Кафедра: Цитология, эмбриология ж не гистологияә С Ж

Кафедра: Цитология, эмбриология ж не гистологияә С Ж Ө Та ырып: Тіндерді шы у тегі мен дамуыны за дылы тары. Тіндерді қ ң ғ ң ң қ ң жіктелуі. Ж йе т зетін факторлар ж не оны тіндерді т ра тылы ын ү ү ә ң ң ұ қ ғ амтамасыз ету механизмі. Тіндерді згергіштігі қ ң ө Орында ан: нтай А. Б ғ Ә Факультет: ЖМ Группа: ЖМ 15 -07 -1 Тексерген: Жанбырбаева А. К Алматы 2016 ж

Жоспары 1. Тін ымына аны тамаұғ қ 2. Тіндік элементтер 3. Тіндерді жіктелуі ң 4. Эволюция барысында тіндерді дамуы ң 5. Тіндерді даму негізі ң 6. Тінні ж йе раушы факторлары ң ү құ 7. Регенерация

Тіндерді зерттеу ж ргізіліп жат ан 200 жылдан астам уа ытта ү қ қ “Тін” немесе лпа ымдарына бірнеше аны тама ұ ұғ қ берілді. Ал аш ы ылыми аны таманы 1852 жылы А. Келликер ғ қ берген болатын: “Тін- Морфологиялы ж не физиологиялы қ ә қ бірт тас рылым а біріктірілген элементарлы рамды ұ құ ғ қ құ қ б ліктер кешені. “ “ Б ліктер “ ымына ол ө ө ұғ жасушаларды, синцитияларды, симпласттарды жат ыз ан қ ғ Кейінгі уа ытта тіндерді ралуыны дифферонды принципі қ ң құ ң қ белсенді зерттелуде. Осы ан байланысты дифферондар туралы ғ т сінікке негізделген жа а тін ымыны аны тамалары бар ү ң ұғ ң қ. з уа ытына о тайлы аны таманы орыс ке ес гистологы Ө қ ң А. А. Заварин 1938 жылы берді: “Тін дегеніміз ызметі, рылымы қ құ ж не даму к здеріні б ріне жалпы болуына байланысты біріккен ә ө ң ә гистологиялы элементтерді филогенетикал негізде қ ң қ алыптас ан ж йесі” қ қ ү

Осындай аны тамаларды бірін қ ң А. А. Клишов (1981) берді: «Тін дегеніміз дамуы, ба ыты ж не ғ ә дифференцировкасы рт рлі бір-бірімен ара атынастары ә ү қ бар жасушалар дифферондарыны мозаикалы ң морфофункциональды ж йесі ү Тіндерді ң монодифферонды (бір ана диффероннан ғ т ратын) ж не ұ ә полидифферонды т рлерін ажыратады. ү Біріншісіне, мысалы, ж ректі б лшы еті жатады жазы ү ң ұ қ қ б лшы ет тіні , ал екінші т ріне борпылда талшы ты ұ қ ү қ қ пішінделмеген д некер тін жатады ә

Тіндік элементтер Жасуша – басты, негізгі тіндік элемент, оның есебінен қалған тіндік элементтер құралады. Жасушаарлық заттар ерекше өнім өндіруші жасушалардың бөлетін тіндік элемент, ол ұлпаның құрамында жасушалардың арасында орналасып, жасушалар орналасатын микроортасын түзейді. Симпласт — көптеген ядролары бар плазмолеммам ен шектелген протоплазман ың бөлігі.

Негізгі (аморфты) заттан және талшықтардан тұрады. Негізгі зат гомеостатикалық, трофикалық, реттеушілік, зат алмасуды қамтамасыз ету қызметтерін атқаратын тіннің матриксі. Ол судан, ақуыздан, көмірсудан, липидтерден, минералды заттардан тұрады. Золь (сұйықтау) және гель (ұйыма) түрінде болуы мүмкін, ал сүйек тінінде — минералданған, қатты жағдайда болады Цитотомиясыз жүретін бірнеше бөлінуден кейін түзелетін көпядролы жасушалардан симпласттардың айырмашылығы олар жасушалардың бірігуінің нәтижесінде пайда болады. Мысалы, миосимпласт (көлденең-жолақты бұлшық ет талшығы) эмбриогенезде бірнеше миобласттардың бірігуінен құралады. Симпластың екінші мысалы хорионның симпластотрофобластысы. Шетел әдебиетінде «симпласт» термині қолданылмайды деуге болады, оның орнына «көпядролы жасуша» немесе «синцитий» термині алынады. Жасуша аралық зат Симпласт

Тіндердің жіктелуі Микроскопиялы де гейде рылысын ж не даму қ ң құ ә к здерін аны тау а негізделген тіндерді жіктеуі ө қ ғ ң XIX асырды ортасында сынылды (А. Гассаль, А. Келликер, ғ ң ұ Ф. Лейдиг). Б л жіктеуге орай тіндерді ұ ң 4 т рін ажыратты: ү 1. Эпителий; 2. Д некер тіндер мен ан; ә қ 3. Ж йке тіні; ү 4. Б лшы ет тіндері ұ қ Совет гистологы А. А. Заварзин жіктеуді негізіне ң к пжасушалы организмдерді пайда болуы барысында ө ң рыл ан фундаментальды ызметтеріне негізделген құ ғ қ эволюционды принципті олданды қ қ

Эпителий тіні 1 – Бір абатты жалпа эпителий; 2 — кубт різді; 3 — қ қ ә цилиндт різді 4 – к п абатты 5 — ә ө қ к п абаты(кірпікшелі) ө қ

Бұлшықет тіні

Тегіс салалы б лшы ет тініұ қ К лдене ө ң жола ты қ б лшы ет тіні ұ қ

Дәнекер тіні

Жүйке тіні

1 — нейроцит , 2 — аксон; 3 — дендрит

Ол тіндерді келесі түрге бөлді 1. Жалпы тіндер 1. 1 Шекарлы қ тіндер2. 2 Жүйке жүйесінің тіндері 2. 1 Бұлшық ет жүйесінің тіндері 1. 2 Ішкі орта тіндері 2. Маманда нған тіндер

лпаларды т рлерінде- Ұ ң ү клеткалы популяциялар болады. қ Популяцияда ы клеткаларды б лінуі ж не луі бір механизммен ғ ң ө ә ө реттеліп отырады. Сол себебті популяцияда клетка саны т ра ты. Мысалы анда эритроцит, гранулоцит, моноцит сия ты ұ қ қ қ клеткалы популяция бар. Популяциялар субпопуляциялардан қ т рады, ал олар- клондардан. ұ лпаларды шекаралы ызметі эволюция барысында бірнеше т рге Ұ ң қ қ ү б лінген: на ыз шекаралы функция жіне оректік заттарды сорып ө ғ қ қ алу функциясы. Соны н тижесі екі т рлі эпителий пайда ң ә ү бол ан: тері ғ ж не ішек эпителийі ә Ішкі ортаны лпалары да солай. Олар ызметіне арай 3 т рге ң ұ қ қ ү б лінеді ө : Трофикалы , а алы , ор анысқ қ ңқ қ қ ғ. ан мен с йек Қ ү лпаларын алса , оларды химиялы рылысы да р т рлі болады. ұ қ ң қ құ ә ү

Эволюция барысында тіндердің дамуы • Геккель ұсынды • барлық көп клеткалы организмдер екі қабатты гаструлаға ұқсаған қарапайым организмдерден дамыған. Гастрея теориясы • Мечников ұсынды • Ең бірінші көп клеткалы организм бір клеткалы организмдердің колониясынан тұрады. Гастрея теориясына керісінше бұнда асқорыту қуысы болмаған. Фагоцителла теориясы • Северцов ұсынды • Ұрықтық дамуда пайда болатын өзгерістер ересек жануарлардың құрылысын да өзгертіп, ұрпақтарда сақталып филогенезді өзгертеді. Филэмбриогенез теориясы

Н. Г. Хлопин тіндерді дамуы туралы зіні лпаларды ң ө ң ұ ң дивергентті даму теориясын сынды. Б л теория бойынша ұ ұ тіндер эволюция ж не онтогенез барысында дивергентті ә дамиды, я ни б рыннан бар тіндерден белгілі асиеттеріні ғ ұ қ ң згеріп бастап ы лпадан ажырауы ар ылы алыптасады, ал ө қ ұ қ қ б л лпаларды к птеген жа а т рлеріні т зелуіне жол ұ ұ ң ө ң ү ашады. Б л теория дивергенция барысында бар ан сайын ұ ғ бір-біріне самайтын, рылысы мен ызметі рт рлі ұқ құ қ ә ү тіндерді бір эмбриональды бастамадан алай пайда ң қ қ болатынын к рсетеді. Мысалы, терілік эктодермадан ө дамитын эпидермис ж не к п абатты жазы эпителий ә ө қ қ арасында айырмашылы тан к рі састы к п, ал олармен қ ө ұқ қ ө даму негізі бір аденогипофизді эпителиі, тісті эмалі ң ң рылысы жа ынан м лдем бас а. құ ғ ү қ Тіндерді дивергентті даму теориясы ң

Параллельді атарлар теориясық. А. А. Заварзин параллелизм теориясы немесе лпа эволюциясыны ұ ң параллельді атарлары деп атал ан теориясын қ ғ алыптастырды. Б л теорияны ма ынасы эволюция қ ұ ң ғ барысында филогенетикалы тарма тарды рт рлі қ қ ң ә ү б та тарында бір-бірінен т уелсіз т рде сас ызмет ұ қ ә ү ұқ қ ат аратын, рылысы бірдей болып алыптас ан қ құ қ қ тіндерді т зелуі болып табылады. Мысалы, ң ү ланцетникті ж не с т оректілерді д некер тіні бірдей ң ә ү қ ң ә ызметтерді ат арады, сонды тан рылымы да бірдей. қ құ Параллельді атарлар теориясы тіндерді қ ң эволюциясыны себебін, оларды бейімделу ң ң абілеттерін жа сы ай ындайды қ қ қ

Тіндердің даму негізі Тіндердің даму көзі эмбриональдық бастамалар болып табылады. Эмбриональдық бастамалар, өз кезегінде, ұрық жапырақшаларынан олардың дифференцировкасы кезінде пайда болады. Осының нәтижесінде бастамалардың осьтік кешені қалыптасады. Эмбриогенез барысында тіндік бастамалардан ұлпалардың түзелуі эмбриональдық гистогенез деп аталады. Гистогенездің механизімі күрделі және оның құрамына келесі компоненттер кіреді:

1. Жасушалардың бөлінуі 2. Жасушалард ың өсуі 3. Жасушаның бағдарланған өлімі апоптоз 4. Жасушалард ың адгезиясы және жасушааралық байланыстар 5. Детерминация 6. Дифференцировка 7. Эмбриональдық индукция 8. Жасушаларды ң орын ауыстыруы (көшуі, миграциясы) 9. Жасушалард ың сегрегациясы

Камбиальдық және камбиальдық емес (тұрақты, стационарлық) тіндер туралы түсінік, олардың гистогенезінің механизімі Жо арыда айтыл ан гистогенез механизіміні н тижесінде ғ ғ ң ә камбиальды ж не камбиальды емес тіндер т зеледі. Постнатальды қ ә қ ү қ онтогенез кезінде рамында ді (немесе камбиальды ) жасушалар құ ң қ са талатын тіндер камбиальды деп аталады. Б л тіндерді қ қ ұ ң гистогенезін арапайым т рде келесі жолмен ж реді деуге болады: қ ү ү б лінуден кейін жасушаларды бір б лігі детерминация а, ө ң ө ғ дифференцировка а шырайды, маманданады, содан кейін арнайы ғ ұ ызметтерін ат арады. Екінші топ дифференцияланба ан алпында қ қ ғ қ алады да ді жасушаларыны ызметін ат арады. Бірінші топты қ ң ң қ қ ң жасушалары артай анда, лгенде екінші топты жасушалары б ліне қ ғ ө ң ө бастайды, бір жасуша дифференцияланады, маманданады да лген ө жасушаны орнына ызмет ат ара бастайды, ал екіншісі ді жасуша ң қ қ ң алпында алады. Камбиальды лпалар а д некер, эпителиальды , қ қ қ ұ ғ ә қ б лшы ет (ж ректі б лшы етінен бас а) тіндері жатады. ұ қ ү ң ұ қ қ

. Тіндердің және дифференцияланған жасушалары туралы түсінік Тіндерді рамында ң құ дің (ба аналы ) ғ қ ж не ә дифференциялан ан жасушалар ғ болады. Ді немесе камбиальды ң қ жасушалар орша ан ортаны серіне қ ғ ң ә орай рт рлі ба ытта дифференциялану ә ү ғ абілеті бар жасушалар рпа ын бере қ ұ ғ алатын сирек б лінетін жасушаларды ө ң популяциясы болып табылады. Ді ң жасушалар а келесі асиеттер т н: ғ қ ә

1. зіні популяциясыны санын Ө ң ң екі рдісті к мегімен ү ң ө т ра тандырады: сирек ж ретін ұ қ ү митоздар ж не жетілген ә жасуша а дифференциялану ғ ар ылы (ді жасушасы қ ң б лінгеннен кейін біреуі ді ө ң жасушасы болып алады, ал қ екіншісі — дифференцияланады). 2. Бұл көлемі кіші жасушалардың ядро мен цитоплазмасының арақатынасы жоғары деңгейде болады, цитоплазмасында аздаған жалпы органеллалары бар, жасушаның геномы дерепрессияланған түрде сақталады. 3. Ді жасушаларына зат ң алмасуды аутосинтетикалы ң қ т рі т н: олар здеріні ү ә ө ң мірін са тау шін ана зат ө қ ү ғ ндіреді. ө 4. Ді жасушалары детте ң ә за ымдаушы серлерге т зімді. қ ә ө Б л асиет митозды тиышты ұ қ қ қ кезінде хроматинні ты ыз ң ғ жина талуымен амтамасыз қ қ етіледі (гетерохроматин к бірек болады). ө 5. рт рлі ба ытта Ә ү ғ дифференциялана алады

. Дифференцировка барысында сатыларды келесі ң д йектілігі бай алады: ді жасушасы ә қ ң жартылай ді (гекті) ң жасуша унипотентті бастап ы жасуша қ бластты жасуша (белсенді к беюдегі) ө дифференцияланушы жасуша дифференциялан ан жасуша. Дифференциялан ан ғ ғ (мамандан ан) жасушалар — арнайы ызмет ат ару а ғ қ қ ғ ажетті рылысы алыптас ан жасушалар. Оларды келесі қ құ қ қ ң асиеттері болады: қ 1. Б ліне алмайды ө . 2. Оларды геномдарыны тек арнайы ызметті амтамасыз ң ң қ қ ететін б лігі ана белсенді (экспрессиялан ан). ө ғ ғ 3. Ядро-цитоплазмалы ара атынасы те т мен болады қ қ ө ө (цитоплазмасы те жа сы дамы ан, онда жасушаны т ріне ө қ ғ ң ү байланысты арнайы органеллалар к бірек аны талады ө қ

Тіннің жүйе құраушы факторлары. рбір тін бір-бірімен байланысты тіндік элементтерден т ратын ж йе болып табылады. Ә ұ ү Тінні рамында рбір элемент зіне т н ызмет ат арады, б л ызметтер сырт ы ж не ң құ ә ө ә қ қ ұ қ қ ә ішкі серлерді ы палыны н тижесінде згеруі м мкін. згерістер барысында осы ызмет ә ң қ ң ә ө ү Ө қ ат арушы ж йеге пайдалы бейімделу н тижесі т зеледі. Кейіннен белгілі бір ызметті қ ү ә ү қ ат ару а ажетті белгілерді , асиеттерді іріктелуі ж реді. Б л былыс тіндерді қ ғ қ ң ү ұ құ ң бейімделуіне ана емес, оларды эволюциясы шін де ма ызды. ғ ң ү ң Системогенезге ы палын тигізуші факторлар, оны ішінде тіндік системогенез де бар қ ң (гистогенез), ж йет зеуші факторлар (Системо. Образующие. Факторы) деп аталады ү ү Тіндерді ң ж йе т зеуші факторларыныү ү ң м лшері 100% ден -100%-ге дейін болуы м мкін. ө ү Егер ЖТФ алыпты (+) болса, И. И. Шмальгаузенні айтуынша, тінні рылымын д рыс қ ң ң құ ұ ба ытта згертетін ал а оз аушы іріктеу алыптасады. Кері ЖТФ м лшерінде іріктеу ғ ө ғ қ ө т ра тандырушы сипатта болады да згерістерді жеткен де гейін бекітеді. ЖТФ н льдік ұ қ ө ң ң ө де гейі тінге кері немесе т ра сызды (дестабилизация) ы пал тигізеді. ң ұ қ қ қ ЖТФ серімен тіндерді рылымды рамдарыны айта пайда болуы ж реді. ә ң құ қ құ ң қ ү М лшерілік т р ыдан ол к п немесе жеткіліксіз болуы м мкін. Бірінші жа дайда ол +100% ө ұ ғ ө ү ғ те , ал екіншіде — н лдік м лшерде болып тінні деградациясына келеді ң ө ө ң ә.

Регенерация. Тіндерді , жасушаларды , м шелерді лген немесе жойыл ан ң ң ү ң ө ғ б ліктерін алпына келтіре алу абілеті ө қ қ регенерация деп аталады. Регенерация тінні рылымды — ызметтік ралуын белгілі бір ң құ қ қ құ де гейде са тау а ба ыттал ан. ң қ ғ ғ ғ Регенерацияны физиологиялы ж не репаративтік т рлерін ң қ ә ү ажыратады. Тіндерді алпына келу абілеті оны рамында камбиальды ң қ қ ң құ қ элементтерді болуына байланысты. Камбиальды емес тіндер тек ң қ жасушаішілік де гейде ана алпына келе алады. Камбиальды ң ғ қ қ тіндерде жасушалы ж не жасушаішілік алпына келу дістері бірдей қ ә те алады. Белгілі патолог- алым Д. С. Саркисов тіндерді алпына ө ғ ң қ келуіні т ріне орай келесі жіктеуді сынды ң ү ұ

Пайдаланылған әдебиеттер 1. Н рышев М хит. Гистология ж не эмбриология ұ ұ ә негіздері: О улы — Алматы : Карасай, 2007. — 272 б қ қ 2. Ажаев С. А. , мбетов Т. Ж. Гистология-1(екі б лімді Ү ө о улы ). ІІ б лім: Жалпы гистология. — Т ркістан: қ қ ө ү «Т ран» , 2010. -336 б. ұ . Н иатжанов, С. Тайбеков Гистология мен Қ ұғ эмбриология негіздері 2004. -110 б Ж. М Базарбаева Цитология ж не Гистология ә 2011. -11 б