ндіріс факторларынаӨ н т ске табыс. ү

ндіріс факторларынаӨ н т ске табыс. ү

• 1. Пайданың экономикалық табиғаты. Пайданың мөлшерін анықтайтын факторлар. • 2. Жалақы. Еңбекақы төлеу нысандары мен жүйелері. • 3. Пайыз — капиталдан түсетін табыс. Пайыздық қойылымды анықтайтын нысандар. жоспар

• Табыс — әрбір нарықтық экономиканың қатысушының соңғы мақсаты және оның күнделікті іс – әрекетінің объективті ынтасы. • Табыс – жеке тұлғаның қызмет нәтижесінің ақшалай көрінісі. • Табыс – нарықтық субъектінің басқарымына үнемі заңды түрде түсіп отыратын ақшалай сомасы.

Табыстарды ң негізгі т су к здері ү ө Ж мыскерлерді ұ ң е бек ң табысы К сіпкерлік ә табыстар Меншік табыстары Е бек салымына байланыссыз ң т сетін леуметтік табыстар – ү ә (пайда)(жала ы, сый а ы ж не т. б. ) қ қ ә (салымнан алынатын проценттер, рента) (ж мыссыздар а ж рдем а ы ж не т. б. ) ұ ғ ә қ ә

Жала ық Пайда Пайыз К сіпорын (фирма) ә мен рт рлі ә ү шаруашылы қшаруашылы қ ассоциациясында ы ғассоциациясында ығ табысты негізгі ң т рлері үт рлеріү Рента

Тауарды сатудан (қызмет көрсетуден) түскен табыстың кеткен шығындарынан көп болуы пайда болып табылады. Кәсіпорынның немесе фирма қызметінің негізгі принципі пайданы максимизациялау болып табылады. Табыс- шығындар = таза пайда

Пайда экономикалы теорияда е кқ ң ү рделі ж не ә арама- айшы м селелерді бірі болып табылады. Пайданы қ қ ә ң ң айнар к зі ж не оны экономикада ы суі туралы с рактар қ ө ә ң ғ ө ұ пікір таласты тудырады. Орыс с зі «пайда» В. Дальді ө ң «т сіндірме сѳздігінде», «ѳсім», «кѳбею», я ни бастап ы ү ғ қ ж мсал ан капитал санына « стеме» деп т сіндіріледі. Б л ұ ғ ү ү ұ стеме тауар ндірілгенде емес, сонымен бірге сатыл анда да ү ө ғ кѳрінеді. Сонды тан пайданы тікелей коммерциялы қ қ ызметтегі табыспен байланыстырады. Осы ан байланысты қ ғ за ды с ра тар туындайды: пайда андай ортада рылады, ң ұ қ қ құ кім оны ндіреді, нені есебінен пайда болады. р т рлі ө ң Ә ү мектептер б л с ра тар а т рліше жауап береді. ұ ұ қ ғ ү Меркантелистер пайда айналыста пайда болады ж не ә оны айнар к зі сырт ы сауда болып табылады деп ң қ ө қ есептеген.

А. Смит ж не Д. Рикардо пайданы німнен ж мысшы ә ө ұ е бегі лесін алып таста ан а те деп есептейді. ң ү ғ ғ ң К. Маркс пайданы тек жалдамалы е бекпен жасал ан ң ғ екінші, туынды ж не згертілген формада ы осымша ә ө ғ қ н деп арады. құ қ Б л категорияны аны тамасы азіргі батыс ұ ң қ қ экономистер бойынша т рлі варианттарды келісімді ү ң бірігуі болып табылады, оны ң ішінде негізгілері т мендегілер: ө — пайда — б л барлы ндіріс факторлардан алын ан ұ қ ө ғ табыс, я ни рента, процент, жала ы; ғ қ — пайда — б л к сіпкерлік ызмет шін марапаттау ж не ұ ә қ ү ә техникалы жетістіктерді енгізуге т лем; қ ө — пайда — б л т уекел ж не белгісіздік шін т лем. ұ ә ә ү ө

азіргі кездегі пайда туралы т сінік ш негізгі Қ ү ү ба ытта жасалынады: кейнсианды , ғ қ институционалды- леуметтік ж не неоклассикалы. ө ә қ Кейнсианды тар қ пайданы жиынты ң қ т жырымдамасын макроэкономика де гейінде ұ ң сынады. ұ Институционалды- леуметтік ілімде ә пайда леуметтік, сырт ы экономикалы факторлар ә қ қ жа ынан т сіндіріледі: о амны барлы ғ ү қ ғ ң қ м шелеріні игілігіне ж не т. б. ам орлы жасау. ү ң ә қ қ қ Неоклассикалы ілімде қ пайданы не рлым толы ғұ қ зерттеуді негізгі ма саты — пайданы максималды ету ң қ ж не жетілген ж не жетілмеген б секелестік ә ә ә жа дайында рекет ететін жеке фирмалар де гейінде ғ ә ң ж ргізіледі. ү

Фирма жалпы, орташа ж не шектік ә табысты есептейді. Жалпы табыс барлы сатыл ан қ ғ німні т сіміне те. ө ң ү ң Орташа табыс сатыл ан нім бірлігіне ғ ө есептелінеді. Шектік табыс косымша бірлігін сат анда ы жалпы табысты суі. қ ғ ң ө

Санды жа ынан пайда тауарды сат анда ы жалпы қ ғ табыс пен ндіріс шы ындарыны арасында ы айырма. ө ғ ң ғ Шы ындар рамына не енетініне байланысты ғ құ экономистер бухгалтерлік ж не экономикалы ә қ пайдаларды айырады. Бухгалтерлік пайда — б л жалпы табыс пен ұ ѳндірістегі бухгалтерлік шы ындар арасында ы ғ ғ айырма. Экономикалы пайда қ — б л жалпы табыс пен ұ экономикалы шы ындар арасында ы айырма. Д л осы қ ғ ғ ә экономикалы ілімді зерттеуді п ні болып табылады. қ ң ә Егер, фирманы жалпы табыстары оны шы ындарына ң ң ғ те болса, ң онда экономикалы пайда нѳлге те немесе қ ң алыпты болады. қ

Фирма а атысты табыс к лемі алыпты пайда к зі ғ қ ө болып сипатталады. Пайда нормасы — б л процентте рнектелген, ұ ө пайданы ндіріс шы ындарына атынасы. ң ө ғ қ Банктік пайда табыс пен шы ыс ара атынасы ғ қ ар ылы аны талады. қ қ

К сіпкерлік ә ызметтен қ (жала ы мен қ пайда) ж не ә е бектен т скен ң ү табыс Нары ты атынастар а қ қ қ ғ к шкен елдерде ө осы табыстарды барлы ы ң ғ екі топ а б лінеді: қ ө За ды негізде алын ан ң ғ е бексіз табыстар ң (дивиденттер, банктегі салым пайызы, меншіктен табыс, жылжымайтын м лік салы ы, мемлекеттен ү ғ алынатын ж рдем а ы мен ә қ т лемдер (зейнет а ы, ө қ стипендия, ж мыссыздар а ұ ғ ж рдем а ы) ә қ

Бірінші ретті табыстар: • Еңбек қызметінен түскен табыстар: еңбекақы, кәсіпкер табысы • Жеке меншіктен түскен табыс: % — ссудадан түскен табыс, жер рентасынан, қозғалмайтын мүліктен түскен табыс.

Факторлық шығындар бойынша табыстың барлық сомасы ұлттық табысты құрайды. Алғашқы бөлу нәтижесінде алғашқы табыс құралады , кейін әлде неше рет бөлінеді. Функционалды бөлуден басқа табысты мөлшеріне қарай үлестіріледі. Соңғысы қоғамды құралған табысты отбасы арасында немесе жеке адамдарға үлестірумен сипатталады.

Қоғамдық жиынтық табыс Е бекң Капитал Жер Е бектен ң т скен табыс ү К сіпкерліктен ә т скен табыс ү Меншіктен т скен табысү жала ы қ сыйа ық пайда Рента %Салымнан алынатын леуметтенген табыстар Ә Трансферттік т лемдер ө Ж мыссыздар а ұ ғ ж рдем а ы ә қ леуметтік Ә амсыздандыру қ т лемдері ө

Жалақы — еңбек құнының (бағасының) ақшалай өлшемi. Жалақы — халық массасының негізгі табысы. Еңбекақы – бұл кәсіпорын жұмысшысыныңның белгілі—бір жұмысты сапалы және көлеміне байланысты істегеніне қарай төленетін сома. Еңбекақының екі түрі бар: келісімді және мерзімдік (сағат бойынша, апталық, айлық, жылдық).

Еңбек aқы деңгейi халық шаруашылығы саласына қарай өзiндiк ерекшелiктерiмен айқындалып, ол бес принципке негiзделген. Бiрiншi принцип — еңбектiң күрделiлiгi. Күрделi, бiлiктi (квалификацияланған) еңбек жай еңбекке қарағанда молдау құнды құрайды және оған еңбек ақы жоғары болуы тиiс. Екiншi принцип — еңбек жағдайына қарай жiктеу. Еңбек жағдайы жеңiл және ауыр, қалыпты және зиянды болады. Сондықтан қалыпты жағдайда еңбек еткендерге қарағанда, ауыр әpi зиянды жұмыc iстейтiндер жалақыны көп алуы қажет.

Үшiншi принцип — елiмiздiң дамуын байқататын экономиканың ең қажеттi салаларында басқаларына қарағанда өciм мен aқы төлеү жоғары болады. Төртiншi прицип , экономикалық аудан мен аймақтың табиғи климаттық жағдайының өзгешелiгiмен байланысты. Еңбек ақыға әртурлi экономикалық, аймақтарда аудандық коэффициент белгiленiп, жалақыға қосымша түрiнде қосылады. Бесiншi принцип , жұмыскер өзi еңбек eтeтін жердегi және жалпы ұжымның еңбек нәтижесiмен байланысты.

Жалақыны ұйымдастырудың негiзгi принциптерi тарифтiк жүйеде бейнеленген. Еңбек сыйпатының сандық және сапалылығын есепке ала отырып, тарифтiк жүйе жалақыны ұйымдастырады және реттейдi. Тарифтiк жүйеге тарифтiк квалификациялық анықтама, тарифтiк сетка тарифтiк өсім кіреді. Тарифтiк квалификациялық анықтама – жұмыс күрделілігіне разрядқа бөлінеді және жұмыс атқарушының білімі мен орындау іскерлігіне талаптар көрсетіледі. Тарифтiк сетка – кез- келген саладағы маман еңбегінің біліктілігі мен біліксіздігінің арасын айқындауға қызмет етеді. Тарифтiк ставка- жұмыскердің разрядқа байланысты уақыт өлшемінде еңбек ақы көлемін айқындауға қызмет жасайды.

Жалақының түpi Мерзiмдi жала ы қ на ты iстелген ж ыс қ ұ уа ытыны шамасна қ ң байланысты т ленедi. ө Келісiмдi жала ы қ ажеттi сапада қ шы арыл ын нiмнi ғ ғ ө ң м лшерiне арай ө қ т ленеді. ө

е бек нары ының ғ ң к мегімен өе бек нары ыны ң ғ ң к мегімен ө мемлекетті ң араласуыменмемлекетті ң араласуымен жымды ұ қ келісімдер жымды ұ қ келісімдер. Жала ыны реттеу ш буынды ба ытта рбиді: қ ү қ ғ ө Тариф бойынша “минимумды” мемлекет белгілейді, мемлекетті ролі осы ана, ал бас асыны барлы ы е бек ң ғ қ ң ғ ң нары ымен, (ж мыс к шіне сыным мен с раным) ғ ұ ү ұ ұ реттеледі.

Өндіріске қолдануда басқа тұлғаға капиталды беруден түскен табыс бұл пайз немесе ақшалай өсім болып табылады. Пайда қарыз алушыныкі болып табылады бірақ оның жартысы қарыз берушіге төленеді. Ссудалық пайыз түріндегі табыс ссудаға алған ақшаны қолданудағы пайдадан төленетін өндірістік табыс болып табылады.

Жерден алынатын табыс рента болып табылады.