Микроорганизмдер-а уық здар мен майларды ң нерк

Микроорганизмдер-а уық здар мен майларды ң нерк сіптік німдері ө ә ө

Жоспар Кіріспе А уыздар мен майлар туралы жалпы т сінікқ ү Негізгі б лім ө орытынды б лім Қ ө

А уызқ — молекулалары те к рделі ө ү болатын амин ыш ылдарынан қ қ рал ан органикалы құ ғ қ зат; тірі организмдерге т н азотты к рделі ә ү органикалы осылыс. Амин ыш ылдары қ қ алды тарынан рал ан жо ары молекуларлы қ қ құ ғ ғ қ органикалы т зілістер. А уыз организмдер қ ү қ тіршілігінде оларды рылысы дамуы мен зат ң құ алмасуына атысуы ар ылы рт рлі ж не те ма ызды қ қ ә ү ә ө ң ызмет ат арады. А уызды зат — рамында міндетті қ құ т рде азоты бар к рделі органикалы осылыс. ү ү қ қ

А уыз тірі организмні негізін қ ң райды, онсыз мір жо. Карл құ ө қ Максті пікір бойынша: «Тіршілік — ң а уыз заттарыны мір с ру қ ң ө ү формасы» . А уыздар органикалы қ қ заттар дамуыны е жо ар ы сатысы ң ң ғ ғ ж не жер бетіндегі тіршілікті негізі, ә ң организмні тірек ж йесі, б лшы ет, ң ү ұ қ жамыл ы тканьдері а уыздардан ғ қ рал ан. Олар организмде рт рлі құ ғ ә ү ма ызды ызмет ат арады: ң қ қ химиялы реакцияларды ж ргізеді, қ ү дене м шелеріні ызметтерін зара ү ң қ ө йлестіреді, аурулармен к реседі, т. б. ү ү

А уыз – азы ты рамына кіретін б кіл тірі қ қ ң құ ү организмні негізгі орегі. Ол жасуша протоплазмасын ң қ румен атар, организмдегі к птеген тіршілік құ қ ө былыстарына – тама тану, су, к бею, тітіркену, құ қ ө ө оз алу, тыныс алу процестеріне тікелей атысады. қ ғ қ Адам т улігіне, шамамен, 100 г а уыз абылдауы керек. ә қ қ Азы пен т скен а уыз уелі ас азанда, сосын ішектегі қ ү қ ә қ ферменттерді серінен гидролизденіп, ң ә амин ыш ылдарына дейін ыдырайды. қ қ

А уыз тек тірі организмдер рамында ана болады. Оны қ құ ғ ң рамында құ 50, 6 – 54, 5% к міртек, ө 21, 5 – 23, 5% оттек, 6, 5 – 7, 3% сутек, 15 – 17, 6% азот, 0, 3 – 2, 5% к кірт бар, кейде фосфор кездеседі. Осы ү элементтерден т зілетін амин ыш ылдарыны бір-бірімен ү қ қ ң байланысып осылуы н тижесінде а уыз молекуласы қ ә қ т зіледі. А уыз молекуласыны массасы те лкен, ол ү қ ң ө ү бірнеше мы нан бірнеше миллион а дейін барады. ң ғ

А уыз туралы ал аш ы м ліметтер қ ғ қ ә XVIII асырдан белгілі. 1745 ж. ғ италиялы алым Беккори бидай қ ғ нынан лейковина деген а уызды ұ қ б ліп шы ар ан. 19 асырды ө ғ ғ ғ ң 30 -жылдарында ет, ж мырт а, с т ұ қ ү , сімдік т ымдарында а уызды ө ұқ қ қ заттар бар екені аны талды. қ алымдарды содан бергі Ғ ң зерттеулері н тижесінде барлы ә қ тірі организмдер жасушасында болатын тірі материя – протоплазма, негізінен, а уыздан ралатыны аны талды. қ құ қ

А уыздарды барлы ы екі топ а б лінедіқ ң ғ қ ө : арапайым қ а уыздар- қ протеиндер (альбуминдер, глобули ндер, гистондар, глутел индер, проламиндер, протами ндер, протеноидтар); к рделі а уыздар ү қ – протеидтер (гликопро теидтер, нуклеопротеи дтер, липопротеидтер, фосфопротеидтер).

Май — организмге уат беретін қ асты ж ымы. Май ң ұғ а уыздарды, минерал т здарды, қ ұ сондай-а майды қ ерітетін витаминдерді организмні ң алыпты сі іруіне ажет. қ ң қ

Тама ты рационында майды болуы рт рлі қ қ ң ә ү та амдарды д мділігін жа сартып, т бетті ғ ң ә қ ә арттырады. Тама та ы майды біраз б лігі адамны қ ғ ң ө ң денесіндегі май орын жасау а ж мсалады. Біра қ ғ ұ қ адам майлы тама ішкеннен ана семірмейді, қ ғ ол к мірсуларды арты абылдаудан да болады. ө қ қ М ны етже ді тез толу а о тайлы адамдарды есте ұ ң ғ ң ң са таулары ажет. Организмні майды ажетсінуін қ қ ң қ ана аттандыру майды т рі мен сапасына қ ғ ң ү байланысты.

Мал майы мен сімдік майыны бір-бірін ө ң толы тыра т сетіні белгілі. Биологиялы жа ынан қ ү қ ғ ал анда т улігіне аспен бірге абылданатын ғ ә қ майды 70%-ы мал майы, 30%-ы сімдік майы ң ө бол аны олайлы. Тама рационында ы майды ғ қ қ ғ ң нормасы кісіні /жасына, к сібіне, лтты ң ә ұ қ тама тану ерекшелігіне, ауа райыны жа дайына қ ң ғ арай белгіленеді. Т уліктік тама рационында ы қ ә қ ғ майды м лшері р 1000 ккал- а 35 г болуы керек. ң ө ә ғ Майды арты пайдалану ж йесіне, ан қ ү ү қ айналымына кері сер етеді, т бетті т мендетіп, ә ә ө тама ты сі іруді нашарлатады. қ ң

Тама а рт рлі мал майын, с т майын (сары ққ ә ү ү май немесе тортасы айырыл ан май), ғ сондай-а сімдік майын қ ө (к нба ыс, соя, жержа а , з йт н т. б. ү ғ ңғ қ ә ү майлар) пайдаланады. Май тектес заттар. Тама рационы рамына май тектес заттар қ құ — холестерин ж не лецитин кіреді. ә

Организмні тіршілік ызметі, атап айт анда, ң қ қ ж йке ж йесі шін холестерин ма ызды р л ү ү ү ң ө ат арады. Ол майында, ж мырт аны қ ұ қ ң сарыуызында, уылдыры та, бауыр, б йрек қ ү те ед уір м лшерде болады. Біра м ндай ә ө қ ұ азы -т ліктерді к бірек т тыну бауырлы қ ү ө ұ қ ызметіні нашарлауына келіп со ады, тке қ ң ә ғ ө тас байлана бастайды, атеросклероз ауруын ас ындыра т седі қ ү.

Лецитин организмні дамуына, ан рылымына ң қ құ ж рдемдеседі, ж йке ж йесіні , бауырлы ызметіне ә ү ү ң қ қ пайдалы сер етіп, организмні уландыр ыш заттар а ә ң ғ ғ арсыласуын к шейтеді, майларды сі імділігін қ ү ң ң жа сартып атеросклерозды ріс алуына кедергі қ ң ө жасайды. Лецитин ж мырт аны сарыуызы да, ұ қ ң ң балы ты уылдыры ында, ара мы бот асында, қ ң ғ қ құ қ қ салатта ед уір м лшерде болады Соя, асб рша , ә ө ұ қ бас адай б рша д нді сімдіктерде де лецитин к п. қ ұ қ ә ө ө