Презентация Ашир А

1. Қосмекенділердің сыртқы құрылысы, тері жабыны, тері бездері. 2. Қосмекенділердің ішкі құрылысы: ас қорытуы, тыныс алуы, қан айналымы, жүйке жүйесі, зәр шығаруы, жыныс жүйесі. 3. Қосмекенділердің көбеюi мен дамуы

Тип: Хордалылар — Chordata Тип тармағы: Мисауыттылар – Craniata Класс: Қосмекенділер – Amphibia Өкілі: Көлбақа – Rana ridibunda Pall Жасыл құрбақа – Bufo viridis

осмекенділеҚ р класы йры сыз Құ қ осмекенділер қ йры ты Құ қ осмекенділер қ Ая сыз қ осмекенділер қ

• Тіршілік барысында метаморфозға ұшырайды, яғни таза су личинкасынан көбінесе су ортасынан тыс тіршілік ететін ересек формаға айналады. • Осыған сәйкес желбезекпен тыныс алу өкпемен алмасып, қан айналу системасының түрі өзгеріп, бес саусақты аяқ пайда болып, сезім органдарында көптеген өзгерістер болады.

• Ересек формаларыны рлы та тіршілік етуге бейімделуі ң құ қ айтарлы тай емес. қайтарлы тай емес. қ • кпесі нашар дамы ан, сонды тан терісі косымша тыныс алу Ө ғ қ органыны ызметін ат арады. ң қ қорганыны ызметін ат арады. ң қ қ • ш камералы ж регі анны артерия ж не вена анына Ү ү қ ң ә қ ажырауын орындай алмайды, сол себепті денесіні к пшілік ң ө б лігінде артериямен аралас ан ж реді. ө қ үб лігінде артериямен аралас ан ж реді. ө қ ү • Ая тары бес сауса ты бол анмен де лсіз, денесін тік к теріп қ қ ғ ә ө т ра алмайды. ұт ра алмайды. ұ • осмекенділерді к пшілігіні ры тануы балы тар сия ты су Қ ң ө ң ұ қ қ қ орталы ында уылдыры шашу ар ылы орындалады. ғ қ қорталы ында уылдыры шашу ар ылы орындалады. ғ қ қ ры тануы аналы ты денесінен тыс сыртта болады. Ұ қ қ ң

танау Бас КК өзөз Ауыз Дабыл жарғағы саусақ Алдыңғы аяқаяқАртқы аяқ Арқа тұлға

секіру уа ытында ы алты оз алыс рекетіқ ғ қ ғ ә

Барлық қосмекенділердің терісін және оның сыртынан жауып тұратын сүйекті немесе мүйізді қабыршақтары жоқ — жалаңаш болады. Эпидермисінде бездер өте көп. Тері бездерінің секреттеріні құрғап кетуден және сыртқы факторлардың зиянды әсерінен сақтап тұрады. Бұдан басқа көптеген түрлерінің терісінде улы бездері болады. Оның қызметі — қосмекенділерді жыртқыштардан қорғайды. Эпидермис қабаты толығынан бездерден тұрады, тек қана кейбір құрбақаның эпидермисінің сыртқы бетінде аздап та болса мүйіздену байқалады.

талшы ты тері абатық қулы тері бездері ан тамырлары қшырышты тері бездері Эпидермис без с лдері өбез с лдеріө

Ауыз уысы ке ейіп келіп ж т ынша куысына қ ң ұ қ қ жал асады. ғ Ж т ынша уысы арт жа ынан тарылып ұ қ қ қ ғ ешке айналады. Ауыз-ж т ынша уысына өң ұ қ қ қ хоандар, евстахиев т тіктері, к мекей са ылауы ү ө ң ж не осы уыс а сілекей бездеріні жолдары да ә қ қ ң ашылады. Сілекей бездеріні шырыны оректік заттар а ң қ ғ химиялы сер етпей, тама заттарын қ ә қ суландырып ішке арай жылжуын о айлатады. қ ң Ауыз-ж т ынша уысыны т п жа ына тіл ұ қ қ қ ң ү ғ орналас ан. Тіліні формасы т рліше болады. қ ң ү Кейбір йры ты осмекенділерде ол құ қ қ оз алмайтын болып бекіген. Екінші бір қ ғ т рінде тілі са ырау ла пішіндес болып, ү ң құ қ жі ішке саба шаны шына орналас ан. ң қ ң ұ қ Ба аларды тілі аузыны т біне, алды ы қ ң ң ү ңғ шымен бекіген, ал оны бос шы ұ ң ұ жайшылы та ауызды ішіне арай иіліп қ ң қ жатады. Барлы осмекенділерді тіліні қ қ ң ң сті гі бетінен, желім сия ты шырын шы ып ү ң қ ғ т рады. Осы шырынны ж рдемімен са ұ ң ә ұ қ жануарларды стап орек етеді. Біраз ана ұ қ ғ айфибилерді тілі болмайды. ңСырт ы танау тесігі қСырт ы танау тесігіқ Ішкі танау тесігі Тіл К мей тесігі өК мей тесігіө Дабыл жар а ы ғ ғДабыл жар а ығ ғ

тіл бекитін орын төменгі жақ дыбыс қапшығына апаратын саңылау тілдің бос жатқан ұшы көмей тесігі

Бауыр ж рекү кпе ӨкпеӨ т абы Ө қт абыӨ қтілтіл ішек Ж мырт а ұ қЖ мырт аұ қ безі Тістері са біркелкі конус т різді, ұ қ әТістері са біркелкі конус т різді, ұ қ ә оларды штары ептеп арт а арай иіліп ң ұ қ қ т рады. ұт рады. ұ Тістері жа аралы сті гі жа қ қ ү ң қТістері жа аралы сті гі жа қ қ ү ң қ с йектеріне, ре с йегіне, ал кейбір ү ө ү т рлерінде т менгі жа с йегіне де ү ө қ ү орналасады. Кейбір т рлерінде, мысалы ү рба аларда жа с йектерінде тістері құ қ қ ү болмайды. осмекенділерді ауыз-ж т ынша Қ ң ұ қ қосмекенділерді ауыз-ж т ынша Қ ң ұ қ қ уысында ы оректік заттарыны қ ғ қ ңуысында ы оректік заттарыны қ ғ қ ң ешке арай жылжуына к з алмасы да өң қ ө к мектеседі. йткені к з алмасын ө Ө ө ауыз-ж ткынша уысынан ж а ұ қ қ ұқ шырынды перде ана б ліп т рады ж не ғ ө ұ ә ол арнаулы ет талшы тарыны қ ңол арнаулы ет талшы тарыны қ ң жиырылуы н тижесінде оректік ә қ заттарды ауыз-ж ткынша ты ішіне ұ қ ң арай итереді қарай итередіқ. .

1-1- өңеш ; 2- қарын ; ; 3-12- еліелі ішек ; ; 4-4- ашыашы ішек ; ; 5-5- тіктік ішек ; 6- клоака ; ; 7-7- тіктік ішектің клоакаға енген жері 8-8- ққ уықуық. . ыска еш нашар б лінген Қ өң ө арынмен жал асады. На ыз қ ғ ғ ішектері балы тарды қ ңішектері балы тарды қ ң ішектерінен зыныра болады. ұ қішектерінен зыныра болады. ұ қ Он екі елі ішекті иініне й ы безі ң ұ қ жабысып жатады. Бауыры лкен, оны ті болады. ү ң өБауыры лкен, оны ті болады. ү ң ө т т тігі он екі елі ішекке Ө ү ашылады. т т тігіне й ы Ө ү ұ қ безіні жолы да келіп ашылады. ңбезіні жолы да келіп ашылады. ң Ішекті екінші б лімі аш ішектен ң ө ай ын ажыратылма ан — то ішек. қ ғ қай ын ажыратылма ан — то ішек. қ ғ қ Керісінше, шінші б лімі — тік ішек ү ө ай ын ажыратыл ан, ол клоака а қ ғ ғ ашылады.

Ауыз уысық ж т ынша ұ қ қ еш Өң арын қ Он екі елі ішек Ащы ішек Тік ішек клоака тіл тіс Сілекей безі резонатор кардиалды пилорикалы қ бауыр й ы безі Ұ қ т абы Ө қ

Ересек қос мекенділер өкпе және терісі арқылы тыныс алады. Өкпесі — керегесі ұсақ жұқа ұя тәрізді қуыстардан тұратын екі қалтаға ұқсайды. Өкпесінің толық жетілмеуіне байланысты тері аркылы тыныс алуының зор маңызы бар. Өкпенің беттік ауданының терінің беттік ауданына қатынасы 2 : 3 қатынасындай. Ол сүтқоректілерде терінің беттік ауданынан 50-100 есе артық болады. Жасыл бақалардың терісі арқылы қанның тотығуына қажетті оттегінің 51% енеді де, қалған 49% өкпе арқылы етеді. Терінің тыныс шығаруда да үлкен маңызы бар. Мысалы организмнен бөлінетін көмір қышқыл газының 86% тері арқылы, қалған 14% өкпе арқылы бөлінеді.

тіласты с йегіү к мей өк мейө кпе өкпеөкпе Дерні сілдеріні ә ңДерні сілдеріні ә ң сырт ы қ желбезектері Тері ар ылы тыныс алу қТері ар ылы тыныс алуқ

К кірек уысы болма анды тан тыныс алу механизмі ерекше ө қ ғ қ болады. Ауаны ендіріп, шы арып т руда насосты кызметін ғ ұ ң ауыз-ж т ынша б лімі ат арады. ұ қ қ ө қ Ол т мен т скенде ашылып ал ан танау ар ылы ауа ө ү қ ғ қ сырт а шы ады да, жо ары к терілгенде танау жабылып қ ғ ғ ө алады да, онда ы ауа кпеге енеді. қ ғ ө танау Ауыз уысы қАуыз уысық кпе ӨкпеӨ

Сырт ы танауқ хоана Ауыз-ж т ынша ұ қ қ К мей са ылауы ө ң К мей-ке ірдек ө ң кпе Ө йры тыда Құ қ арапайым қ йры сызда Құ қ дамы ан ғ

Америкадағы өкпесіз саламандра мен қиыр-шығыс тритондарының өкпесі толығынан жойылып кеткен. Олардағы газ алмасуы терісі және шырынды ауыз қуысы арқылы жүзеге асады. Қосмекенділердің личинкалары тармақталған сыртқы желбезек арқылы тыныс алады, ол көптеген түрлерінде кейінірек жойылып кетеді. Бірақ протейлер мен сирендерде олар өмір бойы сақталады. Ал амфиумдардың ересек формаларында өкпемен қатар ішкі желбезектері де болады.

Барлы осмекенділерді ж регі ш қ қ ң ү ү камералы, ол екі ж рекше, бір ү арыншадан т рады. Т менгі қ ұ ө сатыда ы формаларында (ая сыз ғ қ ж не йры тыларда) о ж не сол ә құ қ ң ә ж рекшелері ай ын б лінбеген. ү қ ө йры сыздарды ж рекшелеріні Құ қ ң ү ң аралы тары пердемен толы қ қ б лінген, біра барлы ө қ қ осмекенділерде ж рекшелер қ ү арыншамен бір ана тесік ар ылы қ ғ қ атысады. Ж ректі б л айтыл ан ш қ ү ң ұ ғ ү б лімдерінен бас а о ж рекшемен ө қ ң ү атысатын вена синусы ж не қ ә артериялы конусы болады. қ Жо ар ы сатыда ы йры сыз ғ ғ ғ құ қ амфибилерді артериялы конусынан ң қ жал ыз ана ан тамыры, я ни рса ғ ғ құ қ аортасы басталады, б л ол адан ш ұ қ қ ү пар артериялы до алар шы ады. қ ғ ғқұрсақ жағы ар а жа ы қ ғар а жа ық ғ

Бірінші пар артерия до асы таза ғ артериялы анды бас б ліміне апарады, қ қ ө оны й ы артериясы деп атайды. ұ қ Екінші пар артерия до асы да артерия ғ саба ыны рса жа ынан шы ады, ғ ң құ қ ғ ғ м ны ол а системасыны до асы деп ұ қ қ ң ғ атайды. Б л до адан иы белдеуіне ол а ұ ғ қ қ ғ артерия анын апаратын иы асты қ қ артериялары кетеді. О ж не сол жа ң ә қ системалы до алар жарты ше бер жасап қ ғ ң иіліп, зара осылып ар а аортасын ө қ қ райды. Ол омырт аны асты ы бетін құ қ ң ңғ уалай отырып, денесіні арт ы б ліміне қ ң қ ө орналасады, одан ішкі органдар а ғ баратын ан тамырыны тарма шалары қ ң қ шы ады. ғ шінші пар артерия — артерия саба ыны Ү ғ ң сті гі, ар а жа б лімінен шы ады. Ол ү ң қ қ ө ғ анды кпеге апаратын бол анды тан қ ө ғ қ кпе артериялары деп аталады. рбір ө Ә кпе артериясынан бірден лкен ан ө ү қ тамыры шы ып, теріге барып, теріде ғ венозды ан оттегіне аны ады, я ни қ қ қ ғ ғ тоты ады. М ны — тері артериясы деп ғ ұ атайды.

1- арыншақ ; 2- о ла шаң құ қ ; 3- сол құ ла ша қ ; 4- артериальды конус ; 5- жалпы й ы ұ қ артериясы ; 6- аорта ж йесіні ү ң до аларығ ; 7- б ана ұғ асты артерия ; 8- ар а қ аортасы ; 9- мы ын қ артериясы ; 10- сан артериясы ; 11- шонданай артериясы ; 12- ішек — шажыр ай қ артериясы ; 13- екпе артериясы ; 14- те рі артериялары ; 15- й ы ұ қ ойнауық (» безі «); 16- сырт ы қ ұ й ық артериясы ; 17- ішкі ұ й ы қ артериясы ( арақ т спенү венозды аны қ бар артерия боялган , артериальды ж не ә аралас каны бар артериялар — торлан ан ғ жола пенқ ).

1- венозды ойнауқ ( ж ректенү тіп ө жат анқ с улеә т ріндеү к рсетілген ө ); 2- сырт ы қ к ре тамырү ; 3- ішкі к ре ү тамыр ; 4- лкен ү т ері венасы ; 5- б анаасты ұғ вена ; 6- алды ы ңғ уысқ венасы ; 7- арт ы қ уысқ венасы ; 8- сан венасы ; 9- шо данай ң венасы ; 10- мы ын қ венасы ; 11- б йрек ү — какпа ж йесіү ; 12- ішекасты венасы ; 13- бауыр — а па ж йесі қ қ ү ; 14- бауыр веналары ; 15- рса құ қ венасы ; 16- кпе ө венасы ( артериальды анқ б ар веналар — торлан ан ғ ).

кпесі бар йры ты амфибилерді артериялы ан тамырларыны Ө құ қ ң қ қ ң схемасы — осы жо арыда келтірген схема сия ты. йры сыздардан бір ғ қ Құ қ ерекшелігі, б ларда артерия до асы т ртеу болады. Б дан бас а кпе ұ ғ ө ұ қ ө артериялары боталов зегі ар ылы аортаны системалы до асымен ө қ ң қ ғ байланысын са тап кал ан. қ ғ мір бойы желбезегі ар ылы тыныс алатын йры ты амфибилерді Ө қ құ қ ң ан айналу схемасы, балы тарды ж не жо ар ы сатыда ы қ қ ң ә ғ ғ ғ амфибилерді личиикаларыны ан айналу ж йелеріне сайды. ң ң қ ү ұқ Б ларды рса аорталарынан т рт пар артерия до асы кетеді, оны ұ ң құ қ ө ғ ң шеуі желбезекке, т ртіншісі ар а аортасына айналады. ү ө қ Т менгі сатыда ы амфибилерді венозды системасы ос тынысты ө ғ ң қ қ балы тарды венозды системасына сайды. қ ң қ ұқ Қ ұ йры сыз амфибилерде кардинал веналары са талма ан. Денесіндегі қ қ ғ барлы вена андары арт ы уыс венасына жиналып, одан вена қ қ олты ына барып яды. Б ларда рса ж не ішек асты веналары қ ғ құ ұ құ қ ә бар. Олар бауырды а па вена системасын ң қ қ қ ұ райды. Кардинал веналарыны бол ң мауына байланысты кювьеров зектері де ө рылма ан. Яремдік веналар иы асты веналарымен осылып құ ғ қ қ алды ы уыс веналарын райды. Ал денені ар ы б лімінен ңғ қ құ ң қ ө жина тал ан веналар арт ы уыс венаны райды. О ж не сол қ ғ қ қ құ ң ә ж рекше жиырыл анда венозды ж не артериялы ан арынша а ү ғ қ ә қ қ қ ғ тіп, араласып, денеге аралас ан тарайды. арыншадан ш й ы, ө қ Қ ү ұ қ системалы ж не кпе артеиялы до алары шы ады. қ ә ө қ ғ ғ

Ми. Ми Ж лын ұ ж йкелер үж йкелерү Иіс сезу нервтері Алды ы ми ңғАлды ы миңғ Орта ы ми ңғОрта ы миңғ Мишы қМишы қ Аралы ми қАралы миқ Сопа ша ми қСопа ша миқ

Ба аны ми сауыты ж не миық ң ә иіс бөлігі алдыңғы ми сыңарлары аралық ми көру бөлігімишық сопақша ми Миыны рылдысында ң құ бірнеше прогессивті белгілері бар. Алды ы миы лкендеу, ңғ үАлды ы миы лкендеу, ңғ ү ол ми жарты шарларына б лінген. өб лінген. ө осмекенділерде на ыз ми Қ ғ к мбезі – архипалуллиум ү болады. Орта ы ми онша лкен ңғ ү емес. Мишы ы кішілеу, себебі ғ оларды оз алуы к рделі ң қ ғ ү емес. Миынан 10 ж п ж йке ұ ү шы ады. ғ

Жартылай құрлықта тіршілік ететіндіктен көздерінің құрылысы ерекше. Көзі құрғап кетуден сақтайтын қабағы бар және көру аккомадациясы жақсарған. Есту мүшелері балықтардан анғұрлым күрделі. Ішкі құлақ лабиринтімен қатар ортаңғы құлағы қалыптасқан. Ортаңғы құлақтың бір ұшы ауыз-жұтқыншақ қуысына ашылады — ол евстахиев түтігі, ал екінші ұшы басының жоғарғы жағында дабыл жарғағымен жалғасады. Дабыл қуысында есту сүйекшелері болады. Амфибилерде жұп иіс сезу капсулалары болады. Бүйір сызығы итшабақ кезінде болады.

Майлы дене б йрекү Ж мырт а ұ қЖ мырт аұ қ безі уы Қ қуы Қ қ • ры ты кезе інде пронефрос, ал ересек формаларында Ұ қ қ ң мезонефрос. • Вольфов каналы клоака а ашылады. ғВольфов каналы клоака а ашылады. ғ • З р заттары алдымен клоака а барып, сонан кейін уы а барады. ә ғ қ ққ • Ересектеріні з р заттары мочевина, дерн сілдерінде аммиак. ң ә ә

майлы дене тұқым безі зәр-тұқым каналы тұқым қапшығы тұқым шығарушы канал клоакақуық тік ішекбүйрек үсті безі бүйрек Аталы т ым қ ұқ безіні зіндік жолы ң ө жо , вольфов қ каналымен жал ас ан. ғ қжал ас ан. ғ қ Капулятивтік м шесі ү болмайды.

жұмыртқа безі жұмыртқа жолы жатыртік ішектің кесіндісі несепағар бүйрек қуық • Аналы безі ж п, қ ұ оны сті гі жа ында ң ү ң ғ майлы дене жатады. • Жетілген ж мырт а ұ қ дене уысына т сіп, қ үдене уысына т сіп, қ ү одан воронка т різді ә ке ейген мюллеров ң каналына теді. Ол ө клоака а ашылады. ғклоака а ашылады. ғ • Амфибилерді ңАмфибилерді ң дамуы метаморфоза ар ылы ж реді. қ ү

З р-жыныс ж йесіә ү Аталы жыныс қ ж йесі ү З р шы ару ә ғ Аналы жыныс қ ж йесі ү Мезонефрикалы қ б йрек үТ ым безі ұқ Ж мырт а безіұ қ Вольфов каналы Мюллер зегі ө уы қ қТ ым к піршігі ұқ ө З р жыныс тесігі ә клоака шана қ шума қ жатыр клоака Майлы дене

Ұрықтану Құйрықсыздар Құйрықтылар Аяқсыздар Сырттай сырттай іштей

Европа протейі – – 20-30 Саламандра тірі туады Тритон – 600 ртша – Құ 5-15 Дарвин ринодермасы – – 20-30 Пипа – 40-100 Филломедуза – 200 С р рба а ұ құ қ –– 1200-7000 Жасыл ба а – қ 5-10 мы ң 5-10 мың

Жұмыртқасын алып жүретін бақа

1-жұмыртқа 2-сіға қабығы ісінген жұмыртқа 3-ұрық 4-11- итшабақтар 4-жаңадан уылдырықтан шыққан 5-6-сыртқы желбезекті 7-8-желбезек қақпағы дамыған 9-10-артқы аяқты 11-метаморфоз соңы 12-құйрық қалдығы бар бақа

Итшабақ