Фтизиатрия кафедрасы Та ырыбық : Туберкулезді алдын

Фтизиатрия кафедрасы Та ырыбық : Туберкулезді алдын алу: зіндік, ң ө химиопрофилактикалы , санитарлы. БЦЖ вакцинамен егу қ қ ж не айтарма егу. ә қ

1. Туберкулинді диагностика а т сінікғ ү 2. Туберкулинді диагностиканы патогенетикалы ба алау қ ғ 3. Манту сынамасы 4. Кох сынамасы 5. Пирке сынамасы 6. БЦЖ вакцинасы мен ревакцинацисы 7. олданыл ан дебиеттер Қ ғ ә

Туберкулинді диагностика дегеніміз – туберкулинді олднана отырып микобактериялы қ қ туберкул ё p ге а заны арнайы ғ ң сенсибилизациялы ын диагностикалы тестер ғ қ ар ылы аны тау. Туберкулин толы емес антиген, қ қ қ я ни гаптен болып табылады. Ол ауруды ғ тудырмайды, біра арнайы жауапты реакцияны қ қ ша ырады. Туберкулинні химиялы рамы – қ ң қ құ туберкулопротеиндер, полисахаридтер, майлар, нуклеин ыш ылдары, стабилизаторлар, қ қ антисептиктер.

Туберкулинді Р. Кох аш ан, оны кейінен қ Кохты ескі туберкулині деп те ата ан. азіргі кезде ескі ң ғ Қ туберкулин синтетикалы жасанды ортада дайындалады. Ескі қ туберкулин 100% ертінді к йінде, ампулада шы арылады. ү ғ 1975 жылдан бастап оректік ортаны белокты заттарынан қ ң тазартыл ан туберкулин (тазартыл ан белокты дериват – ғ ғ Purified Protein Derivative, орыс танкскрипциясында — ППД) олданылады. Оны 1939 жылы Ленинградты Вакцина ж не қ ң ә сарысу ылыми зерттеу институтында М. А. Линникова ғ дайында ан, сонды тан туберкулинді ППД-Л деп атайды. Ол ғ қ туберкулиндік бірлігімен (ТБ) лшенеді. ө ППД-Л-ді 1 ТБ м лшері 0, 00006 мг р а туберкулинге ң ө құ ғ қ те. ң

ТМБ ж ан немесе БЦЖ вакцинасы егілген адамдарда ұққ жіберілген туберкулинге аллергиялы баяу дамитын жо ар ы қ ғ ғ сезімталды реакциясы пайда болады. Денеге енген жерде қ туберкулин ТМБ- а арсы антиденемен толтырыл ан ғ қ ғ лимфоциттермен, моноциттермен, макрофагтармен зара ө рекеттеседі. Антиген-атидене реакциясында ә мононуклеарлар б зылып, одан биологиялы белсенді заттар, ұ қ ферменттер тінге т седі. Туберкулин енгізілген жерде ү ай ынды ы рт рлі д режедегі абыну реакциясы пайда қ ғ ә ү ә қ болады (жергілікті реакция). Олар ызару, инфильтрат, қ пустула (латынша pustula -ірі ді ң ) т рінде к рінеді. ү ө

Кейде туберкулез ж ан адамдарда, баяу ұққ дамитын жо ар ы сезімталды ты ж йелі ғ ғ қ ң ү реакциясы пайда болады: дене ызуыны к терілуі, қ ң ө буындарды ауруы, моноциттерді азаюы ж не ң ң ә гемограмманы бас а к рсеткіштеріні ауыт уы, ң қ ө ң қ белок м лшеріні згеруі, е бастысы- анны ө ң қ ң сарысуында глобулиндерді згеріске шырауы ң ө ұ сия ты (жалпы реакция) белгілерді к рсетеді. қ ө Спецификалы абыну оша ыны айналасында қ қ ғ ң экссудативті-пролиферативті реакция пайда болуы м мкін (оша ты реакция). ү қ

Организмні туберкулинге жауабы (реакциясы) ң туберкулез инфекциясы м лшеріне, а заны о ан ө ғ ң ғ сезімталды ына ж не арсыласу к шіне, ғ ә қ ү туберкулинні м лшеріне байланысты болады. ң ө Организмні туберкулинге жауабы б лінеді: ң ө • лсіз (гипоергияллы ) Ә қ • алыпты (нормергиялы ) Қ қ • Ай ын (Гиперергиялы ) қ қ • Реакция болмауы (анергия)

1. Тері астылы Кох сынамасы (1890 ж. )қ 2. Терілік Пирке сынамасы (1907 ж. ) 3. Тері ішілік Манту сынамасы (1909 ж. ) 2 ТБ мен ППУ-Л Манту сынамасын т р ындарды ұ ғ туберкулезге арсы жаппай тексергенде олданады. қ қ Клиникалы диагностика ма сатымен терілік Пирке қ қ сынамасы ж не теріасты Кох сынамасы туберкулезге ә арсы к рес ж ргізетін диспансерлерде ж не қ ү ү ә ауруханаларда олданылады. қ

Манту сынамасына к рсеткіштер: ө Туберкулезді ерте, дер кезінде аны тау шін ж не қ ү ә туберкулезбен ауру ауіпі жо ары балалар мен қ ғ жас спірімдер арасында туберкулезді ерте табу ө шін; ү БЦЖ-мен ревакцинация жасау а жататын адамдар ғ тобын іріктеу шін; ү Т р ындар арасында ТМБ ж анын аны тау ұ ғ ұққ қ шін; ү

• Жедел ж не созылмалы ж палы ауруларды ршу ә ұқ қ ң ө кезе і, жазылу кезе імен оса есептегенде (барлы ң ң қ қ клиникалы белгілер жойыл аннан со кем дегенде 2 ай) қ ғ ң • Тері аурулары • Аллергиялы жа дай (Жедел, жеделдеу фазасында ы, қ ғ ғ ревматизм, демікпе, терідегі ай ын к ріністері бар қ ө идиосинкразия); • Эпилепсия • Балаларды ж палы ауруыны шы уына байланысты ң ұқ ң ғ карантин жариялан ан балалар жымында сынама ғ ұ ж ргізуге болмайды ү

• Балалар 12 ай а тол аннан бастап б рын ы ойыл ан ғ ғ ұ ғ қ ғ сынамаларды н тижелеріне арамастан 2 ТБ мен ң ә қ Манту сынамасы р жыл сайын жасалады. ә • Манту сынамасын жасау керектігін д рігер ә аны тайды. Оны арнайы даярлы тан ткен, қ қ ө туберкулин диагностикасын ж гізуге р сат а азы ү ұқ қ ғ бар мейірбике немесе фельдшер ж ргізеді. ү

• Манту сынамасын ж ргізуге 1 грамды туберкулин ү қ шприцтері олданылады. қ • Тексерілетін рбір адам шін бір м ртелік шприц немесе ә ү ә стерилденген жеке шприц, жеке ине пайдаланылады. • Туберкулин ампуласын 70 % — ды спиртке малын ан қ ғ д кемен с ртеді, ампуланы мойнын арнаулы егеумен ә ү ң егеп, иып сындырады. қ • Шприцке 0, 1 мл (2 ТБ) ертіндіні алдырып, арты ын қ ғ шприцтен шы арады. йткені а за а жіберілетін ғ Ө ғ ғ препаратты м лшері 0, 1 мл (2 ТБ) болу керек. ң ө

• Білекті ішкі жа ыны білезік т сынан с л жо ары ң ғ ң ұ ә ғ орта т сыны 1/3 б лігіні терісін 70%-тік этил ұ ң ө ң спиртімен с ртіп, ма тамен р атады. ү қ құ ғ • Инені кесілген жа ын жо ары аратып теріні ң ғ ғ қ ң бет абатына инені уалай ендіріп 0, 1 мл қ қ туберкулин ертіндісін, я ни бір дозасын жібереді. ғ Сынаманы д рыс жаса анда, теріде а шылдау ұ ғ қ т сті, диаметрі 7 -8 мм папула пайда болады ү.

• Манту сынамасына реакцияны 72 са аттан кейін аны тайды. ғ қ Инфильтратты (папуланы) м лдір сыз ышпен білекті сіне ө ғ ң ө ( зынды ын) к лдене ба ытта лшейді. ұ ғ ө ң ғ ө • Организмні сынама а реакциясын мынадай межелер ар ылы ң ғ қ ба алайды: ғ 1. Теріс- инфильтрат ж не ызару жо бол анда; ә қ қ ғ 2. К м нді — ү ә инфильтратты к лемі 2 -4 мм немесе тек кез келген ң ө к лемдегі ызару (гиперемия) ө қ 3. О ң — инфильтратты диаметрі е кем дегенде 5 мм-ден бастап, одан ң ң ары арай; қ 4. Ай ын- қ инфильтратты диаметрі балалар мен жас спірімдерде 17 ң ө мм ж не одан да жо ары ж не ересектерде 21 мм ж не одан да ә ғ ә ә жо ары, сондай-а инфильтратты к леміне арамастан везикула ғ қ ң ө қ мен лимфангитті , айма ты лимфаденитті пайда болуы ң қ қ ң

— Ма саты: қ туберкулез белсенділігін аны тауда, қ туберкулезді дифференциялды диагнозын ж ргізуде ң ү олданады. қ — ТБМ ж ан нау астарда кпедегі, б йректегі, к здегі ж не ұққ қ ө ү ө ә бас а м шелердегі диагнозы белгісіз бол ан жа дайда ППД қ ү ғ ғ –Л 2 ТБ мен Манту сынамасы ар ылы немесе туберкулинге қ сезімталды таныту де гейі бойынша туберкулин қ ң аллергиясыны ай ынды ын аны тайды. Содан со ң қ ғ қ ң туберкулинні дозасын (20 ТБ) ж йелі д йектілікпен лкейте ң ү ә ү отырып, оны тері астына (иы т сына немесе жауырынны қ ұ ң астына) жібереді.

• Жергілікті реакцияда: белсенді туберкулезі бар нау астарда қ туберкулин тері астына жіберілгеннен кейін 48 -78 са атта ғ диаметрі 10 -20 мм инфильтрат т рінде пайда болады. ү • Жалпы реакцияда: нау асты жалпы жа дайны нашарлауы, қ ң ғ ң дене ызуыны к терілуі, ан рамыны (геммограманы ) қ ң ө қ құ ң ң к рсеткішіні згеруі, я ни туберкулинді енгізгеннен 30 мин -1 ө ң ө ғ са. со эозинофил т мендейді (Ф. А Михайлов сынамасы), ғ ң ө 24 -48 са. Кейін ЭТЖ 5 мм/ са. жо арлайды, тая шалы ғ ғ ғ қ нейтрофильдер 6 % к п жо арлайды, лимфоциттер 10 ө ғ % ж не ә тромбоциттер 20 % — а т мендейді (Бабров сынамасы), ан ғ ө қ сарысуында белок рамыны згеруі: туберкулинді құ ң ө енгізгеннен 24 -48 са. со альбумин – глобулин ғ ң коэффицентіні т мендеу бай алады (Рабухин-Иоффе ң ө қ белокты-туберкулинді сынамасы)

• Оша ты реакцияда: кпеде сырылдарды пайда қ ө ң болуы немесе оларды к беюі, рентгенограммада ң ө оша тар айналасында перифокальді абынуды пайда қ қ ң болуы, а ыры та ТМБ-ны аны талуы, ал б йрек қ қ қ ң қ ү туберкулезінде – з рде лейкоциттер ж не ТМБ ә ә аны талады, к з туберкулезнде – оша айналасында қ ө қ ызару лкейеді. қ ү

Ко х сынамасы те са ты пен ж ргізуді талап етеді, ө қ қ ү йткені белгілі шектегі дозадан арты жіберілген ө қ туберкулин туберкулез процсін ршіт ө у м мкін. ү

— Ма саты: Туберкулезбен ауыратын балаларды қ ң туберкулинге жеке сезімталды ын аны тау шін ғ қ ү олданады. қ — Сынаманы ткізу шін ескі туберкулин ерітіндісі рт рлі ө ү ә ү концентрацияда (100 % , 25, 5 % , 1 % ) алынады. — Туберкулин білекті терісіне тамшылатып тамызады, ң содан кейін шешек егетін ланцетпен (немісше Lanzette – найза секілді) тамшы стінен теріні тіледі. Жауабын 48 ү са. со ба алайды. ғ ң ғ — 100% туберкулинді сынама а диаметрі 3 мм немесе одан ғ жо ары инфильтрат пайда бол анда жауабы о деп ғ ғ ң саналады. Туберкулинні барлы концентрациясына о ң қ ң жауапты пайда болуы организмде бастап ы туберкулез ң қ белсенділігіні бар екендігін к рсетеді. ң ө

Д ние ж зі елдерінде туберкулезді алдын алу БЦЖ – ү ү ң мен вакцинация ж не ревакцинация жасау болып ә табылады. БЦЖ- ны ( ң BCG ) вакцинді штаммын 1919 жылы француз алымдары ғ A. L. Ch. Calmette ж не ә C. Guerin тап ан қ ж не соларды аттарымен атал ан (ә ң ғ BCG — Bacilles Calmette — Guerin ) 1921 жылы Кальметт ж не ә Герен бактерия б лушіні отбасында мірге келген ө ң ө н рестеге БЦЖ вакцинасын еккен. 1923 жылы лтты ә Ұ қ Лиганы Гигиеналы комитеті д ние ж зіні барлы ң қ ү ү ң қ елдерінде “туберкулезге арсы егуді ке інен олдану” қ ң қ туралы аулы абылда ан. қ қ ғ

Туберкулезге арсы вакцинация БЦЖ вакцинасы қ дегеніміз – МБТ-мен инфицирленбеген адамдарды, туберкулезден спецификалы алдын алу дісі. қ ә

Вакцинация жасау шін БЦЖ штаммын ү олданады, ол залалсыз, спецификалы аллергия қ қ ж не иммунитет тудыру асиеттері бар, алды ты ә қ қ қ вируленттілігі са тал ан, вакцина жасал ан қ ғ ғ организмні лимфа т йіндерінде біраз сіп – неді. ң ү ө ө Туберкулезді алдын алу а БЦЖ — ны р а ң ғ ң құ ғ қ вакцинасы олданады, йткені р а вакцина қ ө құ ғ қ біршама т ра ты, онда за уа ыт бойы ТМБ-ны ұ қ қ ң керекті к лемін са тау а болады. ө қ ғ

БЦЖ вакцинасы – а нта т ріндегі масса, ол қ ұ қ ү вакуумды ампула а салын ан. 1 ампула 1 мг БЦЖ ғ ғ вакцинасын райды (0, 05 мг 20 доза). Вакцина құ температурасы +8 º С аспайтын то азыт ышта ң қ са талады. олданар алдында БЦЖ вакцинасын 2 қ Қ мл изотониялы натрий хлориді ерітіндісімен қ ерітеді. Ампулада ы ерітінді вакцина а осылып ғ ғ қ беріледі. Ерітілген вакцинаны дереу олданады, ал қ кейбір жа дайда, ерітіндіні стерилдігін са тап, ғ ң қ к н с улесінен ор ап, оны 2 -3 са аттан асырмай ү ә қ ғ ғ олдану а болады, содан кейін вакцинаны жояды. қ ғ

БЦЖ вакцинасыны 0, 05 мг дозасын 0, 1 ң ерітінді т рінде тері ішіне жіберіледі. ү

Алдын ала шприц к мегімен ерітілген БЦЖ ө вакцинасын араластырады, 1 грамды шприцке 0, 2 қ мл вакцина сорып алады, ине ар ылы ауаны қ шы арып, шприцте 0, 1 мл вакцина алдырады. ғ қ Алдын ала теріні 70 % этил спиртімен с ртіп ү тазалайды да, БЦЖ вакцинасын сол жа иы ты қ қ ң сырт ы т сына, жо ар ы ж не орта б лікті қ ұ ғ ғ ә ө ң шекарасына енгізеді. Вакцина жібергенде, ине шыны има беті жо ары арау керек. ұ ң қ ғ қ

Ине шыны има беті тері ішіне батып ұ ң қ кіргеннен со , вакцина ерітіндісін тек тері ішіне ң жіберу керек. Ертіндіні жіберу техникасы б зылмаса, вакцина жіберген жерде диаметрі 5 -6 ұ мм а шыл т сті папула (латынша қ ү papula – д естік) пайда болады. Вакцина жіберген со өң ң пайда бол ан папула 15 -20 минуттан кейін ғ жо алып кетеді. Вакцина жіберген жерді ғ дезинфекциялы (заласыздандыру) заттармен қ с ртуге, д кемен орап ою а болмайды. ү ә қ ғ

БЦЖ вакцинасын тері ішіне жіберген жерде диаметрі 5 -10 мм инфильтрат т рінде ү спецификалы реакция дамиды, содан со қ ң ортасында аз антай т йіншегі бар пустула ғ ү (латынша pustula – ірі ді томпа ) ж не тырты ң қ ә қ пайда болады. Н рестеде алыпты егу реакциясы ә қ вакцина жібергеннен кейін 4 -6 аптада бай алады, қ егу орнында ы абыну реакциясыны кері дамуы ғ қ ң 2 -4 ай а, кейде оданда к п мерзімге созылуы ғ ө м мкін. Вакцинаны д рыс ж ргізгенде диаметрі ү ұ ү 2 -10 тері стіндегі тырты , егілген балалар ү қ арасында ы 90 -95 % дейін пайда болады. Кейіннен ғ вакцинацияны н тижелі жасал анды ын ң ә ғ ғ тырты ты пайда болуы ар ылы ба алайды. қ ң қ ғ

БЦЖ вакцинасы жасал ан балалар а ба ылауды ғ ғ қ жалпы емдеу ж йесіні д рігерлері, мейірбикелері ү ң ә ж ргізеді, олар вакцинация жасал аннан кейін 1 -3 ү ғ ж не 12 айдан со жергілікті егу реакциясын ә ң тексерулері керек. Оны к лемін жаттар а тіркелуі ң ө құ ғ ажет. қ

• Дені сау, жа а ту ан, салма ы 2000 г жо ары ң ғ ғ ғ н рестелерге БЦЖ вакцинациясын алдын ала туберкулин ә сынамасын оймай-а 1 -4 — ші к ндері жасайды. қ қ ү • Шала ту ан н рестелерге перзентханаларда шала ту ан ғ ә ғ н рестелерді к ту б лімшесіні емдеу стационарында ы ә ү ө ң ғ (к туді 2 кезе і) – 2300 г ж не одан жо ары н рестелерге ү ң ң ә ғ ә стационардан йіне шы арылар алдында жасалады. ү ғ • Медициналы к рсеткіштер бойынша йелдер қ ө ә босанатын йде вакцинация жасалма андар а ү ғ ғ жазыл аннан со 1 -6 айдан кейін балалар емханасында ғ ң БЦЖ-М вакцинасы егіледі.

Жасы 2 ай а тол ан ж не одан лкен балалар а уелі ғ ғ ә ү ғ ә 2 ТБ мен ППД-Л Манту сынамасын жасайды. Вакцинацияны та ерте гі уа ытта, н рестені ң ң қ ә балалар д рігері тексеріп бол аннан со ә ғ ң жасайды. Н рестені даму тарихнамасына егу ә ң ж ргізілген к нін, БЦЖ вакцинациясыны сериясын, ү ү ң жарамды мерзім уа ытын, шы арыл ан к нін қ қ ғ ғ ү к рсетеді. ө

• Отбасында бас а балаларда аны тал ан қ қ ғ БЦЖ-ны жайыл ан инфекциясы ң ғ • Шала ту ан балаларды салма ы 2000 г кем ғ ң ғ бол ан жа дайлар ғ ғ • Ірі ді – септикалы аурулар ң қ • Іштегі н рестеге инфекцияны ж уы ә ң ұғ • Н рестелерді гемолитикалы аурулары (орташа ә ң қ ауыр, ауыр т рлер), жедел аурулар, неврологиялы ү қ белгілері бар, босану кезінде алын ан жара аттар ғ қ кезінде жасалмайды.

1984 ж. Денсаулы са тау ж не Халы аралы қ қ ә қ қ туберкулезге арсы к рес йымыны сыныстары қ ү ұ ң ұ бойынша БЦЖ вакцинациясыны ас ынуларын 4 топ а ң қ қ б лді: ө 1. Жергілікті терілік згеріс (теріастылы инфильтрат, ө қ сал ын абсцесс, жаралар), айма ты лимфадениттер; қ қ қ 2. Персистирлеуші ж не диссеминирленген ә БЦЖ-инфекциясы (оститтер, волчанка) 3. Диссеминирленген БЦЖ-инфекциясы, туа пайда бол ан ғ иммунитет тапшылы ы кезіндегі жайыл ан б зылыстар; ғ ғ ұ 4. БЦЖ-дан кейінгі синдром (ауруларды аллергиялы ң қ сипатта к рінуі: т йінді эритема, са иналы ө ү қ гранулема, розеолззді б рітпелер) ө

Вакцинация жасалын ан балаларда иммунитет ғ 5 -7 жыл бойы са талады. Осы мерзім ткеннен қ ө со айта егу ажет. БЦЖ ревакцинациясы немесе ң қ қ туберкулезге арсы айта егу, белгілі мерзімде, қ қ 2 ТБ мен ППД-Л Манту сынамасы теріс н тиже ә к рсеткенде ж ргізіледі. ө ү • 1 — ревакцинация 6 -7 жаста (1 -сыныпта) • 2 -ревакцинация 11 -12 жаста (5 -сыныпта) • 3 -ревакцинация 16 -17 жаста (10 -сыныпта) жасалады

Туберкулез балалар арасында м лдем жойыл ан ү ғ айма тарда ж не оларды арасында туберкулезді қ ә ң ң локалді т рі аны талмаса, ревакцинация 7 жаста ү қ (1 -сыныпта) ж не жасалады. Ревакцинация ә ж ргізу техникасы вакцинация жасау ү техникасымен бірдей. Манту сынамасы мен БЦЖ ревакцинация арасында ы уа ыт 3 к ннен аз емес немесе 2 ғ қ ү аптадан к п емес болуы керек. ө

• ТМБ–ны ж анды ы немесе б рын туберкулезбен ң ұққ ғ ұ ауыр ан адамдар; ғ • 2 ТБ мен ППД-Л Манту сынамасына о немесе к м нді ң ү ә реакция; • БЦЖ-ны б рын ы егілуінде пайда бол ан ас ынулар ң ұ ғ ғ қ (келоидты тырты тар, лимфадениттер, бас а ас ынулар); қ қ қ • Жедел аурулар (ж палы, ж палы емес), сауы у кезе ін ұқ ұқ ғ ң оса есептегенде; қ • Созылмалы аурулар, ршу кезе і ж не декомпенцация; ө ң ә • Аллергиялы ауруларды ршу кезе і; қ ң ө ң • анны атерлі аурулары, атерлі ісік; Қ ң қ қ • АИВ инфекциясы • Ж ктілік (барлы мерзімі); ү қ

• М. И Перельман “ Фтизиатрия национальное руковоство » Москва 2007 • Интернет желісі w. w. w. google. ru • В. А. Корякин , М. И. Перельман “ Фтизиатрия” Москва