Linux дистрибутивтері Бастап ыда қ UNIX

Linux дистрибутивтері

Бастап ыда қ UNIX бол ан ғ Unix лицензиалауын тегін баста аннан кейін, ғ операциялы ж йе академиялы топтарда ж не бизнесте қ ү қ ә ке ау ымда олданыла бастады. ң қ қ Дегенмен 1984 жылы “Bell Labs” олдану ы тарын қ құқ қ сата бастады. UNIX – “AT&T Bell Labs” ылыми ғ зерттеу орталы ында Кен Томпсон ж не ғ ә Деннис Ричи растыр ан операциялы құ ғ қ ба дарлама. з бастамасын 1969 жылдан ғ Ө бері ал ан. ғ

GNU Project 1991 жылы Линус Торвальдс GNU General Public License (GPL) лицензиясы бойынша зіні бірінші н с асын Linux ө ң ұ қ kernel ядросын шы арды. ғ 1983 жылы Ричард Столман Unix операциялы қ ж йесіні негізінде еркін ж не тегін н с асын ү ң ә ұ қ ру ма сатында, GNU project-ті ау ымды жоба құ қ қ ретінде м лімдеді. ә

Linux дистрибутиві “ Дистрибутив” – б л андайда бір ұ қ ба дарламаны орнат ыш файл (файлдар). ғ қ Дистрибутив ба дарлама компьютерге ғ оны барлы ерекшеліктерін ескере ң қ отырып д рыс орнатылуы шін рыл ан. ұ ү құ ғ Linux – б л “ядро”. ұ

GNU/Linux — Free Software Foundation (FSF- еркін ба дарламалы амтама ғ қ қ оры) олдайтын термин ж не оны қ қ ә ң негізін алаушы Ричард Столман. қ Debian ”GNU/Linux-ті» олдану а 1994 қ ғ жылы к шті. ө Ж не “lignux” деп те атама болды. ә қ

дистрибутивтер т рлеріү Платформа а байланысты: ғ стел компьютерлері шін; ү ү серверлер шін; ү ноутбуктар а ж не нетбуктар шін; ғ ә ү мобильді рыл ылары шін; құ ғ ү кіріктірмелік ж йе шін; ү ү Лицензиясы ж не олжетімділігі бойынша: ә қ т гелдей коммерциялы (Red. Hat Enterprise Linux, SLES, …); ү қ коммерциялы емес (Ubuntu, Fedora, Cent. OS, Arch Linux, …). қ

дистрибутивтер т рлеріү олданушылары бойынша: Қ й ж не офистік олданушылар; ү ә қ к сіби олданушылар (ба дарламалаушылар, админдер, . . . ); ә қ ғ арнайы олданушылар ( алымдар, м алімдер). қ ғ ұғ Міндетемесі бойынша: жалпы олданыста ы; қ ғ арнайы та айындал ан (роутер, кластер, …). ғ ғ

Барлы ы анша дистрибутивтерғ қ distrowatch. com (http: //distrowatch. com/) н с алары бойынша ұ қ 300 -ден астам олдайтын дистрибутивтер бар. қ Дистрибутивтерді к пшілігі бас алар а негізделген: ң ө қ ғ http : //en. wikipedia. org/wiki/File: Linux_Distribution_Timeline. svg

Негізгі дистрибутивтер Негізгілері: • Debian; • Red. Hat/Fedora/Cent. OS; • Ubuntu; • Arch Linux; • Slackware; • Gentoo; • LFS.

Пакеттік менеджер – дистрибутивтерді негізгі ң айырмашылы тарыны бірі. қ ң Пакет – ба дарлама а ажетті файлдар жиыны (ат арушы ғ ғ қ қ файлдар, скрипттер, кітапханалар, конфигурациялы файлдар, қ жаттама, . . . ). құ Пакеттер арасында ы атынастар ж не т уелділіктерін ба ылау ғ қ ә ә қ функцияларын орындайды. Негізгі пакеттік менеджерлер: deb — Debian-based дистрибутивтерінде олданылады (Ubuntu, қ Linux Mint, …); rpm – RHEL-based дистрибутивтерінде (Fedora, Cent. OS, Open. SUSE); pacman – Arch-based дистрибутивтерінде (Chakra, Bridge, …); pkgtool – Slackware-based дистрибутивтерінде (Kongoni, …).

Debian

Debian (/ˈdˈbiˈ n/) – негізінен тегін ж не еркін ә ә ба дарламалы амтамадан т ратын, басым ғ қ қ ұ б лігі GNU General Public License ө лицензиясымен таратылатын операциялы ж йе, қ ү ж не Debian project деп аталатын топпен ә растырылуда. құ

Debian-ды ал аш рет 1993 ғ жылы Ян Мёрдок сынды. ұ Бірінші т ра ты жары а ұ қ ққ шы уы 1996 жылы орын алды. ғ растырылуы жоба к шбасшысымен Құ ө бас арылатын ашы ты та ы топ еріктілерімен қ қ ғ ж не ш фундаментальді жаттармен ә ү құ ж ргізілуде. ү Жа а н с алары растырылуына байланысты ң ұ қ құ шы арылуда. ғ

Debian Арты шылы тары: қ қ Репозиторияда 37, 500 пакет; Ресми т рде тек тегін ж не ашы ба дарламалы амтаманы ү ә қ ғ қ қ олдайды; қ Лицензиялы ерекшеліктеріне байланысты айта қ қ згертілген софт (Iceweasel, Icedove и Iceape); ө А ымда ы т ра ты релиз ресими т рде 13 т рлі ғ ғ ұ қ ү ү архитектураларын олдайды; қ Мультиархитектурлы (multiarch) – 64 -биттік инсталляцияда қ 32 -биттік ба дарламаларды жіберуге м мкіндік береді. ғ ү Сенімді ауіпсіздік ж не т ра тылы ; қ ә ұ қ қ Баяу релизді цикл (1 -3 жыл) – жа алы тарын за енгізу. ң қ ұ қ

Debian Дистрибуция: amd 64 порты 10 DVD дискіден немесе 69 CD дискіден т рады. ұ Инсталляция шін тек бірінші диск ажет. ал андарын орнату ү қ Қ ғ кезінде ж ктеуге болады. ү нсіз келісім бойынша 7. 0 Wheezy н с асыны ж мыс стелі Ү ұ қ ң ұ ү айналасы болып Xfce болды, себебі GNOME 3 бір CD- а ғ сыймады.

Debian Пакеттік менеджмент: • dpkg; • apt-*; • aptitude; • GDebi, Synaptic, Software Center.

Debian р уа ытта дистрибуцияны 3 н с асы бар. Ә қ ң ұ қ • stable; • testing; • unstable (Sid) – bleeding-edge software. Сонымен атар: қ • oldstable – жа а релизден кейінгі жыл бойы ң олданылатын б дан б рын ы т ра ты тарма ; қ ұ ұ ғ ұ қ қ • experimental – экспериментальды софт шін ү уа ытша стейджинг. қ

Debian Мультимедияларды олдау қ – Debian шін ауіпті айма болып ү қ қ табылады, себебі басым кодектер ашы ж не еркін болып қ ә табылмайды. debian-multimedia. org – Debian б лігі болып табылмайды. ө

Ubuntu

Ubuntu – Debian деп аталатын дистрибутив негізінде рыл ан азіргі құ ғ қ олданушылары е к п болып саналатын амалды ж йе. қ ң ө қ ү Ubuntu зірленуі Canonical Ltd-де ж ргізіледі. Компания ә ү Онт стік Америкада орналас ан ж не Марк Шатлвордты ү қ ә ң к сіпкерлігімен бас арылуда. ә қ Ubuntu жобасы к пшілік алдында ө р ашан ашы , еркін ж не тегін ә қ қ ә болатынын м лімдеді. ә

Ubuntu Арты шылы тары: қ қ лкен ауымдасты ; ү қ қ Сенімді ауіпсіздік (LTS релиздері); қ Релиздік цикл 6 ай; Бастаушылар а арнал ан; ғ ғ Озы пайдаланушы шін арты тиеді; қ ү қ десктоп шін Ubuntu Software Center; ү

Ubuntu Бірінші релиз 2004 жылды азанында. ң қ Ubuntu Debian’а архитектурасы ж не инфраструктурасы ә бойынша рылды. құ Ubuntu релиздік циклі 6 ай. рбір 4 резилді (2 жыл) — LTS релизі ке ейтілген олдау Ә ң қ бойынша шы арады (5 жыл). ғ

Ubuntu да пакеттер Debian unstable тарма тарында ы қ ғ пакеттерге негізделеді. deb пакеттер ж не сол + Ubuntu Software Center утилиттері ә олданылады. қ К птеген Ubuntu зірлеушілері сондай-а Debian ө ә қ мейтенерлы пакеттері болып табылады. қ

Ubuntu ба дарламалы амтаманы лицензиялауда ы айырмашылы ты ж не олдау де гейін ғ қ қ ғ қ ә қ ң к рсетіу шін 4 категория а б леді. ө ү ғ ө Free –негізінен Debian Free Software Guidelines сия ты, Ubuntu талаптарына с йкес келетін қ ә ба дарламаларды осады. Дегенмен айры ша жа дай firmware ж не Main-ге шрифтерді ғ қ қ ғ ә осу болып табылады (оларды згертуге болмайды). қ ө Non-free – ереже бойынша, олдамайды (Multiverse), біра ма ызды non-free ба дарламасы қ қ ң ғ шін айры ша жа дай (Restricted) бар. ү қ ғ Supported non-free – драйверлерді осады (видео картаны бинарлы драйверлерін ж не қ ң ә wifi). Restricted-та олдау де гейі лде айда аз, себебі зірлеушілер негізгі код а қ ң ә қ олжетімділігі болмауы м мкін. қ ү Main ж не Restricted ә дистрибутивтерді олдану шін барлы м мкін софтарды осу керек. қ ү қ

Ubuntu рбір н с а жыл ж не ай н мерінен т рады. Ә ұ қ ә ө ұ Мысал а: бірінші релиз Ubuntu 4. 10 болды – 2004 жыл ғ 20 — азан. қ Сондай-а релизге сын есімнен ж не жануар атынан қ ә т ратын балама ат беріледі. ұ Мысал а: «Trusty Tahr» ж не «Precise Pangolin» ғ ә

Red Hat Enterprise Linux

Red Hat Enterprise Linux (RHEL) – Red Hat компаниясымен зірленген ж не коммерциялы нары а негізделген Linux ә ә қ ққ дистрибутиві. Бірнеше серверлік платформа шін арнал андары бар: x 86, ү ғ x 86 -64, Itanium, Power. PC ж не IBM System z. ә Сондай-а стел стілік ДК: x 86 ж не x 86 -64. қ ү ү ә Компанияны барлы сертификация ж не коммерциялы ң қ ә қ олдауы RHEL аясында рылуда. қ құ

Red Hat Enterprise Linux Жа артылым олхат бойынша а ылы болып табылады. ң қ қ RHEL редистрибуция а атысты атал лицензиялы ғ қ қ қ саясатты олдануда. қ Дегенмен, бос емес компонентті шы ара отыра айта ру а ғ қ құ ғ болатын негізгі кодты сынады: сауда маркалары ж не ұ ә бас алары. қ

Red Hat Enterprise Linux Арты шылы тары: қ қ лкен ауымдасты ; ү қ қ ауіпсіздік ж не патчалар: қ ә баяу релизді цикл (2 жыл ж не одан к п); ә ө Fedora со ы релизіне негізделеді; ңғ Red Hat services – Red Hat Network; Ресми репозитория ескі софтты амтиды; қ Extra Packages for Enterprise Linux (EPEL) – RHEL шін ү репозитория пакеттеріні ауымдасты ымен ң қ ғ олданыста. қ пакеттерді зіні жинау ажеттілігі (The Software ө ң қ Collections ( SCL ) Repository);

Red Hat Enterprise Linux Бастап ыда , Red Hat Linux деп аталатын, Red Hat-да ы қ ғ дистрибутив тегін болды ж не оны ркім ж ктей алды. Сол ә ә ү уа ытта Red Hat олдаудын ар асында пайда тапты қ қ қ (Canonical сия ты). қ Дегенмен со ында (2003) Red Hat дистрибутивті екі б лікке ң ө б луді шешті: Red Hat Enterprise Linux, к сіпорын шін ө ә ү арнал ан т ра ты к п уа ытты олданыс шін ғ ұ қ ө қ қ ү ойластырыл ан, ж не Fedora Red Hat демеушілік жаса ан ғ ә ғ ауымдасты шін арнал ан дистрибутив негізінде. қ қ ү ғ Red Hat Enterprise Linux ашы ба дарламалы амтама шін қ ғ қ қ ү негізделгендіктен – барлы бастап ы коды FTP қ қ компаниясына ол жетімді. қ

Red Hat Enterprise Linux Пакеттермен ж мыс: ұ rpm; yum; spec file; mock; createrepo.

Fedora

Fedora /fˈˈdˈ r. ˈ / (ескі атауы Fedora Core) – Red Hat ә компаниясымен демеушілік жасалатын, Fedora Project ауымдасты ымен зірленуші, Linux ядросыны кодына қ ғ ә ң негізделген операциялы ж йе. қ ү Fedora ма саты – ашыл ан технологиялардан ткір ж не қ ғ ө ә еркін ба дарламалы шешім болу. ғ қ Linus Torvalds Fedora-ны барлы з компьютерлерінде қ ө олданады. қ

Fedora Арты шылы тары: қ қ лкен ауымдасты ; ү қ қ RHEL-дегідей сас негізгі рыл ылар (rpm, yum, etc); ұқ құ ғ алдын ала білу релизді циклі; к сіпорын а негізгі курс (enterprise); ә ғ к сіби олданушылар шін жа сы; ә қ ү қ

Cent. OS

Cent. OS (Community Enterprise Operating System) – к сіпорын ә шін тегін, ауымдасты ын (enterprise) олдайтын ү қ ғ қ платформаны, Red Hat Enterprise Linux (RHEL) бірге 100% бинарлы с йкестікпен, сыну а тырысатын Linux ә ұ ғ дистрибутиві. 2014 жыл а тарында Cent. OS жобасы Red Hat-ты ресми қ ң ң б лігі болып табыл анын м лімдеді. Біра , RHEL-ден ө ғ ә қ руда ж не релизда т уелсіз болып алады. қ ұ ә ә қ Ал аш ы релиз 2004 жыл мамырда. ғ қ 2010 жылды маусымында Cent. OS Debian-нан біріншілікті ң алып койып веб серверлер шін Linux дистрибутивіні е ү ң ң танымалы болды. 30% -дай Cent. OS-ты олданды (Debian қ біріншілігін 2012 жылды а тарында айтарып алды) ң қ

Cent. OS Арты шылы тары: қ қ лкен білім оры ж не ауымдасты ; ү қ ә қ қ сенімді ауіпсіздік; қ серверге ба дарлан ан, жа сы т ра тылы ж не ғ ғ қ ұ қ қ ә сенімділік; со ы зірлемелеуді жетіспеушілігі; ңғ ә ң релизді циклі RHEL-ге ара анда одан азыра ; қ ғ қ к птеген пакеттері жинау а тура келеді (The Software ө ғ Collections (SCL) Repository).

Arch Linux

Arch Linux Винет жоба жетекшісі болып 2007 жылды 1 азанына дейін ң қ болды, одан кейін з орнын уа ытты тапшылы ынан Аарон ө қ ң ғ Грифин а берді. ғ Минимальды дистрибутив, бастамасы 2002 жылды ң наурызы. Оны негізін алаушы Джут Винет. ң қ

Arch Linux Arch орнатыл аннан кейін – б л олданушымен, з ғ ұ қ ө т сінігіне с йкес, орнатыл ан минимальды ор ж йесі. ү ә ғ қ ү олданушы нені орнату керек, нені орнатпау керек зі Қ ө шешді. Ресми т рде Arch конфигурирлау ж не орнату шін ү ә ү графикалы утилиттарды сынбайды. Стандартты т сіл — қ ұ ә б л shell ж не м тіндік редактор олдану. ұ ә ә қ

Arch Linux Pacman пакеттік менеджер (package manager): lzma 2 сы ылады; ғ т уелділікті тексеру. ә ABS (Archlinux Build System) — PKGBUILDs makepkg

Arch Linux Репозиториялар: • core; • extra; • community; • multilib; • testing; • community-testing; • multilib-testing. AUR (Archlinux User Repository – ресми олдаушы жо ): қ қ • тек pkgbuilds & патчи; • бинарниктер жо ; қ • пакетті community-ге т суі дауыс беру ар ылы. ң ү қ

Gentoo

Linux From Scratch (LFS)