, мысалы: дене байланыстары, адамдарды қ ң бір-біріні рекеттеріне жауап айтару. ң ә қ Жанама арым- атынас қ қ — бас а адамдар ар ылы ж зеге асады. Мысалы, қ қ ү мемлекет ар ылы, топты , отбасылы де гейлер арасында ы гіме. қ қ қ ң ғ әң Инструментальды деп арым- атынасты зінен ана аттанушылы қ қ ң ө қ ғ қ алудан бас а бір ма сат іздейтін, зіндік ажеттілікпен реттелетін, зіндік қ қ ө ма сат болмайтын арым- атынасты айтады. қ қ қ ралдары бойынша арым – атынас тікелей емес, Құ қ қ тікелей (тура) ж не жанама болады. ә

Ма саттал ан қ ғ –б л арнайы ажеттіліктерді ана аттандыру ралы. ұ қ қ ғ құ Адамдар арасында ы арым- атынасты ма ызды т рлеріне болып ғ қ қ ң ң ү вербальды ж не вербальды емес арым- атынас ә қ қ жатады. Вербальды емес арым- атынас ралы ретінде с здік тіл олданылмайды. О ан мимика, қ қ құ ө қ ғ жест, пантомимика к мегімен т сінісу жатады. Вербальды арым- атынас ө ү қ қ тек ана адамдар а т н. зіні коммуникативті м мкіндіктеріне байланысты қ ғ ә Ө ң ү ол вербальды емес арым- атынас а бай болады. Адамзат т жірибесін қ қ қ ә игеруде жазуды , кітапты , бас а р т рлі техникалы ралдар пайда болуы ң ң қ ә ү қ құ тікелей емес арым- атынас жасауды ж йесін к рделендірді. қ қ ң ү ү арым- атынас ары арай жеке адамаралы ж не к пшіліктік Қ қ қ қ ә ө арым- атынас болып б лінеді. Жеке адам аралы арым- атынас – қ қ ө қ қ қ топтарда, ж птарда жеке дара ерекшеліктерін білу, ай ы- уанышына ұ қ ғ қ орта тасу, т сіну, бірігіп іс- рекет ету негіздерінде алыптасатын т рі. қ ү ә қ ү К пшіліктік арым- атынас – к пше т рдегі таныс емес адамдарды ж не ө қ қ ө ү ң ә к пшіліктік м лімет ралдары ар ылы арым- атынас жасау, осындай ө ә құ қ қ қ атынасты т ріне нер, эстетикалы арым- атынастарды да жат ызады. қ ң ү ө қ қ арым- атынаста адамдар зін к рсетеді, зі шін ж не бас алар шін Қ қ ө ө ө ү ә қ ү психологиялы асиеттерін аша т седі. Сонымен бірге асиеттерде қ қ ү қ арым- атынаста алыптасады қ қ қ

Жеке т л аны асиеттері туралы р т рлі ілімдер бар. Соларды ішінен ү ғ ң қ ә ү ң шынды а жа ыны ж не б л ж нінде арнайы т жірибе ар ылы зерттеп ққ қ ә ұ ө ә қ оны м нісін аны тау а із сал ан неміс психолог К. Левин ілімі. ң ә қ ғ ғ Б л ылыми т жырым бойынша адамны р илы істері мен ұ ғ ұ ң ә қ мінез- лы ерекшеліктері оны м ддесі мен ажетгілігін аны тайды. құ қ ң ү қ қ асиеттілікті ана аттардыру мен о ан атысты заттар арасында ы Қ қ ғ ғ қ ғ байланыс та згермелі сол байланысты адам зіні іс- рекеті ар ылы ө ө ң ә қ згертеді. Адамды іс- рекетке мтылдырушы – ажеттілік десек, ө ә ұ қ ажеттілік – адам бойында ы к ш- уат. Дене к ші ажеттілікке қ ғ ү қ байланысты озады. қ К. Левин зерттеулерінде адамны ажеттілігін ана аттандыру-ды ң қ қ ғ ң екі т сілі атал ан. Біріншісі – адам бас а адамдармен салыстыр анда ә ғ қ ғ андай да бір д режеге ие бол ысы келетіндігі ж не зін орша ан ортада қ ә ғ ә ө қ ғ зіндік орын алу а мтылуы. Екіншіде, адам бірсарынды іспен ө ғ ұ ш ылданса, онда оны ызы уы таусылады. Б л т сілдер адамны жеке ұғ ң қ ғ ұ ә ң басыны асиеттерін зерттеуге арнал ан. ң қ ғ

леуметтік былыстарды зерттеу т сілін Ә қү ә “ социометрия ” – леуметтік лшеу – деп ә ө атайды. Б л т сілді негізін салушы ұ ә ң психолог Дж. Морено. Б л діс ар ылы топта ы ұ ә қ ғ адамдарды зара атынасында ы ң ө қ ғ наразылы ын не татулы ын тиісті дістерге ғ ғ ә с йене отырып лшеуге болады. М ндай ү ө ұ атынасты зерттеу шін топта ы адамдар а қ ү ғ ғ с ра -жауап анкетасы даярланады. ұ қ Анкетада ы алау а байланысты мазм н екі ғ қ ғ ұ т рге б лінеді: біреуі – сол кісі зге кісімен ү ө ө аншалы ты дос, оны шынайы ната ма, қ қ ұ натпай ма, со ан байланысты келеді. Екінші ұ ғ т рі – зге адамны жеке басыны ү ө ң ң асиеттерін алайды. қ қ I тапсырмада социометриялы т сілді қ ә ң с тті болуы -зерттеліп отыр ан адамдарды ә ғ ң шынын айту а байланысты. Сыналушы ғ анкета сынарда зерттеуші бізді сырымызды ұ ң біліп ал ысы келеді – деп аймы уы м мкін. ғ қ ғ ү Б л іске б гет жасайды. Т менгі ұ ө ө сыныпта ыларда аймы у деген болмайды, ғ қ ғ сонды тан зерттеу к бінесе солармен қ ө ткізілгенде с тті болма. ө ә қ

Социометрия т сілін олдану ә қ мынадай кезе дерден т рады: ң ұ 1) дейі ма сат ойып, т жірибеде ә қ қ ә амтыл ан адамдарды зара қ ғ ң ө атынасын зерттеу; қ 2) ма сат а с йкес анкета жасап, қ қ ә оларды сыналушылар а тарату; ғ 3) зерттеуге катысушыларды ң шынын айттыру шін оларды ү ң жауабын згелерге жария етпеуді ө ескерту; 4) тапсырма орындал аннан кейін ғ ркімні ала андары мен алаудан ә ң қ ғ қ тыс ал андарды аны к рсететін қ ғ қ ө кестемен диаграмма жасау; 5) диаграммада к рсетілген ө м ліметтер бойынша т жірибеге ә ә атысушыларды згелерді алауы қ ң ө қ мен аламауы туралы тиісті қ д лелдер мен себептерін білу. ә лгі ретінде кесте мен диаграмма Ү растыру шін мынадай анкета құ ү сынылады: ұ 1. Сыналушыны аты ң 2. рбылары ны айсысын ту ан к ніне Құ ң ң қ ғ ү ша ырар еді ? қ ң 3. Саяхат а з тобы нан кіммен бірге қ ө ң бар ын келеді? ғ С ра тарды саны оннан кем болмауы ұ қ ң тиіс. Пысы тау с ра тары: қ ұ қ 1. Адамдар арасында ы атынастарды ғ қ зерттеуде андай діс олданылады? қ ә қ 2. ажеттілікті кандай т рлері жалпы Қ ң ү психологияда белгіленген? 3. Сапа а негізделген н тижелі ме, да ды ғ ә ғ ар ылы орындал ан іс н тижелі ме? қ ғ ә 4. Ойнау тек ерігуден пайда бола ма? 5. О у мен ойын арасында ы айырмашылы қ ғ қ андай? қ 6. О ушыларды зейінін саба а аудару қ ң ққ шін м алімні дауысы андай бол аны ү ұғ ң қ ғ ж н? ө

Адамны психикалы асиеттерін растыратын: ң қ қ құ 1) жеке т л аны ба ыты; ұ ғ ң қ 2) темперамент; 3) мінез; 4) абілет. қ р адамны згешелігі к птеген себептерге байланысты – Ә ң ө ө е алдымен айналыс ан іс- рекетке, от басында ы т рбиеге ң қ ә ғ ә мектептегі т рбиеге ж не бас а да мірлік жа дайлар а. ә ә қ ө ғ ғ Ал психикалы процестерге жататын – т йсік, абылдау, қ ү қ ес, иял, ойлау, зейін. қ Эмоциялы асиеттер – қ қ сезімдер. Жігерлік асиеттер – қ ерік.

На ты іс- рекетте психикалы процестер ты ыз байланысып жатады да қ ә қ ғ олар а адамны психикалы асиеттері на ты сер етеді. Сол ғ ң қ қ қ ә байланыстарды ішінде жеке т л аны ба ыты ерекше ма ызды орын ң ұ ғ ң алады. Жеке т л аны ба ыты – к з арас, пікір, ажеттіліктер, ызы улар, ұ ғ ң ғ ө қ қ қ ғ бейімділік, іс- рекет пен т ртіпті негізін салатын себептер, дет ж не ә ә ң ә ә да дылардан растырылады да солардан к рінеді. Б лар мір бойы ғ құ ө алыптасатын болады. қ Адам аралы атынас дегенiмiз қ қ — арапайым да к рделi проблема. қ ү К нделiктi т рмысымызда осы аты-нассыз жасауымыз м мкiн емес. ү ұ қ ү Адам арасында ы атынастарды т рi келесiдей: жеке жəне ызметтiк, ғ қ ң ү қ дара жəне топты , те ы ты жəне тəуелдi, арама- арсылы ты жəне қ ң құқ қ қ дау-дамайлы. Жеке атынастар екi адам арасында ы с йiспеншiлiк пен қ ғ ү жек-к рушiлiктен, сыйласты пен аразды тан, сенiм мен к дiктенуден ө қ қ ү т рады. М ндай сипатта ы атынастарды пайда болуы əр жеке адамны ұ ұ ғ қ ң ң о амда ы орыны мен мiндетiне тəуелдi емес. Мысалы, бала з ата-анасын қ ғ ғ ө сыйлауы да, жекк руi де м мкiн; з ызметiн ойда ыдай ат арып ж рген ө ү ө қ ғ қ ү м алiм бiр шəкiртiне лкен с йiспеншiлiк танытса, екiншiсiн к ргiсi ұғ ү ү ө келмейдi.

ызметтiк атынастар əлеуметтiк Қ қ топ не мекеме м шелерi арасында оларды сол ү ң топта ы ы не мiндет-терiне орай ғ құқ алыптасады. қ Егер ара атынастар рбiр адамны меншiктi қ ə ң ажет-терi сипатында аралса, олар жеке қ қ атынастар атанып, ал ара атынас т тастай қ қ ұ ж йелiкке с йенiп, екi, одан да к п ү ү ө адамдарды сипаттамасы ретiнде абылданса, ң қ топты атынастар деп аталады. қ қ Те ы ты атынастар — атынас ң құқ қ м шелерiнi ы тары мен мiндеттерi ү ң құқ қ те герiлген жерде, ал т уелдi атынастар ң ə қ ы тары мен мiндеттерi бiрдей болма ан құқ қ ғ жа дайларда алыптасады. ғ қ Адамдар арасында арама- арсылы қ қ қ болмай, з-ара тере сыйласты жайла ан ө ң қ ғ ортада йлесiмдi атынастар нышан бередi. ү қ Топ iшiнде кейбiр т л аларды намды ұ ғ ң ұ ниеттерi екiншi бiреулердi келе сiз ң ң ниеттерiмен то ыс ан ша тарда ғ қ қ арама- арсылы ты атынастар бой қ қ тiктейдi.

Адамдарды бiр-бiрiне деген шпендiлiгi бол ан жерде дау-дамайлы, ң ө ғ жанжалды атынастар рбидi. қ ө Адамдар арасында ы, тiптi кейде бiр т л аны да бойынан к рiнетiн ғ ұ ғ ң ө адамды атынастар т рi мiне осындай. Б л атынастарды бəрi мiрде қ қ ү ұ қ ң ө адамдарды бiр-бiрiне беретiн ба алары мен мiнездемелерiнде, əр адамны ң ғ ң бас а а ба ыттал ан iс-əрекет, ылы ында, зара байланыс ан ойы мен қ ғ ғ ғ қ ғ ө қ сезiмiнде к рiнiс бередi. Т ра ты да келелi атынастар ж йесi алыптаспа ан ө ү қ қ ү қ ғ ортада адамны релi мiр с руi те иын, себебi əр-бiр жеке адамны да, топ ң ө ө ү ө қ ң пен жымны да о амда ы болмысын осы атынастар ай ындайды. ұ ң қ ғ ғ қ қ Балалы ша та орны ан адам аралы атынастар а орай адам азаматты қ қ қ ғ қ асиеттерiн тiктейдi. Ересектердi т iрегiндегiлермен атынасынан сол қ ң өң қ ортаны к iл-к йi ай ындалып, ал а ойыл ан м рат-ма саттарды сəттi ң өң ү қ ғ ұ қ ң орындалуы не кедергiге шырауы м мкiн. Адам аралы атынастардан ұ ү қ қ туындайтын е иын да олайсыз былыс ң қ қ құ — б л ұ остракизм, о амнан қ ғ аласталу, я ни кейбiр адамдарды к пшiлiк арасында сыйымсызды ынан ғ ң ө ғ жымды атынастан шеткерiлеп алуы. М ндай адамдар к пшiлiктi жек ұ қ қ қ ұ ө ң к рушiлiгiне тап болып, назардан тыс алады, еленбейдi. Осыдан зi ө қ ө атарларынан о атынас таба алмай, а ырында адамгершiлiк асиеттерiнен қ ң қ қ қ айырылып, ауымды мiр қ қ ө тiршiлiгiнен айрыл андар да кездеседi. ғ

Адам аралы атынастарды ерекшелiгi оларды эмоционалды қ қ ң ң болуында. Адам зi тектеспен араласа отырып, бiр-бiрiне бол ан ө ғ айры ша сезiмдер мен ы ластар акезiгедi. Жеке аралы атынастар, қ қ ғ қ қ əдетте, субъектив сипатта болып, əр адамны шын мəнiндегi т л алы ң ұ ғ қ о не терiс асиеттерiне сай келе бермейдi. Олар əр ашан адамны ң қ қ ң к iл-к йiне байланысты, бiр адамны екiншiсiне деген сезiм өң ү ң тол анысы-ны ауысуымен згерiске келiп т рады. К iл-к йдi бiр ғ ң ө ұ өң ү ң сəттiк болуынан, жеке атынастар былмалы қ құ келедi: б гiнгi тəп-тəуiр сыйлы атынас к н тпей-а керi сипат а енуi ү қ ү ө қ қ барша а аян былыс. ғ құ ызметтiк атынастар жеке атынастар а ара анда бiршама Қ қ қ ғ т ра ты, олар, əдетте, к iл-к йге байланысты згере бермейдi. М ндай ұ қ өң ү ө ұ атынастарды əрбiр т л аны к iл-к йiне ба ына бермейтiндiгiнен, қ ң ұ ғ ң өң ү ғ оларды ресми атынас-тар деп те атайды, я ни м ндай зара қ ғ ұ ө байланыстар атынас а т скен адамдарды əр айсысыны жеке қ қ ү ң қ ң ерекшелiктерi мен психологиялы кейпiне тəуелдi болмауы ажет. қ қ

Бiра мiрде жеке ж не ызметтiк атынастар зара кiрiге байланыс ан, қ ө ə қ қ ө қ сонды тан оларды на ты айырып, таза к йiнде арастыру м мкiн емес. қ қ ү Бiрiншiден, р адам зiнi даралы ымен ызметтiк атынастар а р ашан ерекше ə ө ң ғ қ қ ғ ə қ м н мен с н берiп отырады; екiншiден, р андай т л а на ты атынастар а зiнi ə ə ə қ ұ ғ қ қ ғ ө ң жеке ниет, ой, тол аныс ж не сезiмдерiмен кiрiседi, ал б ларды б рi адамны ғ ə ұ ң ə ң бас алармен бол ан ызметтiк атынасына серiн тигiзбей оймайды. қ ғ қ қ ə қ арама- арсылы ты атынастар негiзiнде толы йлесiм болма анымен, о ан Қ қ қ ү ғ ғ атыс ан адамдар бiр-бiрiнi рекетi мен ниетiн т гелдей шектемейдi. Бiрде қ қ ң ə ү келiссе, бiрде арсы т рып, ал а ой ан ма сат а жетуi жолында ажеттi қ ұ ғ қ қ қ атынасын збейдi. атынас т гелдей елемеу мен дау-дамай а бармайды. қ ү Қ ү ғ Кейде екi адам бiр ортада бола т рып, бiр-бiрiне деген ысты та, суы та ұ қ қ шырай сезiнбейдi, я ни зара атынас жасау а еш андай ажеттiлiктi таппайды, ғ ө қ ғ қ қ м ндайда олар арасында ы атынас бейтарапты сипат алады. ұ ғ қ қ о амды — леуметтiк жа дайлар а байланысты бiр орта а т сiп ал ан Қ ғ қ ə ғ ғ ғ ү қ ғ адамдарды бiрi екiншiсiнен зiн алша стау ажеттiгi де туындап алады. ң ө қ ұ қ қ М ндай кезде адамдар бiр-бiрiне тiкелей жек к рушiлiк танытып, арада ы м селе ұ ө ғ ə бойынша ешбiр келiсiм м мкiндiгiн таба алмайды да, iздемейдi де. М ны б рi ү ұ ң ə ортада ы жанжалды атынасты ушы уынан. ғ қ ң ғ

Адамдар арасында ы жəне бiр ерекше атынастар т рi — б л екi шты, ғ қ ү ұ ұ амбиваленттi атынастар. М ндай ара байланысты себебi бiр адамда ы қ ұ ң ғ екiншiге деген зара тiкелей арсы екi бiрдей эмоцияны : жек к рушiлiк ө қ ң ө пен рметтi осарлана ж руi. құ ң қ ү Осыдан м ндай атынаста ы адамдар здерiнi к iл т ркiнiнде ұ қ ғ ө ң өң ө жат ан ниеттерiнi нендей жа дайда екенiн айырып алуында бiраз қ ң ғ иналады. қ Адамдар аралы атынастар негiзiнде адамдарды бiрiмен-бiрi зара қ қ ң ө əрекетке, тiлдесуге бол ан мiрлiк ажеттiлiгi жатыр. Т рмысты не ғ ө қ ұ қ о амды ажетсiнуден бiрiн-бiрi керексiнген адамдар зара атынас а қ ғ қ қ ө қ қ келiп, ал ол болмаса бiр-бiрiнен бейтарап алады. мiрлiк ма ызды қ Ө ң ажеттiлiктерi бола т рып, оларды ана аттандыруда кедер-гiлiк ететiн қ ұ қ ғ алыптар да болады. Б л жа дайда да атынастар зiлмейдi, бiра қ ұ ғ қ ү қ м нда ы атынастар шпендiлiк не жек к рушiлiкпен штасады. ұ ғ қ ө ө ұ Адамдар ажетсiнулерiнi арасында з мəнi бойынша iзгi қ ң ө адамгершiлiк сипатты байланыстар да болады. М ндайды психологияда ұ альтруистiк атынас деп атайды. қ

р илы адамдарды зара атынастарын тануда к птеген жеке дара ерекшелiктер Ə қ ң ө қ ө бар. Кейбiр ой-сезiмi толыс ан, парасатты адамдар зара атынастарды жан-жа ты қ ө қ қ пайымдаумен, д рыс абылдау а абiлеттi, екiншi бiреулердi жалпы о пiкiр ұ қ ғ қ ң ң айту а тiптi рiсi жетпейдi, ал шiншiлер т iрегiндегiлердi зiне деген ба асын ғ ө ү өң ң ө ғ бiрде д рыс т сiнсе, бiрде о ан сана-сезiмi жетпей алады. ұ ү ғ қ Адам аралы атынастар толы алыптасып, орны — аннан былай бiркелкi қ қ қ т ра ты алып а келедi. Егер де атынастар а т н осы асиет болма анда, ұ қ қ ғ ə қ ғ адамзатты ауымдар: мемлекет, мекеме ж не топтар т зiлмес едi. Себебi ауымды қ қ ə ү қ қ бiрлестiктердi негiзi жалпы адамдарды зара атынасыны т ра тылы ымен ң ң ө қ ң ұ қ ғ бiртектi болжам а келуiнде. Ал жеке т л алар арасында ы зара байланыстар ғ ұ ғ ғ ө т ра тылы д режесiнi бiршама кемдiгiмен ерекшелiнедi. ұ қ қ ə ң лкен леуметтiк топтарда ы ызметтiк, ресми атынастар зiнi к штi Ү ə ғ қ қ ө ң ү мыз ымасты ымен бай алады, кiшi топта ы байланыстар да бiршама осылай. ғ ғ қ ғ Iрiлi-кiшiлi ау-ымдасты тарда ы арым- атынастар к птеген мiрлiк ма ызы зор қ қ ғ қ қ ө ө ң факторлар а т уелдi, сонды тан адамдар м ндай жа дайда ы атынастарды згерте ғ ə қ ұ ғ ғ қ ө бергендi онша птамайды. Егер к нара субъектердi ниетiне орай т керiстер бола құ ү ң өң берсе, о ам аласапыраны таусылмай кетерi барша а аян. қ ғ ғ

Адамдарды ал аш ы танысуынан олар ң ғ қ арасында ы б дан былай ы ғ ұ ғ атынастарды ай сипатта боларын қ ң қ а ара салу те иын. К п жа дайда, тым ңғ ө қ ө ғ жа сы бастал ан танысты апелiмде қ ғ қ қ зiледi, ал кейде тiптi бас аша да болады: ү қ ал аш ысында əйтеуiр бiрде еден натпай ғ қ ң ұ ж рген адамына бара-бара лкен ү ү рметпен атынас к рсеткендер де аз құ қ ө емес. М ндай жа дайлар адамдарды бiр ұ ғ ң бiрiне ал аш ы танысуда берген ба алары ғ қ ғ мен абылдауына байланысты қ психологиялы за дылы тар а орай қ ң қ ғ туындайды. На ты мезеттегi адамдар арасында қ болатынас-тарды сипаты к птеген қ ң ө шарттар а тəуелдi, мысалы, адамны ғ ң денсаулы ы мен психологиялы кейпi. Ден ғ қ сау, к iл к терi кi болса, өң ө ң т iрегiндегiлермен атынас та əп-əдемi, өң қ йлесе т седi. К iл-к йге жайлы жа дай ү ү өң ү ғ болса, атынасы одан əрi беки т седi, ал қ ң ү андай да əбiгер к йде т зiлген атынас қ ү ү қ к бiне баянды болмайды. ө

арым- атынас – адамдар арасында бірлескен іс- рекет ажеттілігін Қ қ ә қ ту ызып, байланыс орнататын к рделі процесс; екі немесе одан да к п ғ ү ө адамдарды арасында ы танымды немесе эмоционалды а парат, ң ғ қ қ т жірибе, білімдер, біліктер, да дылар алмасу. арым- атынас т л алар ә ғ Қ қ ұ ғ мен топтар дамуыны ж не алыптасуыны ажетті шарты болып ң ә қ ң қ табылады. арым- атынас барысында адамдарды танымды хабарлармен, Қ қ ң қ а паратпен, т жірибемен, біліммен, да дылармен алмасуы ж не зара қ ә ғ ә ө т сінісуі, бірін-бірі абылдауы ж зеге асады. арым- атынасты ү қ ү Қ қ ң интерактивті, коммуникативті, перцептивті деген ш жа ы ж не мезо, ү ғ ә макро, микро, рухани, іскер, т. б. де гейлері болады. Негізгі ызметі: ң қ 1) а паратты -коммуникативтік (а парат алмасу ж не адамдарды қ қ қ ә ң бірін-бірі тануымен байланысты); 2) реттеуші-коммуникативтік (адамдарды іс- рекетін реттеу ж не ң ә ә біріккен рекетті йымдастыру); ә ұ 3) аффективті-коммуникативтік (адамны эмоционалды аясымен ң қ байланысты).

Мінез- лы — адамны т ра ты психикалы құ қ ң ұ қ қ ерекшеліктеріні жиынты ы. адамны т ра ты психикалы ң ғ ң ұ қ қ ерекшеліктеріні жиынты ы. Мінез- лы тірі организмні ң ғ құ қ ң барлы ына орта асиет. Оны басты белгісі – тіршілік иесіні ғ қ қ ң ң имыл- оз алысыны т рлі де гейдегі к ріністері. Адам қ қ ғ ң ү ң ө бойында ы Мінез- лы ты бастап ы к рінісі – ылы. ғ құ қ ң қ ө қ қ М нда р адамны мірлік бет алысы, ба ыт-ба дары, ұ ә ң ө ғ ғ тал ам-сенімі, к з арасы, ма сат-м раты к рініс береді. Адам ғ ө қ қ ұ ө зін- зі ба ылау жасау ар ылы мінезіндегі мінін т зеуге, ө ө қ қ ү жа ымсыз рекет пен ылы тардан зін тыйып стау а ғ ә қ қ ө ұ ғ м мкіндік алады. Мінез- лы. адамны зіне, айналасында ы ү құ қ ң ө ғ бас а адамдар а арым- атынасынан, ж ктелген істі алай қ ғ қ қ ү қ орындайтынынан к рінеді. Б л оны б кіл тыныс-тіршілігіне ө ұ ң ү сер етіп, сырт ы ортамен байланыс жасауын амтамасыз ә қ қ етеді Мінез бен т л аны типологиясы ұ ғ ң

Мінез бітістері Адамдарды мір жолы мен рекетіні сипаты т рліше ң ө ә ң ү болатынды тан, оны мінез бітістерінде бас а біреуде қ ң қ айталанбайтын жеке ерекшелік к птеп кездесіп отырады. қ ө Сонымен оса, адамдарда зі мір с ріп отыр ан о амны қ ө ө ү ғ қ ғ ң ерекшеліктеріне байланысты алыптас ан, к пшілікке қ қ ө орта мінездері де болады. Сонды тан бір адамны мінезі қ қ ң ж нінде с з бол анда мінезді дара ж не типтік бітістерін ө ө ғ ң ә оса еске алып отыру ажет. Типтік мінездер — белгілі қ қ тарихи- о амды жа дайларды н тижесі. Типтік мінезден қ ғ ң ә р адамны лтты , к сіптік ж не жас ерекшелігіне с йкес ә ң ұ қ ә ә ә згешеліктері де тиісінше орын алып отырады. Меселен, ө арама- арсы тап айшылы тары бар о амда ( лды , қ қ қ ғ құ қ феодалды , капиталистік) мінезді тапты згешелігі қ ң қ ө ерекше к зге т седі. Осындай о амда рбір тап кілдеріні ө ү қ ғ ә ө ң тапты м дделері де д ниетанымдары да б лек болады қ ү ү ө

Мінез лы акцентуацияны те ма ызды типтеріқұ қ ң ө ң ажыратыл ан: ғ I. интраверттік типі. Б л типке жататындар т йы келеді. Олар здері мен здері ұ ұ қ ө ө болып, бас алармен тіл табысуды, жа ындасуды иынсынады. қ қ қ ІІ. Эктраверт типтегі адамдар к термелі сезімді, бас алармен араласуды ж не ө қ ә рекет жасауды тіпті оларды керектігін, м нін жиі елемей а жа ы мартып. ә ң ә қ ң ң құ т рады. М ндай адамдар с зуар, к рсе ызар, кейде ма танша , стіртісенгіш ұ ұ ө ө қ қ қ ү келеді. ІІІ. Ж генсіз типке ү жататындар к йгелек, рыс а , жанжал ой, арсылы пікір ү ұ қ қ қ айтылса шыдамсыз, кейде арам ойлы келеді. Мінезінде неврастеникалы қ анцентуациясы бар жетіншектерді негізгі ерешеліктері к іл к йінде есерлікті ң өң ү ң басым болуы, ашуланша ты , тез шаршауы, шамдану а жа ын т руы. Бас алар а қ қ ғ қ ұ қ ғ деген ашуы зіне деген, аянышы, долылы а со тырады. ө ққ қ Мінез лы типтері құ қ

• Мінез былысын зеріттейтін ылым құ ғ характерология деп аталады. Характерология психология саласы мінездер типін саралап, адамны р т рлі мінез лы ын ң ә ү құ ғ сипаттайды. Мінез ж ніндегі білімдер ө

Ж лдызнамаұ ( гороскоп ) адам мінезін ту ан ғ к німен байланыстырып т сіндіреді ү ү Физиогномика адамны сырт ы келбетіне ж не ң қ ә сондай келбетті адамдарды састы ымен ұқ ғ белгілі бір топ а біріктіріп, оларды қ ң психологиялы сипатын аны тайды. қ қ Хиромантия адам мінезін ала анны тері қ ң бедері, т сі ар ылы болжастыру ж йесі. ү қ ү Дермотоглифика барма , ала ан терісіне қ қ тумадан т сетін рнектер ү ө Грофология м нерлі рекет жазу та басына ә ә ң орай адам мінезін аны тау а ба ыттал ан ылым қ ғ ғ. Мінез ж ніндегі білімдер ө

• Мінез ж не адамны жас сатыларыә ң Балалы ша кезінде негізінен қ қ обьектермен атнас а т се отырып бала қ қ ү болмыс м нін т сінуге білуге ә ү мтылады. Баланы сезімталдылы ы ұ ң ғ жас лкейген сайын кемей бастайды. ү

Жас спірімдік шаө қ Б л кезе де мірге ойган ұ ң ө қ талаптары те жо ары да бірбеткей ө ғ келеді ажеттікттер ау ымы қ қ ке ейеді аласапыран к йзелісі мол ң ү ерік к шін керек ететін мір ү ө басталады.

Ересектік кезең Ересек кезе де мір желісі ң ө к пшарпусыз байсалды да а дап ө ң басу кейіпіне келе бастайды. иялды мірден тіп Қ қ ө ө барлы істі а ылмен шешеді. қ қ

Девиантты мінез- лы ( лат. deviatio — ауыт у) — жалпы а орта құ қ қ ғ қ ережелерден ауыт итын леуметтік іс- рекет, осы ережелерді б затын қ ә ә ұ адамдар мен леуметтік топтарды ылы тары; абылдан ан ы ты ә ң қ қ қ ғ құқ қ қ немесе моральды нормаларды б з ан адамны мінез-к л ы. Ке қ ұ ғ ң ұ қ ң ма ынасында девиантты мінез- лы кез келген леуметтік ережелерден ғ құ қ ә (мысалы, оны ішінде жа ымды: батырлы , аса е бек- орлы , альтруизм, ң ғ қ ң қ қ зін рбан ету, аса лкен р л ойнау, жетістіктермен атар, жа ымсыз: ө құ ү ө қ ғ ылмыс, о амды т ртіпті б зу, адамгершілік ережелерін, д ст рді, қ қ ғ қ ә ұ ә ү дет- рыптарды аттап ту, зіне- зі ол ж мсау ж не т. б. ) ауыт- ә ғұ ө ө ө қ ұ ә ушылы ты білдіреді. Ал, тар ма ынасында алыптас ан ы ты ж не қ қ ғ қ қ құқ қ қ ә негелік ережелерді тек белінен басып, аттап ту деп т сініледі. М ндай ө ө ү ү девиантты мінез- лы леуметтік мірді ыдыратып, леуметтік аномия а құ қ ә ө ә ғ кеп со тырады. Ол конформизмге арама- арсы. Девиантты мінез- лы ә қ құ қ леуметтік себептері о амны м дени ндылы тары мен олар а ол жет- ә қ ғ ң ә құ қ ғ қ кізуді леуметтік олдау тап ан ралдарыны арасында ы алша ты та ң ә қ қ құ ң ғ қ қ (Р. Мертон), леуметтік ндылы тарды , ережелерді , атынастарды ә құ қ ң ң қ ң лсіздігі мен арама- айшылы ты ында (Э. Дюркгейм). Девиантты ә қ қ қ ғ мінез- лы а жауап ретінде о ам немесе леуметтік топ арнайы құ ққ қ ғ ә леуметтік санкциялар олданып, з м шелерін ондай ылы тары шін ә қ ө ү қ қ ү жазалайды. Давиентті мінез — лы құ қ

Адамдар арасында ы арым- атынасты басты ма саты – ғ қ қ ң қ зара ө т сіністікке ол жеткізу ү қ. арым- атынас жасауда атынас а т скен Қ қ қ қ ү адамды ты дап, т сіне білуді ма ызы зор. Б л бас а адамны ішкі жан ң ү ң ң ұ қ ң д ниесін т сініп, о ан з ойын д рыс жеткізуге м мкіндік береді. Адамдар ү ү ғ ө ұ ү бас алар а з ойлары мен к з арастарын т сіндіре отырып, т сініспеушілік, қ ғ ө ө қ ү ү рыс-керіс пен дау-жанжал секілді жа ымсыз былыстарды болдырмау а ұ ғ құ ғ рекет жасайды. Адамдармен жа сы арым- атынас орнату а мынадай ә қ қ қ ғ ережелерді орындалуы к мектеседі: барлы адамдармен те д режеде, ң ө қ ң ә д рекілік пен жа ымпазды сыз арым- атынас жасау; с хбаттасушыны ө ғ қ қ қ ұ ң жеке пікірін сыйлау; б йры емес, тініш де гейінде арым- атынас жасау; ұ қ ө ң қ қ бас а адамны пікірін сыйлау ж не т жірибесін абылдай білу. қ ң ә ә қ арым- атынас м дениетін ме герген т л а зімен атынас жасайтын Қ қ ә ң ұ ғ ө қ адам а рметпен арап, сыйласты білдіреді. Адам а сыйласты пен арау ғ құ қ қ ғ қ қ жа сы арым- атынас жасауды негізгі лшемі болып табылады. қ қ қ ң ө орытынды Қ

Пайдаланылған әдебиеттер 1. Жары баев . Жантану негіздері. Алматы -2002. қ Қ 2. Зимняя И. А. Педагогикалы психология. О улы. Алматы-2005. қ қ қ 3. Намазбаева Ж. И. Психология, о улы Алматы-2005. қ қ 4. Алдам ратов А. Жалпы психология, Алматы, 1996. ұ 5. Т жібаев Т. Жалпы психология. Алматы 1993. ә 6. Илина Т. А. Педагогика: — Алматы, 1977. 7. Ж. . Б. оянбаев, Р. М. оянбаев. Педагогика. – Алматы, 2002. Қ Қ 8. Педагогикалы психология. -Алматы, 1995. қ 9. Ж. биев, С. Бабаев, А. диярова. Педагоика. -Алматы. 2004. Ә Құ 10. Педагогика ж не психология с здігі. — Алматы, 2002. ә ө 11. А. М. Прихожан. , Н. Н. Толстых Дети без семьи Москва, 1990. 12. Детская практическая психология. / Под редакцией проф. Т. Д. Марцинковской. М. : Гардарики, 2003. 13 Психическое развитие воспитанников детского дома. Под ред. И. В. Дубровиной, А. Г. Рузской. М. : 1990 14. Е. К. Лютова, Г. Б. Монина Тренинг общения с ребенком. СП(б). : «Речь» , 2002.