Ежелгі Грек философия мектептері Орында ан: Талибаева Айсулуғ

Ежелгі Грек философия мектептері Орында ан: Талибаева Айсулуғ Жангаза ова Аяулық лбатыр М лдірҚұ ө Ж ман лы аниұ ұ Ғ уанышев ДауренҚ

Ежелгі грек философиялы мектептері менқ ба ыттары: ғ Мектеп, бағыт Өкілдері 1 Милет мектебі Фалес, Анаксимен, Анаксимандр 2 Пифагорейлік мектеп Пифагор және оның шәкірттері 3 Элейлік мектеп Ксенофан, Парменид, Зенон, Мелисс 4 Атомистер мектебі Левкипп, Демокрит 5 Софистер мектебі Протагор, Горгий, Гиппий, Продик 6 Платондық мектеп немесе академия Платон және оның шәкірттері

Мектеп, бағыт Өкілдері 7 Аристотель немесе Ликей мектебі Аристотель және перипатетиктер: Теофраст, Аристоксен, Дикеарх, Стратон 8 Эпикурлік мектеп Эпикур, Метродор, Гермарх, Лукреций Кар 9 Киниктер мектебі Антисфен, Диоген 10 Стоялықтар мектебі Зенон, Клеанф, Хрисипп, Сенека, Эпиктет, Марк Аврелий 11 Скептиктер мектебі Пиррон, Секст Эмпирик, Энесидем 12 Эклектиктер мектебі Филон, Антиох, Боэций, Посидоний, Цицерон 13 Неоплатондық мектеп Саккас, Плотин, Порфирий, Ямвлих, Прокл

Милет мектебі кілдеріӨ мір с рген уа ытыӨ ү қ Фалес Б. з. д 625 -547 Анаксимандр Б. з. д 610 -546 Анаксимен Б. з. д 588 -525 Ш кірттері ә Парсылар Милетті жой ан а дейін- ғ ғ б. з. д 496 жыл а дейін тіршілік етті ғ

Милет мектебі б. д. д VI Ежелгі Грецияда-Кіші Азияны ғ ң ірі сауда к сіптік-полисінде пайда болды. «Жеті дана» деп ә атал ан ойшылдар осы мектепті негізгі кілдері болды. ғ ң ө Милет мектебіні кілдері: ң ө 1. Материалистік позицияны станды ұ 2. Философиямен ана емес, бас а да на ты жаратылысты ғ қ қ қ ылымдармен айналысты ғ 3. Таби ат за дарын т сіндіруге тырысты ғ ң ү ( сол шін олар а ү ғ «физиктер» — «таби атты зерттеушілер» деген екінші атпен ғ танылды ) 4. Субстанцияны-д ние жаратыл ан бастап ы негізді іздеді ү ғ қ

Пифагор ж не пифагоризмә Негізін алаушысы — Пифагоризмні қ ң кейінгі дамуы — ежелгі грек философиясыны ң ал аш ы кезе інде пайда болып, антикалы ғ қ ң қ д ниені со ына дейін мір с рген пифагорийлік ү ң ң ө ү ода ты ректімен байланысты болды. қ ң ә

Пифагорлік ода ты даму кезе дері қ ң ң № Кезе дері ң Уа ытық Негізгі кілдеріө 1 Ал аш ы ғ қ Б. з. д VI-IV ғ аралы ында ғ Гиппас, Алкмеон 2 Орта (эллиндік) Б. з. д IV-I ғ аралы ында ғ Филолай 3 Кейінгі ( неопифагоризм ) Б. з. д I-III ғ аралы ында ғ Нумений

Пифагор мектебі Пифагорлік Ода а азат адамдар ққ (ер адам болсын, йел адам болсын- ә айырмашылы ы жо ) біра к п жылды дайынды пен тексеруді ғ қ қ ө қ қ ( соны ішінде нсіздік тексеруінен ң ү ) с тті ткендер ана ә ө ғ абылдан ан. Пифагорліктерді м лкі орта саналып адам бойында ы қ ғ ң ү қ ғ штарлы пен н псіге жол бермеу ма сатында мірсалтты , құ қ ә қ ө қ тал амды шектеулер ата са тал ан ғ қ қ ң қ ғ ( ішімдік ішпеу, ет жемеу т. б ). Досты ты пифогорліктер б рінен жо ары сана ан. Психотренинкке қ ә ғ ғ к п уа ыт б ліп, а ыл-ес абілеттерін дамыту а, ылыммен ө қ қ ғ ғ ш ылдану а лкен м н берген. ұғ ғ ү ә Пифагорліктерді философиялы к з арастары т рліше болып ң қ ө қ ү келгенмен, оларды барлы ына орта сипат- «санды д ниені негізі » ң ғ қ ү ң деп санау, сан мимикасына сену. Орта ж не кейінгі кезе дегі ә ң пифагоризмге Платон философиясы лкен сер берді. з кезегінде ү ә Ө неопифагоризмде неоплатизмге к п ы пал жасады. ө қ

Элей Мектеб іі Мектеп зіні ірі кілдері Ксенофан, Парменид, Зенондар ө ң ө мір с ріп, ілім насихатта ан Элей аласыны атымен ө ү ғ қ ң аталды. кілдері Ө мір с рген уа ытыӨ ү қ 1. Ксенофан Шамамен, б. д. д. 565 -473 жылдар аралы ы. ғ 2. Парменид Шамамен, б. д. д. 504 -501 жылдарда туыл ан, д ние сал ан уа ыты ғ ү ғ қ бейм лім. ә 3. Зенон Б. д. д. 490 -430 4. Самосты Мелисс қ Б. д. д. V асыр. ғ

Элеатты тар бірінші болып д ниені рационалды т рде, қ ү ү барынша жалпы “ болмыс ” “ бейболмыс ” “ оз алыс қ ғ ” -философиялы ымдарын олдана отырып қ үғ қ т сіндіруге тырысты. Б ан дейінгі барлы философтар ү ұғ қ д ниеге деген з ү ө к з арастарын ана баян еткен ө қ ғ болса, элеатты тар қ (( сіресе Перменид пен Зенонә )) ал аш ғ болып д ниені рационалды т р ыдан негіздеп, з ү ұ ғ ө т жрымдарын д лелдеуге бет б рды. Сезімдікт ндік ұ әт жрымдарын д лелдеуге бет б рды. Сезімдікт ндік ұ ә д ниені ү ңд ниені ү ң ““ елес ”” екендігі, а и ат еместігі туралы т сінік пен қ қ ү ба а бірінші болып элеатты тарда туды. ғ қба а бірінші болып элеатты тарда туды. ғ қ ““ Елес ”” д ниесіне-а ылмен ана танылатын ү қ ғ ““ а и атқ қ ”” д ниесі арсы ү қ ойылды. қ Ілім та дыры ғІлім та дырығ. . Элеатты тар ілімі Платон мен Аристотель қ ж не олардан кейінгі б кіл европалы философия а ы пал ә ү қ ғ қ етті, ал Зенон апориялары лі кунге дейін толассыз ә ызы ушылы пен шешу жолдары туралы талпыныстар а қ ғ қ ғ толы.

Атомизм (( Левкипп, Демокрит )) Философиялы к з арастары. Т пнегіз. қ ө қ ү Демокрит пікірінше, болмыс т п негізі ү : Атом ж не атомдар ә оз алатын бос ке істік. рбір атом м гі ж не згеріссіз. қ ғ ң Ә әң ә ө Атомдар пайда болмайды ж не жойылмайды. Атомдарды ә ң саны шексіз, олар к лемі, формасы (шар т рінде, ө ү пирамида т рінде, ирек формалы, т. б. ) ж не ке істікте ү ә ң орналасуы бойынша жіктеледі. Атомдар оз ал ыш, олар қ ғ ғ еркін оз алып, бос ке істікте к н с улесі т скенде қ ғ ң ү ә ү к рінетін ша -тоза ы сия ты ө ң ң қ “ билеп ж редіү ”. Д ниеден бар заттарды барлы ы атомдардан ж не бос ү ң ғ ә ке істіктерден ралады, заттарды пайда болуы мен ң құ ң б лінуіні н тижесі. ө ң әб лінуіні н тижесі. ө ң ә

Космогониясы және космологиясы. Тұтас алғанда дүние-атомдардан құралған сансыз дүниелер тіршілік ететін шексіз бос кеңістік. Атомдар бір-бірімен соқтығысып жататын бос кеңістікте Ғарыштық құйын пайда болды. Детирминизм. Демокрит механистік детерминизмнің негізін қалады : дүниеде болып жатқан құбылыстардың, процестердің ешбірі себепсіз болмайды, барлығыда солай қажет болғандықтан туады. Өйткені дүниедегінің барлығы атомдар қозғалысының соқтығысуының нәтижесі. Кездейсоқтықты адамдар өз надандықтарын ақтау үшін ойлап шығарған,

Софистік мектеп Олар шынды , а и ат шешімге мтылуды емес, же іске жетуді ана ма сат т тты, пікір қ қ қ ұ ң ғ қ ұ сайыстарда «кімге болмасын, нені болмасын д рысты ын» д лелдеу т сілі ретінде ң ұ ғ ә ә арнайы о ытылды. Сонды тан «софист» с зі жа ымсыз ма ына а ие болды. Со ан қ қ ө ғ ғ арамастан софистер риторика (шешендік нер) мен тіл ылымдары (лингвистика) қ ө ғ дамуында ма ызды р л ат арды: олар аш ан софизмдер (парадокстер) логиканы ң ө қ қ ң алыптасуына т рткі болды. қ ү Софистерді мынадай топтар а жіктеу абылдан ан: ғ қ ғ 1. А а софистер (б. з. д ғ V . ) – Протогор, Горгий, Антифонт, Критий, Гипий, Продик. ғ 2. Кіші софистер – Ликофрон, Алкидамант, Трассимах.

Софистерге т н сипатә 1. орша ан д ниеге сыни атынас; Қ ғ ү қ 2. Барлы н рсені, процесті іс ж зінде тексеруге мтылыс, андайда қ ә ү ұ қ болмасын ойды д рыс не б рыс ты ын логикалы т р ыда д лелдеуге ң ұ ұ ғ қ ұ ғ ә мтылыс; ұ 3. Ескірген д ст рді м дениет негіздерін абылдамау; ә ү ә қ 4. С йетінін негізі жеткіліксіз к не д ст рлерді, да дыларды ережелерді ү ө ә ү ғ терістемеу; 5. Мемлекет пен ы ты шарттылы ын, оларды жетілмегендігін құқ қ ң ғ ң д лелдеуге мтылыс, ә ұ 6. Моральды нормаларды абсолютті деп емес, сынау, жетілдіру объектісі қ ретінде абылдау; қ 7. Пікірлер мен ба а берудегі субъективизм; ғ 8. Объективті болмысты терістеу ж не барлы н рсені тек адам ойында ә қ ә ң тіршілік етуге талпыныс.

Аристотель немесе Ликей мектебі Александр таққа отырған 335 ж 50 жастағы Аристотель Афинаға қайта оралып, өзінің философиялық мектебін – Ликейді(лицейді) ашады. Мектеп Ликейлік Апполонға арналған шағын орманда орналасқандықтан Ликей атанды. Ликейдегі дәрістер серуендей жүріп өтілетін болғандықтан Аристотель шәкірттері және оның жолын қуушылыр «перипатетиктер» (серуендеушілер ) атанады.

Эпикурлік мектеп Эпикуреизмді, т тас ал анда, эллиндік д уірді атомизмі деп атау а болады. ұ ғ ә ң ғ (Алайда Эпикурді зі Демокрит ы палын еш ашан мойындама ан). Негізін ң ө қ қ ғ алаушы – Эпикур(б. д. д 342/341 -270/271). қ Философияны басты ма саты ба ыт а жету. ң қ қ қ Эпикур ілімі-ежелгі Гректерді со ы ілімі де, стоицизм- Ежелгі ң ңғ римдіктерді басты ілімі. Эпикур іліміні басты ерекшелігі – оны б л ң ң ң ұ д ниелік игіліктерге атынасында: Эпикур оларды ажетсінбейді емес ж не, ү қ қ ә сонымен атар, оларды алды ы орын а оймайды да. «Бір с ттік рахат» , қ ңғ ғ қ ә « азір болса болды, кейінгісін к ре жатармыз» а идасы емес Эпикурді қ ө қ ғ ң лайтыны –т ра ты, біркелкі таусылмас л ззат. «Ол оны ішкі жан қ ұ қ ә ң д ниесінде атты айра а р ан тыны те іздей тол иды» . М ндай л ззат – ү қ қ ңғ ұ ғ қ ң қ ұ ә т н саулы ы мен жан тынышты ынан т рады. Сонды тан Эпикур ә ғ ғ ұ қ т сінігіндегі ба ыт-т кке т р ысыз наным-сенім мен рей- ор ыныштан азат ү қ ү ұ ғ ү қ қ болу. ылымдарды классификациялау. Ғ Эпикур ылымдарды физика а, гносеология а ж не этика а б леді. ғ ғ ғ ә ғ өЭпикур ылымдарды физика а, гносеология а ж не этика а б леді. ғ ғ ғ ә ғ ө «Жаратылыстанусыз мамыражай рахат –л ззат алу м мкін емес» деп ә ү т жырымдайды Эпикур, «таби атты зерттеуді ажеттілігі осыдан ұ ғ ң қ туындайды»

Киниктер мектебі Киниктер-ежелгі грек философиясыны Сократты кезе індегі (б. д. д 4 ) ң қ ң ғ мектептерді бірі. ң Негізгі кілдері: Антисфен, Синопты ( «б шкедегі» ) Диоген, Кратет ө қ ө Мектепті атыны шы у тегі екі т рлі: ң ң ғ ү 1. Антисфенні Афинада ы Киносар ыратында орналас ан философиялы ң ғ қ қ қ мектебіні орны. ң 2. Диогенні ла ап атыны бірі( «кинос» — «ит» ) ң қ ң

Киниктер мір салты мен философиясыны ө ң жалпы сипаты 1. Шексіз, асоциалды- о амнан тыс бостанды ты д ріптеу, сырт ы қ ғ қ ә қ д ниеге( о ам, мемлекет, отбасы, й-жай, д ние-байлы т. б) ү қ ғ ү ү қ т уелсіздікті ма таныш т ту ә қ ұ 2. леуметтік байланыстардан шектеу, ерікті жал ызды : « ауымсыз! Ә ғ қ Қ йсіз! Отансыз!» а идасы бойынша тіршілік кешу(Синопты Диоген) Ү қ ғ қ 3. Шектен шы ан аскетизм: т ндік ж танды ты, рухани жарлылы ты ққ ә ұ қ қ уа ыздау ғ 4. Бедел атаулыны мойындамау 5. Патриотизні болмауы, кез-келген о амда сол о амны за дарымен ң қ ғ ң ң емес рбір адамны тек з а идаларымен мір с руі ә ң ө қ ғ ө ү 6. « лем азаматы » болу(Космопотилизм) Ә 7. Таби ат за ынан бас а ешбір за ды мойындамау ғ ң қ ң 8. Радикализм, парадоксалдылы қ

Стоялы мектепқ Киниктер идеясыны дамуына жауап ретінде стоя ң философиялы мектебі (б. з. д 300 жыл) алыптасты ж не қ қ ә дамыды. «Стоя» — Афинада осы мектепті идеялары насихатталатын ң орынны – портикті ( й алдында тіреуімен к терілген, т бесі ң ң ү ө ө жабы , абыр асыз ал а) аты. қ қ ғ қ қ

Стоиктер ылымды ж мыт амен немесе ба шамен ғ ұ қ қ салыстыра отырып, барлы ылымдарды шке: логика а, қ ғ ү ғ физика а(натурфилософия а) ж не этика а б леді. ғ ғ ә ғ ө Стоицизм философиясында ы ылымдар классификациясы: ғ ғ Логика Физика Этика Логика- ба шаны а пасы, ал оны қ ң қ қ ң а ашы- физика, а аштарда ы жеміс – ғ ғ ғ этика. Немесе, ж мырт аны абы ы- ұ қ ң қ ғ локика, ж мырт аны а ы-физика, ұ қ ң ғ сарысы-этика Логика адасушылы а жол бермей, философ а лайы білім ққ қ қ беріп, ойлау а йретеді, сонды тан логиканы білу ажет. Ал ғ ү қ қ таби ат а с йкес мір с ру шін физиканы білу ажет. Этика ғ қ ә ө ү ү қ бізді адам а лайы ты т ртіпке йретеді, сонды тан ол жо ар ы ғ қ ә ү қ ғ ғ ылым. ғылым. ғ

Космология ж не космогонияә Д ниені зіндік дамуы циклді т рде іске асады. рбір ү ң ө ү Ә цикл лемдік ртпен ая талады-б кіл тіршілік ртеніп, Ә Ө қ ү ө д ние ртке айналады. Жа а циклді басында ү ө ң ң творчестволы от (барлы заттарды ры ы бар логос) қ қ ң ұ ғ зіні боынан т рт стихияны, ал ол т ртеуінен- д ниедегі ө ң ө ө ү барлы денелерді жаратады. қ

Неоплатонды мектепқ Негізін алаушы: Плотин немесе оны стазы Аммоний деп саналады. қ ң ұ К рнекті кілдері; Аммоний Саккас 175 -242 ж. ж ө ө Плотин 205 -270 ж. ж Порфирий 232 -301 ж. ж Ямвлих 28/0 -330 ж. ж Прокл 410 -485 ж. ж Неоплатизмде Платонны т ндік-сезімдік д ние мен ң ә ү сезімнен жо ары лемді арсы оюы шегіне жеткізіле ғ ә қ қ дамытылды. Басты назар а ылдан ж не болмыстан жо ары қ ә ғ т пнегіз туралы д ниеге б лінеді. Платон сия ты ү ү ө қ неоплатинестер де бастап ы т пнегіз. қ ү

Философиялы к з арастарық ө қ Бірт тас-Игілік деп санады. Ол а ылмен танылмайды а ылдан жо ары ұ қ қ ғ ғБірт тас-Игілік деп санады. Ол а ылмен танылмайды а ылдан жо ары ұ қ қ ғ ғ экстаз к йінде. Оны андай екені туралы айту м мкін емес – оны андай ү ң қ еместігі туралы айтып терістеуші аны тамалар ар ылы сипаттау а ана болады. қ қ ғ ғ Бірт тасты – (Игілікті ), Плотин с зімен айт анда еш андай кемшілік жо ұ ң ң ө қ қ қБірт тасты – (Игілікті ), Плотин с зімен айт анда еш андай кемшілік жо ұ ң ң ө қ қ қ еште ені ажет етпейді. Бірт тас уа ыттан тыс ары, ол ештенеге мтылмайды, ң қ ұ қ қ ұеште ені ажет етпейді. Бірт тас уа ыттан тыс ары, ол ештенеге мтылмайды, ң қ ұ қ қ ұ рдайым м гі тынышты к йді. Ол зін зі таным процесінсіз-а таниды. йткені ә әң қ ү ө ө қ Ө ол шін білімсіздіктен білімге к шу деген жо. ү ө қ Бірт тас – Игілікті Плотин К нмен салыстырады. К ннен с уле тара аны ұ ү ү ә ғ сия ты, бірт тас- Игіліктен эмоция ар ылы идеялары ( ымдары) бар Болмыс – қ ұ қ ұғ А ыл (Нус) туады. Осылайша бір жа ынан, А ыл – к птеген идеялары бар қ ғ қ ө жиынты болса, екінші жа ынан, А ыл біреу-а. А ыл уа ыттан тыс тіршілік қ ғ қ қ қ қ етеді, зін- зі таниды ж не з мазм нын – идеяларды ойлай отырып, оларды ө ө ә ө ұ жаратады. Б л процесс е жалпы идеялардан (болмыс, оз алыс пен тынышты , ұ ң қ ғ қжаратады. Б л процесс е жалпы идеялардан (болмыс, оз алыс пен тынышты , ұ ң қ ғ қ тепе-те дік пен айырмашылы ) басталып, олардан барлы бас а н рселер туып ң қ қ қ ә жатады.