Лексиканы оқытуда пайдаланатын
Лексиканы оқытуда пайдаланатын әдістер оқытудың маңызы Әдіскер А. Айғабылов лексиканы Лексиканы оқытудың маңызын принциптері дәйектейді
Лексиканы оқытуда Тілдің не бір терең әрбір лексикалық қабаттарындағы тылсым категорияны түсіндіру лексикалық мағына мен қырларын меңгеру, грамматикалық мағынаны сөз мағынасындағы түрлі қатар қойып салыстыру мағыналық реңктерді арқылы жүрсе меңгеру, оқушының ғана ұтымды сөйлеу мәдениетін дамыту . . . әр сөздің орынды қолданылуы арқылы ойды толық және дәл жеткізуге, сөзді болмыспен қызмет ететін сан алуан мағыналы салыстыру принципі, сөздерді түсініп, талдап, таңдап қолдана білуге, диахрониялық принцип, мәнерлі сөйлеуге, көркем әдеби тілдің бейнелі әуезділігін, әсерлілігін лексикалық мағына түсінуге дағды алады. мен грамматикалық . . . дұрыс сөйлеу, ойын жеткізіп айта мағынаны салыстыру, білуге тәрбиелеу мақсатын қояды. семантикалық-мағыналық . . . күнделікті қатынас құралы ретінде қажет болатын тілдің принцип. қыр-сырын түсінеді.
№ 10 дәріс тақырыбы. Морфологияны оқыту әдістемесі o Мақсаты: Морфологияны оқытуда басшылыққа алынатын мәселелер мен морфологияны оқытуда жүргізілетін жұмыс түрлері туралы теориялық білім беру. o Кілт сөздер: морфологияныоқыту, морфологияны оқытудағы басты принциптер мен ұстанымдар, оқытудың әдіс-тәсілдер, жүргізілетін жаттығулар түрлері мен мазмұндық сипаты, т. б. . o Дәріс жоспары: o 1. Морфологияны мектепте оқытудың мақсаты мен міндеттері o 2. Морфологияны оқытудағы әдіс-тәсілдер o 3. Морфологиялық жаттығулар o 4. Морфологиялық талдау әдісі
Морфологияны мектепте оқытудың мақсаты мен міндеттері Морфологияны оқытудың мақсаты – ана тілінің қоғамдық әлеуметтік мәнін түсінген, тілдің қызметін жүйелі меңгерген, коммуникативтік компетенциясы, қарым-қатынас жасау біліктілігі дамыған дара тұлға даярлауға мүмкіндік туғызу баланың өмірлік танымының, Тілдің ғылыми Тіл арқылы айналамен негізін меңгерту баланың оның тіл логикалық қоғамдық- табысуының ой жүйесін әлеуметтік басты дамытудың мәнімен, рухани базасына жолдарын құндылығымен айналуы белгілеудің қоса беруді ескеру қажет екендігін маңызын ескеру айқындау – коммуникативтік білікті қалыптастырудың тетігі
Морфологияны мектепте оқытудың мақсаты мен міндеттері l 6 -класта жалпы грамматика l 7 -класта морфологияға – 56 тарауына 82 сағат, оның сағат бөлінген. ішінде 10 сағат сөзжасам, l зат есімнің түрленуі, морфологияға 72 сағат грамматикалық мағынасы; бөлінген. l зат есімнің сөйлемдегі l сөз тұлғасы және емлесі; қызметі, l дара және күрделі сөздер, l сын есімнің түрленуі, сын емлесі; есімнің заттануы, сөйлемдегі l қазақ тіліндегі сөздердің қызметі; мағынасы жағынан және l есімдіктің түрленуі, тілдегі қызметі жағынан сөйлемдегі қызметі; атауыш сөздер, көмекші l етістіктің түрленуі, шақ, рай, сөздер, одағай сөздер болып есімше, көсемше үшке бөлінетіндігі; категорияларының жасалу l сөз таптары, олардың жолдары; құрамына қарай, жасалу l сөйлемдегі қызметі туралы жолына қарай, мағынасына білім беріледі қарай бөлінуі
Морфологияны мектепте оқытудың мақсаты мен міндеттері морфорлогияның басты объектісі сөз таптарының екенін сөз таптарының орны жасалу жолдарын мен рөлін таныту 6 - 7 -сыныпта морфология тарауы бойынша білім сөздердің берудің мақсаты түрлену жүйесін сөз таптарының сөйлемдегі қызметін Сөз құрамын, емлесін оқушылардың қарым-қатынас қабілеті мен сөйлеу мәдениетін қалыптастыру
оқушылардың әдеби мақсаттан тіл нормасына туындайтын міндеттер: сай сөйлеу дағдыларын жетілдіру сөз таптары оқушыларға және оның морфологиядан морфология- морфологиядан категория- алған ның жалпы алған ларының морфологияны білімдерін тіл білімдерін өзара оқыту ауызша, жүйесіндегі күнделікті байланысы барысында жазбаша орнын қарым- мен оқушылардың сөйлеу таныта қатынас ерекшеліктерін логикалық тілдерінде отырып, жасауда таныту ойлау орынды лингвистика- қолдана арқылы қабілеттерін қолдануға лық білуге тілдік шыңдау; төселдіру дүниетаны- үйрету; машықтарын мын арттыру; кеңейту;
Мектепте қазақ тілі грамматикасынан оқушылардың игеретін білімдері екі деңгейге бөлініп анықталады: Міндетті деңгей оқушылардың білім дәрежесінің ең төменгі қажетті мөлшерін белгілейді. Мүмкіндік деңгей оқушының Қазақ тілінің оқытылу шығармашылық бағыттағы процесінде морфология саласы белсенді іс-әрекетіне бағдар бойынша мынадай болатын білімкөлемін көрсетеді. болып белгіленеді: * сөз таптары және оның - сөз таптарынан ажырата білу; *категорияларының, атап айтқанда, -сөз таптарының және оның *етістік және оның категориялары мен категорияларының сөйлеудегі *еліктеуіш сөздердің арақатынасын атқаратын ролін тану; *сөйлеу тілінің мақсатына -сөз таптарын сөйлеу тілінде сай айқындай алу; орынды жұмсай білу; *сөз таптары категорияларының -сөз таптарының түрлену ерекшелігін сөйлемдегі қызметін өзара айыру, қызметін білу, оларды салыстыра талдап, түрленуіндегі қатыстырып сөйлемдер құрау; өзгешеліктерді айқындау
Морфологияны оқытудағы әдіс-тәсілдер пәннің практикалық мәніне үнемі назар оқушылардың аударып оқыту - оқу мотивтерін дамытудың негізі тілдік білімге ішкі қажеттілікті қазақ тілі сабағына дамыту ; тілдік тақырыптарды саналы түрде мотив оқушылардың білуге меңгеруінің басты құштарлығынан, қозғаушы зейінінен және сабақтағы күштерінің бірі - белсенділіктерінен байқалады. тілдік білімнің қажеттіліктеріне көз жеткізу; сабақтың Оқушылардың қызықты қызығушылығын болуы; қалыптастыру жолдары:
Морфологияны оқытудағы әдіс-тәсілдер зат есімнің шырай есімше түрленуі көсемше тұйық етістік туынды сөз -тілдік терминдердің мағынасын аша отырып оқыту рай етіс сөз құрамы үстеу бейнелеуіш шақ еліктеу сөз шылау
Морфологияны оқытудағы әдіс-тәсілдер тілді бір тұтас құбылыс үйреніп отырған ретінде тануға білімнің ендігі сыныптарда негіз болады; өтілетін тақырыптарға тірек тақырыпаралық, болатынын саналы салааралық, түсіне бастайды. пәнаралық байланыстарды үнемі ескеріп Фактілер-ұғымдар – Отырып оқыту заңдар – жеке теориялар – тілдің жалпы адамзат дамуымен байланысы секілді тізбектің құрамына енген бөліктердің әр қайсысының өзіндік ерекшеліктерін айқындала дәлелденуі оқушы логикасын дамыта түсумен қатар негізгі, қосалқы білімдердің ара қатынасын танытады. Ақпараттар ағымынан өзіне қажеттісін екшеу, саралау, жүйелеу, қорыту дағдыларын жетілдіреді.
Морфологияны оқытудағы әдіс-тәсілдер салыстыру жинақтау талдау проблемалық жағдай туғыза отырып оқыту ой қорту ойлау операциялары Проблемалық сұрақтар- оқушылардың белсенді әрекеттерін туғызуға түрткі болып өздігінен ой түйіндеулеріне әкеледі, танымдық дербестігін, шығармашылық дағдыларын қалыптастырады.
оқу материалын оқушының өздігінен түсінуі мен шешуі. Грамматикалық ережелер мен анықтамаларды, Мұндай сабақтарды мұғалім алдын оның заңдарын бала өзіндік ала жоспарлап, онда мынадай ой қорытулары міндеттерді белгілейді арқылы түйіндейді. Эвристикалық тәсіл- -грамматикалық материалдарды -оқушыға түсіндіру «мұғалімнің міндеті” -жолын ықшамдап, өнімді әрі баланың оқушының әрекетін қабылдануына, ақыл – ойына қонымды ұйымдастыру, оның жолын болу жағын қарастыру; көрсету» /Д. Б. Эльконин/, -меңгерілуге тиіс материалдардың түйінді мәселелерін оқушының өздері ашатындай жағдай тудыру, оқушы сол тапсырмаларды шешудің жолдарын өздері табады, бұл олардың ақыл-ой белсенділігін дамытуға бағытталады.
әңгіме әдісі; көрнекілік әдісі Морфологияны - оқытудағы әдістер Хабарлайтын әңгіме кітапты пайдалану грамматикалық әдісі талдау әдісі Еске түсіретін әңгіме жаттығу Эвристикалық әдісі әңгіме байқау әдісі
Морфологиялық жаттығулар
Морфологиялық жаттығулар мазмұны жағынан екі түрлі болады: Сөз тұлғасына байланысты жүргізілетін жаттығуларға мынандай талаптар қойылады: 1) алдымен негізгі түбірлерді , Сөз табы бойынша жүргізілетін 2) одан кейін туынды түбірлерді, жаттығу түрлері 3) түбірлес сөздерді талдайды; төмендегідей сараланады: 2) белгілі бір сөздердің ішінен негізгі 1) мәтіннен керекті сөздерді түбірді тапқызу үшін, сол негізгі тапқызу; түбірден жасалатын туынды 2) керекті сөздерді қатыстырып сөздермен салыстыру сөйлем құрату; жұмысы жүргізледі. ; 3)сөздің мағынасын түсіндіріп, 3)туынды сөздерден негізгі сөйлемдегі қызметін көрсету; түбірді ажырату барысында 4) мағына мен тұлға жағынан қандай сөздің мағынасына айырмашылықтары назар аударылады. барын салыстыру
Морфологиялық талдау әдісі Талдау әдістері теориялық материалдарды практикалық талдау (сөздер, сөйлемдер, (тақырыптың термині, мәтіндер-фразалар, анықтамасы, ережелері, мақал-мәтелдер, өзіндік ерекшеліктері); нақыл сөздер)
Морфологиялық талдау әдісі Морфологиялық талдау Сөз құрамы бойынша талдауға мына тақырыптар енеді: Сөз таптары бойынша түбір сөз, талдауға мына қосымшалы сөз, қосымша тақырыптар енеді: зат есім, (жұрнақ, жалғау), сын есім , сан есім, туынды сөз, түбірлі сөз, есімдік, етістік, үстеу, жалаң сөз, шылау, одағай, күрделі сөз, біріккен сөз, еліктеу сөздер қос сөз, қысқарған сөз.
ауызша, талдау тәсіл жазбаша кеспелер талдау тәсілі Морфологиялық талдау әдісі Сатылай кестелер кешенді талдау әдісі
Сатылай кешенді талдау Сатылы комплексті талдауды жүргізуде басшылыққа тілдік материалды белгілі бір жүйемен орналастыратын сызба басшылыққа алынып, тілдің әрбір саласы оқулықта болсын, ғылыми еңбекте болсын белгілі бір жүйемен беріледі. Сызба осы жүйені негізге ала отырып, сатылай жасалған оқулықта берілген материалдар оңайдан қиынға, жеңілден ауырға деген оқыту принципіне негізделсе, сызба да осы принципті басшылыққа алады. Тілдің әрбір саласын меңгертуде сатылай комплексті талдау негізге алынып отырады
Мысал- Сөз құрамы Сөз Жұр жалғау дар табы -нақ ЖЖ дара күрделі сөз Т С К сөз Ж Ж Ж қысқарған бірікке қос тіркесті сөз н сөз Қамқор- лық
l Негізгі әдебиеттер: l Бeйceмбaeвa 3. Қaзaқ тiлiн oқытy әдlcтeмeci. 2002. l Құлмaғaмбeтoвa. Б. Қaзaқ тiлiн oқытy мeтoдикacы. 1988. l Жүнicбeк Ә. Қaзaқ тiлiн oқытy әдicтeмeci. A. , Aтaмұpa. 1998. l Оразбаева Ф. Ш. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы, 2005. 59 -70 - бб. l Оразбаева Ш. , Рахметова. Р. С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі (оқу құралы) Алматы, 2005. 80 -85 - бет l Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы, 1988. 58 -65 -бб l Қосымша әдебиеттер: l Оразбаева Ф. Ш. , Қайырбекова А. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. 2 - сынып. Алматы. Атамұра 2004. l Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы. Алматы 1991 l Қазақ тілін оқыту методикасы. Алматы, 1988. 84 -87 -бб. l Құрманова Н. «Жоғары мектепте қазақ тілін оқыту технологиясы» оқу құралы. Ақтөбе, 2002. 33 -65 -бб
