Генетика бастауы – Морган за дылы тарың қ

Генетика бастауы – Морган за дылы тарың қ апша ай аласы № 3 орта мектеп МКМ Қ ғ қ Орында ан: 10”А” сынып о ушылары ғ қ Жа ан Айдана, Ашимгазинова Аружан қ

Генетика ылымы – азіргі ғ қ заманны биологиялы негізі. ң қ Биология – тірі таби атты, оны алуан т рлілігі мен ғ ң ү тірі организмдерді рылысын, ызметін, сіп ң құ қ ө дамуын ж не сырт ы ортамен арым- атынасын ә қ қ қ зерттейтін ылым. ғ Генетика – б кіл тірі организмдерге т н ү ә т ым уалаушылы пен згергіштікті зерттейтін ұқ қ қ ө биология ылымыны бір саласы. Генетика ылымы – ғ ң ғ азіргі заманны биологиялы негізі. қ ң қ

ГЕНЕТИКА Тұқымқуалаушылық организмдердің өз белгілірі мен қасиеттерін және даму ерекшеліктерін ұрпақтарына беру қабілеті. Өзгергіштік керісінше организмдердің жаңа белгілер мен қасиеттерге ие болу. Гендерді тіркес т ым уалауы оларды ң ұқ қ ң ара ашы ты ына байланысты болды: қ қ ғ Толы тіркесу — бір қ хромосомада гендер те ө жа ын орналас анда толы қ қ қ тіркесіп т ым уалайды. ұқ қ Толымсыз тіркесу – егер бір хромосомада орналас ан гендерді қ ң ара ашы ты ы 1 морганидтен 50 қ қ ғ морганидке дейін бол анда, гендер ғ толымсыз тіркесіп т ым уалайды ұқ қ.

Иоганн Грегор Мендель (1822 -1884) Генетиканы ылым ретінде негізін ң ғ австралиялы таби ат зерттеушісі Иоганн қ ғ Грегор Мендель алады. Ол 1865 жылы қ “ сімдік будандарына ж ргізілген Ө ү т жірибелер” атында ы ма аласында ә ғ қ белгілерді т ым уалау за дылы тарын ң ұқ қ ң қ жариялады. Алайда, генетика ылымы ғ ресми т рде 1900 жылы алыптасты. ү қ

Томас Хант Морган — американды биолог ж не қ ә генетик. Нобель сыйлы ыны ғ ң лауреаты (1933 жыл). Т. Морган ж не оны мектебі (Г. Меллер, ә ң А. Стертевант , К. Бриджес ж не т. б. ) ә т ым уалаушылы ты хромосомалы ұқ қ қ ң қ теориясыны негізін алады; Оны зерттеу ң қ ң зерзаты дрозофила жеміс шыбыны болды; Гендерді хромосомада орналасуыны ң ң за дылы тары Г. Мендельді за дарыны ң қ ң ң ң цитологиялы механизмдерін т сіндіруге қ ү к мектесті. ө

Неге дрозофила? сімтал: біреуінен 600 -дей. Ө Жылдам к бейеді: 10 к нде. ө ү олда сіруге арзан Қ ө Белгілері жа сы б лінеді қ ө Адам ж ретін жерлерді ү ң б рінде кездеседі ә Оларды керемет арты шылы ы – бар бол аны гаплоидты жиынты та 4 ң қ ғ ғ қ қ хромосоманы болуы. Дрозофиланы белгілері 4 -тен лде айда к п. Бір хромосома ң ң ә қ ө шегінде болатын гендер тіркес гендер деп аталады. Зертханаларда т жірибелер ә топтамасы ойылып, оны н тижелері т ым уалауды хромосомалы теориясын қ ң ә ұқ қ ң қ жасау а ал ышарт болып табылды. ғ ғ

Хромосомалы теорияны негізгі а идаларық ң қ ғ 1. Гендер хромосомада орналас ан. р хромосомада гендер тіркесу тобын райды. қ Ә құ Тіркесу топтарыны саны р т рге т н хромосомаларды гаплоидты жиынты ына ң ә ү ә ң қ ғ те. ң 2. р генні хромосомада белгілі орны (локусы) бар. Хромосомада гендер тізбектеле Ә ң орналас ан. қ 3. Гомологты хромосомалар арасында аллелді гендермен алмасу ж реді. қ ү 4. Хромосомада ы гендерді ара ашы ты ы оларды арасында ы кроссинговерді ғ ң қ қ ғ ң пайызына тура пропорционал. 5. рбір т рді тек зіне т н хромоосмалар жиынты ы – кариотипі болады. Ә ү ң ө ә ғ

Белгілерді т ым уалау типтерің ұқ қ Т ым уалау типтері ұқ қ МОНОГЕНДІ У- тіркесті Х-тіркесті Доминантты Рецессивті Аралы қ (Голандриялы ) қЖыныспен тіркесті (Гоносомды) ПОЛИГЕНДІ Аутосомды Доминантты Рецессивті Аралы қ

Жыныспен тіркесті (гоносомды) т ым ұқ уалау қ Х хромосома (субметацентрлік хромосома) Гомологты емес айма ында ғ орналас ан гендер жыныспен қ тіркесіп т ым уалайды. ұқ қ У хромосома (акроцентрлік хромосома) Жыныс хромосомаларыны ң гомологты айма тарында қ орналас ан гендер жыныс а қ қ байланыссыз, рпа тан ұ қ рпа а беріледі. ұ ққ

Тіркес т ым уалау а есептерұқ қ ғ 1. Ата-анасы сау отбасында екі л ж не екі ыз бала бар. Бір л баласы гемофилия ауруымен ұ ә қ ұ ауырып, 16 жасында айтыс бол ан. ал ан балалары сау. Оларды балаларыны ауру болып қ ғ Қ ғ ң ң тууыны ы тималды ы андай? ң қ ғ қ (Гемофилия ауруымен тек ер адамдар ауырады, ал йелдер гемофилия ауруын аны тайтын генді тасы ыш болып есептеледі) ә қ ғ 2. Адамда ж не дрозофила шыбынында жыныс хромосомаларыны жиынты ы XXY болса, ә ң ғ жынысы андай болма ? қ қ (Аталы жынысты. Y-хромосома жынысты аны тайды) қ қ 3. кесі ж не лы дальтонизм ауруымен ауырады, ал шешесі – сау. Баланы ж не Ә ә ұ ң ә ата-анасыны генотипін аны та дар. Б л отбасында ауру кесінен лына берілуі м мкін бе? ң қ ң ұ ә ұ ү ( кесінікі — XXXY, шешесінікі — XXYX, баланікі — XXY. М мкін емес, кесінен лына берілмейді) ӘXү ә ұX 4. Дрозофила шыбыныны ызыл к зін аны тайтын ген Х-хромосомада орналас ан. Ол а ң қ ө қ қ қ к здіден басымдылы к рсетті. Егер а к зді аналы шыбынды ызыл к зді аталы ө қ ө қ шыбынмен ша ылыстырса, оларды рпа тарыны фенотипі ж не генотипі андай болады? ғ ң ұ қ ң ә қ (Барлы аналы шыбындар ызыл к зді – Ww. Барлы аталы шыбындар а к зді – Ww. қ қ қ ө 5. Гетерозиготалы дальтонизм генін алып ж руші йел, алыпты к ретін еркекпен т рмыс ү ә қ ө ұ рса, онда отбасынан андай рпа к туге болады? Белгі жыныс хромосомасымен тіркесіп құ қ ү беріледі. (Шешесі гетерозигота. Ауру бала туу м мкіндігі — 25%) ү

Т жырымұ • Мендель ж не Морганны е бектері классикалы генетиканы ә ң ң қ ң негіздерін алады. қ • Бір хромосома орналас ан гендер- тіркес гендер, тіркесу тобын қ райды, саны ХХ-23, ХУ-24. құ • Толы тіркесу- гендер те жа ын орналас анда қ ө қ қ • Толымсыз тіркесу — гендер 1 -50 морганид ара ашы ты та қ қ қ • Т уелсіз т ым уалау – гендер 50 морганидтен жо ары ә ұқ қ ғ ара ашы ты та қ қ қ • Т уелді т ым уалау — р т рлі хромосомаларда орналас анда ә ұқ қ ә ү қ