Leki II Barbara Szczegielniak n Podstawy farmakologii

Leki II Barbara Szczegielniak

n Podstawy farmakologii

n n n Zasadnicze działanie leków zależy od ich stężenia we krwi i tkankach. Jest ono na ogół proporcjonalne do ilości leku wprowadzonego do organizmu tj. dawki leku. Najczęściej leki stosujemy w dawkach jednorazowych PRO DOSI oraz w dawkach dobowych PRO DIE , dawka dobowa jest suma dawek jednorazowych PRO DOSI zastosowanych w ciągu doby. Liczba dawek podawanych w ciągu doby może być różna.

n Są leki podawane choremu np. 3 razy wciągu doby , są też leki które podajemy częściej. Szczególna uwagę należy zwrócić na utrzymanie stałego aktywnego stężenia leku we krwi dla leków takich jak antybiotyki , sulfonamidy o przedłużonym działaniu, dawkowanie powinno uwzględnić dawkę dobową –stosować w dzień i w nocy, należy dokładnie ustalić dawkę jednorazową, odstęp czasu w jakim ma być podana, i jak długo chory ma lek przyjmować

Możemy wyrożnic następujące rodzaje dawek leków: n n n -dawka progowa –minimalna- DOSIS MINIMA określa najmniejszą ilość środka wywołującego już pewne reakcje ze strony organizmu. Dawka minimalna bywa nazywana też dawką subterapeutyczną -dawka lecznicza –DOSIS THERAPEUTICA wywołuje wyraźne zmiany w czynności narządów, charakteryzujące się pobudzeniem lub zahamowaniem ich czynności fizjologicznych -dawka maxymalna DOSIS MAXIMA to największa dawka lecznicza jaką można podać choremu.

n Zostało również wprowadzone pojęcie dawki uderzeniowej, są to dawki leku większe od leczniczej zazwyczaj 2 krotnie i podawane w początkowym okresie leczenia dla uzyskania szybszego stężenia aktywnego leku we krwi. Następne podawane choremu dawki są to dawki podtrzymujące.

n n n Istnieje pojecie tzw. dawki toksycznej DOSIS TOXICA. Są to większe ilości leku wywołujące zaburzenia czynności organizmu w granicach patologicznych – działanie trujące. DOSIS LETALIS –dawka śmiertelna to najmniejsza ilość leku, która poraża ważne dla życia czynności organizmu – oddychanie , czynność serca – powodując śmierć. Należy pamiętać ze wszystkie dawki maxymalne leków zostały określone na ogół w odniesieniu do osób dojrzałych, płci męskiej, o masie ciała około 70 kg.

Dawkowanie u dzieci Nadmiernie , silnie reagują na niektóre leki np. alkaloidy fenantrenowe (morfina) powoduję porażenie ośrodka oddechowego-jest to prawdopodobnie spowodowane obecnością grasicy , której hormony uczulają organizm na morfinę n

Bardzo trudno leczyć wcześniaki , ponieważ nie maja odpowiednio. wykształconej wydalniczej części nerek, jak również enzymy rozkładające leki są jeszcze mało aktywne. Nie jest wykształcona bariera krew/mózg , i leki działające na OUN będą działały niezwykle silnie.

Jednocześnie wiadomo , że organizm dziecka słabiej reaguje na: -atropinę, chininę , glikozydy nasercowe, fenobarbital , epinefrynę. Silniej reagują dzieci na leki wpływające na gospodarkę wodno-elektrolitowa i równowagę kwasowo-zasadową. n

Dawkowanie leków u dzieci opiera się na podziale : -niemowlęta -dzieci małe -dzieci w wieku szkolnym Jest to problem do dziś nie rozwiązany. Dawkę leku dla dzieci obliczamy w oparciu albo o masę ciała dziecka , albo o powierzchnie ciała dziecka. n

n n W obliczeniach tych nie są uwzględniane istotne różnice fizjologiczne , jakie zachodzą między organizmem dojrzałym a nieustannie rozwijającym się organizmem dziecka. Najbardziej burzliwe zmiany są obserwowane u wcześniaków i noworotków. Wymaga to bardzo przemyślanego doboru leków, i bardzo umiejętnego ich dawkowania.

Inną należy stosować dawkę u wcześniaka lub noworotka , inną natomiast dla małego dziecka , inną dla dziecka w wieku szkolnym. n Przeciętnie zapisywane dawki dla dzieci -1/40 dawki dorosłego dla wcześniaków -1/24 dawki dorosłego dla dziecka do 1 roku -1/12 dawki dorosłego dla dziecka do 2 roku -1/8 dawki dorosłego dla dziecka do 3 roku 1/6 dawki dorosłego dla dziecka do 4 roku ¼ dawki dorosłego dla dziecka do 6 roku n

Przy takim dawkowaniu wahania dawek u niemowląt mogą mieścić się w granicach: -od 7 -20% dla niemowląt -od 32 -75 % dla dzieci starszych n

Dawkowanie u osób starszych n n Leki hipotensyjne –u osób starszych mogą powodować utratę przytomności , senność , a nawet przymglenie świadomości. Stwierdzono u osób starszych zwiększoną kumulację diazepamu , co może powodować zwiększoną ilość objawów niepożądanych. Jest upośledzone wchłanianie i wydalanie leków. Zwiększenie masy tłuszczowej ciała , może powodować zmiany w dystrybucji leków.

U osób powyżej 60 roku życia leki powinny być stosowane w mniejszych dawkach, zazwyczaj ½- ¾ dawki maksymalnej. n W wieku starszym wzmagają się reakcje organizmu na niektóre leki : -podwyższające ciśnienie krwi -przeczyszczające -wymiotne Może pozostawać to w związku z upośledzeniem czynności wątroby, z zaburzeniami funkcji gruczołów wydzielania wewnętrznego , zmianami miażdżycowymi. n

n n Odpowiednich zmian w dawkowaniu wymagają niekiedy przypadki znacznych odchyleń masy ciała chorych od przyjętej normy powyżej 70 kg i poniżej 70 kg. Dawki doodbytnicze tego samego leku są mniejsze od doustnych i stanowią ¾ dawki doustnej , podskórne podanie leku to ½-1/4 dawki doustnej , a dożylnie 1/10 dawki doustnej.

WCHŁANIANIE PRZEZ SKÓRĘ n n n Aby lek wywarł działanie ogólne musi ulec wchłonięciu w miejsca podania. Stosowanie leków w rożnych postaciach na powierzchnie skóry ma najczęściej działanie miejscowe, do krwi leki te wchłaniają się w stopniu nieznacznym. Przez skórę leki wchłaniają się dwiema drogami - przez naskórek – TRANSEPIDERMALNIE - przez torebki włosa, gruczole potowe i łojowe - TRANSFOLIKULARNIE

n Naskórek jest mało przenikliwy dla leków ze względu na swoją grubość –odległość od powierzchni naskórka do naczyń włosowatych wynosi 0, 2 -04 mm , oraz budowę anatomiczną. Skóra ludzi rożni się zarówno pod względem anatomicznym jak i fizjologicznym. Różni się barwą, wilgotnością, grubością itp. , różnią się tez intensywnością reagowania na ból, ciepło, światło , czynniki mechaniczne, chemiczne , elektryczne. Skóra każdego człowieka ma indywidualne piętno – linie papilarne. Szybkość wchłaniania leków przez skórę zależy od rodzaju leku, stężenia, ph roztworu oraz miejsca zastosowania tzn. leki które zastosujemy w miejscach pokrytych cienką , delikatną skórą, dobrze ukrwioną np. skóra powiek , skóra pod pachami – wchłaniają się szybciej i w większym stopniu niż na skórze pokrytej grubym, zrogowaciałym naskórkiem.

n n Zwiększenie wchłaniania leków równocześnie stosowanych na skórę ułatwiają substancje o właściwościach keratolitycznych np. , kwas salicylowy oraz dimetylosulfotlenek ( DMSO). Podobne działanie wykazują detergenty. Substancje te jako dodatki mają za zadanie w sposób odwracalny zmienić strukturę warstwy rogowej naskórka. Do związków przyspieszających wchłanianie można zaliczyć etanol , kwas olejowy, glikol propylenowy , alkilometylosulfotlenki , ozon. Związki te są bardzo często dodawane jako składniki maści , kremów czy też żeli. Są to tzw. PROMOTORY WCHŁANIANIA Aby maść lub inna postać leku zastosowana zewnętrznie wywarła określony skutek substancja lecznicza zawarta w tej postaci odbywa wędrówkę w kilku etapach. Najpierw następuje uwalnianie w obrębie nałożonej warstwy od części zewnętrznej do graniczącej ze skórą , a następnie przenikanie przez naskórek.

n n n - w przypadku gdy substancja lecznicza pozostaje w najbardziej powierzchniowych warstwach skóry mamy do czynienia z adsorpcja leku na powierzchni skory i działaniem miejscowym -jeżeli substancja lecznicza przenika przez naskórek do skory właściwej bez udziału systemu naczyniowego to mówi się o jej penetracji -z chwila gdy substancja lecznicza osiąga naczynia krwionośne i nastąpi wchłonięcie do krwi lub chłonki mamy do czynienia z resorpcja

n Istnieją tzw. TRANSDERMALNE SYSTEMY TERAPEUTYCZNE –TTS – podawanie leków przez skórę – ma on postać plastra kilku warstwowego, który nalepiamy na powierzchnie skory najczęściej za uchem, na pośladku , na klatce piersiowej. Tą drogą mogą być podawane leki które są rozkładane w przewodzie pokarmowym lub takie które ulegają szybkiemu metabolizmowi w wątrobie. Leki podane przez skórę trafią bezpośrednio do krwioobiegu.

Zaletą tej drogi podania jest możliwość uzyskania postaci bardzo długo uwalniających lek-podawane są leki których działanie ma być długotrwałe. n Druga zaleta to możliwość bardzo precyzyjnego utrzymania wymaganego stężenia w organiżmie. n

n n n n n Plastry transdermalne te są to układy przylepne, które umieszcza się na skórze i które są na niej utrzymywane nieustannie aż do wznowienia kolejnej aplikacji. Tą drogą mogą być podawane -nitrogliceryna (Nitraderm) stosowana w leczeniu choroby niedokrwiennej serca; -estradiol(Estraderm) jako leczenie zastępcze w okresie menopauzy; -fentanyl(Durogesic) środek odurzjącyi narkotyczny -nikotyna (Nicorette) w leczeniu uzależnienia nikotynowego; -scopolamina(Scopoderm) w leczeniu zaburzeń pasażu jelitowego; kwas salicylowy (Transvercid) w leczeniu brodawek u dzieci bupronorphina (Transtec) w leczeniu silnych bóli

Wchłanianie przez przewód pokarmowy Droga podjęzykowa –lek podawany podjęzykowo jest wchłaniany bezpośrednio do żyły głównej górnej z ominięciem krążenia wrotnego , tą drogą są podawane leki intensywnie unieczynniane w wątrobie. n np. nitogliceryna n

Droga żołądkowa-leki wchłaniane w żołądku i w jelitach dostają się do krążenia wrotnego. n Ulegają zjawisku efektu pierwszego przejścia i może to być przyczyną nieskuteczności niektórych leków podanych tą drogą. n

n Droga doodbytnicza –leki podawane tą drogą dostają się do żyły głównej dolnej, wchłanianie zachodzi z pominięciem krążenia wrotnego.

Droga wziewna –podawane są tą drogą leki stosowane do znieczulenia ogólnego i niektóre leki działające miejscowo w drogach oddechowych. n Obecnie tą drogą są podawane również leki o działaniu ogólnym (duża powierzchnia wchłaniania , szybkie przejście do krwioobiegu ) n

Wstrzyknięcie leku n n Lek wstrzyknięty dostaje się bezpośrednio do płynów tkankowych , omijając bariery nabłonkowe. Dożylne –lek działa najszybciej , proces wchłaniania zostaje praktycznie ominięty. Są to leki bardzo szybko i skutecznie działające , ale i zagrożenie w tym przypadku największe. Gwałtowne działanie może być przyczyną wielu reakcji niepożądanych. Stężenie leku może przekroczyć maksymalnie dopuszczane wartości , prowadząc do przedawkowania.

n Domięśniowo –wchłanianie wolniejsze niż po podaniu dożylnym , ale szybsze niż z błony śluzowej. Szybkość wchłaniania zależy od perfuzji mięśnia: wysiłek mięśniowy bezpośrednio po wstrzyknięciu przyspiesza wchłanianie.

n Podskórnie –polega na wprowadzeniu leku w podskórną tkankę tłuszczową , spośród wszystkich wstrzyknięć lek podany tą drogą wchłania się najwolniej.

n Dziękuję za uwagę