ОРГАНИКАЛЫ ЕРІТКІШТЕРМЕН СОРЫНДЫЛАТЫН УЫТТЫ Қ Ж НЕ ЖО

ОРГАНИКАЛЫ ЕРІТКІШТЕРМЕН СОРЫНДЫЛАТЫН УЫТТЫ Қ Ж НЕ ЖО АРЫ СЕРЛІ ЗАТТАР ТОБЫ Ә Ғ Ә ПЕСТИЦИД ТЕР Будем тверды в достижении цели и мягки в средствах ее достижения. Аквавива

П естицидтерді жіктелуің • Пестицидтер – ауылшаруашылы ында ғ сімдіктерді рт рлі зиянкестерден ж не арам ө ә ү ә ш птерден ор айтын, ө қ ғ адамдар мен жануарларды гигиенасында олданылатын ң қ химиялы ралдар. қ құ • Жалпы « пестицид » термині тіршілікке зиянкестерімен к ресетін, оларды жоятын ү рт рлі заттарды амтиды ә ү қ

• Пестицидтерді , адамдар олданысында ы ң қ ғ бас а химиялы заттардан айырмашылы ы: қ қ ғ адамдар мен тіршілік ортасына потенциалды ауіптілігі, биосферада қ айналымда болуы. • Д ние ж зінде мы да ан ү ү ң ғ пестицидтер олданыста қ. • Оларды олданыста ы аттары ң қ ғ Халы аралы стандартау жымында қ қ ұ ( Standardisation Organisation – ISO ).

• Пестицидтерді жіктелуі: ң — олданысы бойынша, қ — зиянкесті а за а ену абілетіне ң ғ ғ қ байланысты, — зиянкестікті сипаты ж не механизмі ң ә бойынша , — уыттылы ж не бас а белгілер бойынша. қ ә қ

Пестицидтерге: • сімдіктер тіршілігін олдайтын ж не Ө қ ә баяулататын химиялы ралдар қ құ ( регуляторы роста растений), • сімдіктерді жапыра ын аластайтын Ө ң ғ препараттар ( дефолианттар), • сімдіктерді р ататын препараттар Ө құ ғ ( десиканттар ), • Репелленттер ж не ә аттрактанттар.

Инсектицдтер • Контактылы серліә – ж ндіктермен жанасу кезінде ә лтіреді. ө • Ішекке серлі ә – ж ндікті ішек жолына т скеннен ә ң ү кейін лтіреді. ө • Ж йелі серлі ү ә – сімдік бойына сі у ар ылы оны ө ң қ ң зиянкесін жояды. • Фумиганттар – газ т рінде зиянкесті демалыс ү ң м шелері ар ылы серлі. ү қ ә •

Гербицидтер • Контактылы — арам ш птерге жанасу кезінде ө серлі. ә • Ж йелі ү — сімдік бойына сі у ар ылы оны ө ң қ ң зиянкесін жояды Топыра ар ылы қ қ – сімдікті тамыр ж йесіне ө ң ү немесе т ымдар а серлі. ұқ ғ ә • Та дамалы серлі – ң ә зиянды сімдіктерді тек ө ң на ты жеке т рлеріне серлі қ ү ә • Жаппай — сімдіктерді барлы ын жояды ө ң ғ

Фунгицидтер • Контактылы — потогендік са ырау ла тар ң құ қ мен к ресте олданады. ү қ • Ж йелі ү — сімдікті бойына сі у ар ылы ө ң ң қ патогенді са ырау ла тарды жояды, ң құ қ • ор аушы серлі — Қ ғ ә патогенді са ырау ла тардан ор айды ң құ қ қ ғ

Бас а топтарқ • Ларвицидтер — ж лдыз рттарды ж не ұ құ ә балан рттарды, буна денелілерді жояды құ қ • Акарицидтер (органотины) -. сімдіктердегі тас Ө кенелерді жояды • Овицидтер — Зиянды ж ндіктерді ж мырт аларын ә ң ұ қ ж не тас кенелерді жояды. ә • Нематоцидтер (фораттар ) – ж мыр денелі рттарды ұ құ жояды. • Зооцидтер, ж не родентицидтер ә -Кеміргіштерді жояды • Моллюстицидтер (никлозамидтер ) — Моллюскаларды жояды • Бактерицидтер — Ауру тудыратын бактерияларды жояды.

Пестицидтерді уыттылы ы бойынша жіктеуғ • Пестицидтер биологиялы белсенділігіне қ байланысты адамдар мен жануарлар а ғ уытты, н тижесінде адамдар улануы ж не ә ә лімі орын алады. ө • Пестицидтерді уыттылы д режесі оларды ң қ ә ң а за а т су жолына ж не а заны ғ ғ ү ә ғ ң ерекшелігіне ж не бас а жа дайлар а ә қ ғ ғ байланысты.

• ауіпсіздік Қ д режесі бойынша жіктеу ДД сын ан ә Ұ ұ ғ егеу йры тар а пестицидтерді ендіру ж не оларды құ қ ғ ә ң агрегатты к йлеріне негізделген қ ү LD 50 м тіні ә бойынша • ауіпсіздік Қ д режесі ә LD 50 егеу , Қ мг/кг масса , пероралды , атты қ • IA 5 ж не одан аз ә • IB 5 – 500 • II 50 – 500 • III 500 шамасында 2000 *жо ары ғ * Кейбір препараттар а ғ

Пестицидтерді ауіптілігі т уелді ң қ ә : • таби атына, ғ • агрегатты к йіне қ ү (с йы тар аттылардан ұ қ қ ауіптірек), қ • жанасу за ты ына ұ қ ғ , • ш рлы ына, ұ құ ғ • персистенттілігіне, • кумуляция а ғ

Химиялы рылысы негізінде жіктеуқ құ Химиялы рылысы негізінде қ құ пестицидтерді В екі топ а б леді: қ ө • Таби аты бейорганикалы ғ қ ( мышьяк, таллий, мыс, к кірт т. б. ), ү • Таби аты органикалы ғ қ (синтетикалы ж не ә таби и). ғ • Металлоорганикалы осылыстар қ қ , алкилсынапты фунгицидтер.

• Органикалы пестицидтер қ класстары ж не ә подкласстары (хлорорганикалы орсылыстар қ – ХО Қ , фосфорорганикалы – ФОҚ синтетикалы пиретроидтар – СП , карбаматтар ж нет. б. ә ). • Бір топта ы химиялы рылысты ғ қ құ препараттар рт рлі ба ытта серлі ж не ә ү ғ ә ә б лек уытты ө.

Пестицидтерді олданыста ы т рлерің қ ғ ү • Препараттарды эффективтілігі тек белсенді ң заттар а ана емес, оларды препаратты т рлеріне ғ ғ ң ү ж не олданыс жа дайына байланысты ә қ ғ. • Препараттар т рлері ү : — суланатын нта тар ұ қ , — эмульсиялы концентраттар қ , — гранулденген препараттар, — микрокапсулденген препараттары , — ерітінділер, — аэрозолдар ж не бас алар. ә қ

Пестицидтерге ойылатын негізгі талаптарқ • Адамдар мен жануарлар а т мен уыттылы ғ ө қ ; • бластомогенді , тератогенді , мутагенді , эмбриотоксинді т. б. жа ымсызды тар ғ қ тудырмауы ; • Кумулятивтік басымдылы ы болмауы ғ ; • Таби и жа дайда 2 жыл к лемінде ғ ғ ө уытсызданып ыдырауы

Фосфорорганикалы қ пестицидтер • Фосфорорганикалы пестицидтер препараттары (ФОП) к п тоннажды қ ө німдер ж не 100 данадан асады ө ә • Фосфон ыш ылы туындылары: қ қ Хлорофос (1 -гидрокси-2, 2, 2 — шхлорэтил-О, О-диметилфосфона ү т) ( инсектицид ). Крист. т ссіз зат, б. т. . 82 -83 ү 0 С. P H 3 CO CH O C OH Cl Cl Cl

Хлорофос: 1952 ж синтезделген. Крист. т ссіз зат, б. т. . ү 82 -83 0 С. суда ериді , органикалы еріткіштерде қ жа сы ериді, қ р. Н >5, 4 хлорофос дихлофос а (ДДВФ) ж не қ ә НС l ыдырайды.

санды м лшері — қ ө динитрофенилгидразинмен, ФЭК ( ызыл қ т с). ү уыттылы ы ғ 3 топ – антихолинэстеразды Т ра тылы ы ұ қ ғ 5 -6 топ. . Улану – суицидалды немесе кездейсо. қ

• Орто-фосфор ыш ылы туындыларық қ : Дихлофос О-(2, 2 -дихлорэтинил)-диметилфосфат (жануарларды ішек ауруларына арсы). ң қ P H 3 CO O O C H C Cl Cl

• Дихлофос хлорофосты метаболиті. ң • 1965 ж. синтезделген. • Т ссіз с йы , ү ұ қ • Суда аз ериді, ал органикалы қ еріткіштерде…. . ? .

• Тиофосфор ыш ылы туындылары: қ қ Метафос – О, О-диметил-О, п-нитрофенилтиофосфат – инсектицид ( для защиты бобовых, ягодных культур и риса ). Сипаттау! P H 3 CO O S NO

• Дитиофосфор ыш ылы туындылары: қ қ • Карбофос – О, О-диметил- S -(1, 2 -диэтоксикарбонилэтил)дитиофос фат ( малатион ) ( инсектицид, акарицид ) P H 3 CO S S H C H 2 C C C O O OC 2 H

Клиникалы к ріністер: қ ө Холинэстераза белсенділігі басылады, ацетилхолин м лшері ө. Симптомдары: лсіздену, шаршау, оз алу ә қ ғ м мкіншілігінен ажырау ү (адинамия). • Бас ауыруы. Головная боль, шум в ушах. Провалы в п іамяти. Расстройства сознания, речи. • Потеря аппетита. Тошнота, многократная рвота. Спазмалитические доли в животе. • Характерно обильное слюнотечение, потливость ладоней, холодный пот на лбу. Лицо отёчное. Слезотечение. И т. д. • Причиной смерти является, в основном, паралич дыхательного центра.

Физические свойства • Т ссіз немесе сар ыш- о ыр кристаллды ү ғ қ ң заттар, майлы с йы т рінде жиірек. ұ қ ү р айсысыны зіне т н иісі Ә қ ң ө ә (пияз) бар. Органикалы еріткіштерде қ жа сы ериді, қ керісінше суда ерімейді. • сулы ортада гидролизге т седі, ( ү сілтілі ортада гидролиз жо ары). ғ • Препараттарды — жою сілтілі ортада ж ргізіледі. ү

• ФО барлы а заларда, рылымдарда Қ қ ғ құ холинэстераза (ХЭ) белсенділігін тежейді, сіресе ОЖЖ. ә • Тері ар ылы сі еді. қ ң • Барлы мембраналар ар ылы те алады. қ қ ө Улану: ас азан-ішек жолы немесе тыныс қ а залары ар ылы. ғ қ • Сі у рдісі ауыз уысынан басталып, ң ү қ ас азанда ж не ішек жолнда қ ә • анмен барлы а залар а, тіндерге тарайды. Қ қ ғ ғ • Б йректе, бауырда, кпеде ж не ішекте мол ү ө ә жина талады қ.

• А зада же іл ыдырайды, к рделі эфирлер ғ ң ү гидролизге т седі, к ү кірт атомы ж не ү ә галогендерге ыдырайды. • Метаболиттері уыттыра болуы м мкін. қ ү • 50 % а задан нативті т рінде, ғ ү 25 % тыныс жолы ар ылы, қ 30 % з рмен шы арылады. ә ғ • 50 % бауырда метаболизденеді, з рмен ә шы ады. ғ

О шаулауқ • А задан ж не тіндерден полярлы емес ғ ә еріткіштермен , диэтил эфирі, гексан, гептан, хлороформ сорындылау. • Нысандар са талынады, ұ қ ыш ылдандырылады ж не қ қ ә полярлы емес е ріткіштермен сорындыланады. • Сорындыдан еріткіш айдалынады, буландрылады, алды пен аны тау, сапалы қ қ реакциялар ж ргізіледі. Хроматографиялы ү қ дістер тиімді. ә • алды ты суда немесе органикалы Қ қ қ еріткіштерде ерітеді.

дістеме: Ә • 50 г биоматериал са талынады ж не 3 рет ұ қ ә ацетон-этанол-су = 1, 5: 1 оспасымен қ сорындыланады. • Сорындылар біріктіріледі. р. Н=5 хлороформмен р еэкстракция ж ргізіледі. ү Сорынды буландырылады. • З рден: з рді р. Н 5 дейін ыш ылдайды. ә ә қ қ хлороформмен немесе диэтил эфирімен сорындыланады. Еріткішті буландырады.

Ж а абатты хроматографияұқ қ • алды ты силикагель бетті пластинка а Қ қ ғ отыр ызамыз. ғ • еріткіш гексан : ацетон (2: 1) немесе бензол. • Детекция: бром булары ( ФОП ж не ә метаболиттері). • Fe. CI 3 и сульфосалицил ыш ылымен қ қ дегенде → өң фосфат-ионды осылыстар қ сары да тар қ синий фон.

Идентификация: 3 пластинка. • детекция: — 1 — пластинка Pd. CI 2 немесе Ag. NO 3 бромфенол к гі ө — S — рамды пестицидтер құ (лимон ыш ылымен дегенде лиловый т с қ қ өң ү шы ады), ғ — 2 — – Na. OH спиртті ерітіндісі , нитро-топты пестицидтер – ашы сары да тар. қ қ — 3 – резорцинні сілтілі ң ерітіндісі – хлорофос , дихлорофос ( ыз ылт қ ғ ). да тар аума ын – жартылай санды қ ғ қ аны тау а олданады. қ ғ қ

Газ с йы ты хроматография: ұ қ қ • Хроматограф ба анасына гександы ғ сорынды енгізіледі. • Ба ана температурасы 190 ғ 0 С. • Детектор термоионный ( фосфор ж не ә галоген атомдарына сезімтал ). • Ку герлер ендіріліп, сталыну уа ыттары ә ұ қ (к лемдері) салыстырылады. ө • Сезімталды ы Ж Х жо ары. ғ Қ ғ

Санды аны тауқ қ 1) ГСХ; 2) Жартылай санды аны тау қ қ ацетилхолинэстераза ж не ә холинэстеразы оспасын алады+ по қ каплям бромтимоловый синий. Если холинэстераза не угнетена:

• 1 N H 3 C H 2 COC O CH 3 ацетилхолин хэ H 3 C N H 2 CCH 2 OH+CH 3 COOH холинизм-т ph среды → → синийжелтый

Т а X%=100 — T 1 100 -TT-время измен. в контр. опыте T 1 -в испытываемой пробе степень угнетения ХЭ, Х>10%наличие ФОС ФО бар болса, бояу кешігіп шы ады. Фо м лшпері жо ары Қ ғ қ ө ғ болса, бояу шы уы баяу болады. ғ

Сілтілі ортада ы ацетонмен реакцияғ • 1 P O O O CH OH C Cl Cl Cl Na. OH -PHCl P O O H 3 C O CC OH Cl Cl P O O H 3 C O OC H C Cl Cl Na. OH P O O H 3 C O OH +C O H CH Cl Cl хлорофос дихлорацетальдегид

• 11)H 3 CC O CH 3+C O H CH Cl Cl Na. OH H 3 CC O C H CH Cl Cl розовая окраскаоранжевая

С резорцином в щелочной среде • 12) OH OH резорцин O OH +C O H CHCl 2 Na. OH O H C OH H 2 CCH Cl Cl розовый Na. OH

2, 4 -динитрофенилгидразинмен реакция • Хлороформды сорындыдан хлороформды шырадыұ , 2 -3 мл тазартыл ан су ж не ғ ә натрий гидроксиді ерітіндісін осады. қ • 10 мин. кейін 0, 1 % 2, 4 -динитрофенилгидразинні ң 4 М хлорлы сутек ыш ылында ы ерітіндісін қ қ ғ осады. қ • Су моншасында 1 са ат 40 ғ 0 С температурада ыздырады. қ • Суы ан с йы а 0, 6 мл 4 М натрий гидроксиді ғ ұ ққ ерітіндісін ж не этанол осады. ә қ • хлорофос, дихлофос ж не ацетальдегид ә бол анда ғ к к немесе к кшіл-к лгін т сті ө ө ү ү боялады.

• 13)NO 2 H N NO 2 NH 2+C O H Ht=40 NO 2 H NNC H CHCl 2 2, 4 -динитрофенилгидразин Na. OH C 2 H 5 OH NN NO 2 O Na. O NC H CHCl 2 образуется гидразон, который в спиртовом растворе фиолетовый синее или фиолетовое окр-е

• Метафос: уыттылы ы1 топ. ғ • Т ра тылы ы 5 топ. ұ қ ғ • Метаболиті – п-нитрофенол – уыттылы ы ғ жо ары. ғ – п-нитрофенол : азо бояу, индофенол , Шифф негізін т зеді ү , хлорлы темірмен ( lll ) рекеттеседі. ә

• 1 P H 3 COO S NO 2 H гидролиз. P OH H 3 CO S + HO NH 2 азокраситель индофенол с Fe. Cl 3 Метафососновани е Шиффа 2)кипечение со щелочью. Na 2 S Ph(CH 3 CO)2 Ph. S+CH 3 COOH черный 3)ФЗК с n-аминофенолом

Карбофос : 1) Драген-ф р-вімен → ине т ріндегі ызыл- о ыр кристаллдар ү қ қ ң 2) + Hg. Cl 2 → сары ж лдызшалар ұ • 3) + сульфанил ыш ылыдиазо т зы. қ қ ұ → ыз ылт қ ғ • 4) р-в Марки → ыз ылт қ ғ • 5) с Cu 2+ + OH — + орг. еріткіш → комплекс сары- ош ыл т с, қ қ ү • Санды аны тау қ қ. ФЭК (5 реакция). • . по уыттылы ы 3 топ ғ , т ра тылы ы 6 топ. ұқ қ ғ • Ж Х Қ , ГСХ, холинэстераза белсенділігін аны тау қ

Таби и пиретроидтар ж не оларды ғ ә ң синтетикалы аналогтары қ • В группу СП входит около 20 соединений, многие из которых применяются у нас в стране в сельском хозяйстве, производстве и быту. • СП применяют в виде: концентратов , — эмульсий, — аэрозолей , — реже смачивающихся порошков, дустов.

• Перметрин – 3 -феноксибензил-3 -(2, 2 -дихлорвинил)-2, 2 -д иметилциклопропан-карбоксилат ( амбуш ). Представляет собой феноксибензиловый эфир перметриновой кислоты. Применяется главным образом для борьбы с листогрызущими насекомыми, например, гусеницами.

• Дельтаметрин – α-циано-3 -феноксибензил-3 -(2, 2 -дибром винил)-2, 2 -диметил- циклопропанкарбоксилат • Циперметрин — α-циано-3 -феноксибензил-3 -(2, 2 -дихлоро винил)-2, 2 -диметил- циклопропанкарбоксилат ( цимбуш ).

• Прием внутрь вызывает : — боль в эпигастрии , тошноту , рвоту , головную боль , головокружение , анорексию , усталость , стеснение в груди , тахикардию, нарушение сознания. — При тяжелых отравлениях возможны судорожные припадки с потерей сознания. — Данные о хронической токсичности отсутствуют.

• В 1994 г. у нас в стране освоено препаративное производство таких препаративных форм пиретроидов: • пирвол и креопир (содержащих перметрин), • зоошампуней « Тузик » (содержит 2 % циперметрина) и « Дружок » (содержит 2, 5 % циперметрина), • инсектицидных карандашей «Иней » (с циперметрином) и «Заполярный » (с дельтаметрином).

Физико-химические свойства СП • Перметрин и циперметрин – жидкости, дельтаметрин – кристаллическое вещество. • СП являются веществами нейтрального характера, хорошо растворимы в большинстве органических растворителей (ацетон, гексан, бензол, хлороформ, ацетонитрил) и плохо растворимы в воде.

• Они устойчивы в кислых и нейтральных средах , • будучи сложными эфирами , гидролизуются под действием щелочей и сильных кислот с образованием на первом этапе продуктов деградации кислой и алкогольной части молекулы, которые далее могут подвергаться окислению , гидроксилированию и т. д. с образованием альдегидов , фенолов , кислот – в зависимости от структуры.

«. . . по-настоящему навредить себе способны только мы сами» . С. Джонсон