Етеккір циклыны ң нн ейроэндокринді реттелуі . .

Етеккір циклыны ң нн ейроэндокринді реттелуі. . Репродуктивті денсаулы қРепродуктивті денсаулы қ пен оны ор ау туралы қ ғ т сінік. ү Р йелдер денсаулы ын Қ ә ғ ор ауды йымдастыру қ ғ ұ ҚазҰМУ № 1 АКУШЕРИЯ ЖӘНЕ ГИНЕКОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ

Д ріс жоспарыә Етеккір циклы Функциональды диагностика тесттері (ФДТ) Етеккір циклыны р ң еттелуі Р ҚР Қ йелдер денсаулы ын ор ауды ә ғ қ ғ йымдастыру туралы т сінік ұ үйымдастыру туралы т сінікұ ү

Етеккір циклыны физиологиясың Етеккір циклы (ЕЦ) – – екі етеккір арасында ы ан кетумен ғ қ сипатталады. (етеккірді бірінші к нінен келесі ң ү етеккірді бірінші к ніне дейінгі ң ү аралы ) қаралы )қ

« « Етеккір» термині Екі фазалы менструалды цикл кезінде эндометрийдің сылынуы нәтижесінде әйелдерде жыныс жолдарынан кезеңді қанды бөліністердің болуын айтады. Бұл жағдай пісіп жетілген ұрықтың ұрықтануы болмаған жағдайда болады. Менархе – алғашқы етеккір

алыпты етеккір циклыны сырт ы Қ ң қ параметрлері Ұзақтығы 21 — 35 күнге дейін (60% әйелдерде ЕЦ ұзақтығы 28 күнді құрайды) Етеккір бөлінісі 2 күннен 7 күнге дейін созылады Етеккір күндері қан жоғалту көлемі 40 -60 мл құрайды (орташа 50 мл)

алыпты ЕЦ ш негізгі компоненттен т рады: Қ ү ұ аналық бездік цикл; жатырлық цикл; етеккір толқыны.

алыпты ЕЦ ш негізгі компоненттен т рады: Қ ү ұ Әйел ағзасындағы циклды өзгерістер: аналық безі, гипоталамус-гипофиз- аналық безі жүйесі (( аналық безі циклы); Эстрогендер Прогестерондар 7 -8 14 -16 28 ЕЦ к ндері ү

Биологиялы тос ауылдар – йел а засында ы қ қ ә ғ ғ анатомо-физиологиялы рылымдар қ құ 4. 4. Етеккір – ай сайын жатырды шырышты ң абатыны сылынуы. қ ң Жатырды функциональды абатына ң қ енген микробтар етеккір кезінде сылынып абыну ауруларыны алдын алады. қ ң

алыпты ЕЦ ш негізгі компоненттен т рады: Қ ү ұ Жатырдағы (эндометрийдег іі ) ) циклды өзгерістер (жатырлық цикл); Э нд ом етрий ал ы ды ы қ ң ғ (м м ) (эстрогендер) (прогестерондар) Имплантацияға дайындық

Жатырлы циклқ Екі етеккір аралы ында ы жатырды шырышты ж не ғ ғ ң ә б лшы етті абатында ы циклды згерістермен ұ қ қ ғ ө сипатталады. Циклды фолликулярлы фазасына миометрий ң жасушаларыны гипертрофиясы, ал лютеинді ң фазасына – гиперплазиясы т н. Лютеинді фазада ә жатырды салма ы 5 -10 г дейін л аяды. ң ғ ұ ғжатырды салма ы 5 -10 г дейін л аяды. ң ғ ұ ғ Эндометрийде фолликулинді ж не лютеинді фазалар а ә ғ с йкес пролиферация мен секреция фазалары ж реді. ә үс йкес пролиферация мен секреция фазалары ж реді. ә ү Секреция фазасынан кейін ры тану болма ан ұ қ ғ жа дайда шінші фаза – ғ ү десквамация – етеккір циклы ж реді. үж реді. ү

Эндометрий екі абаттан т рады: қ ұ Базальды қабаты, миометрийге жақын орналасады және эндометрийдің 1/5 бөлігін (1, 0 – 1, 5 мм) алады, етеккір кезінде тек аз ғана бөлігі ғана ажырайды. Базальды қабат арқасында регенерация жүреді. Функциональды қабаты, эндометрийдің 4/5 (4 – 8 мм) бөлігін алады. Шырыш бөлу фазасында функционалды қабаты, компакты және спонгиозды қабаттардан түзіледі. Етеккір кезінде толығымен сылынады. Оның қайта құрылуы призматикалық жасуша нәтижесінде жүзеге асады.

Имплантация а дайындығ қ(эстрогены) (прогестерон)8 Жатырлы цикл қ

алыпты ЕЦ ш негізгі компоненттен т рады: Қ ү ұ Әйел ағзасындағы әр түрлі қызметтерінің физиологиялық өзгерістері (етеккір толқыны). Эстроген Прогестерон

Етеккір тол ынық Екі етеккір арасында ж йелер мен м шелерде циклды ү ү згерістер дамиды ө. . Барлы ж йелер мен а залар згеріске шырайды. қ ү ғ ө ұБарлы ж йелер мен а залар згеріске шырайды. қ ү ғ ө ұ А етеккір алдында 10 -15 мм с. б. б. т мендейді. Е ҚҚ ө ңА етеккір алдында 10 -15 мм с. б. б. т мендейді. Е ҚҚ ө ң алдында эритроциттер 9 %% жо арылайды, ал кейін 15 ғ %% т мендейді. Б л жа дай 8 -10 к нде алпына келеді. ө ұ ғ ү қ т мендейді. Б л жа дай 8 -10 к нде алпына келеді. ө ұ ғ ү қ Негізгі айналымда жо арылайды, кейін т мендейді. ғ ө II фазада ми ыртысында озу рдісі басым, қ қ ү фазада ми ыртысында озу рдісі басым, қ қ ү II II фазада оны тежелуі бай алады. ң қоны тежелуі бай алады. ң қ I I фазада парасимпатикалы қ ж йке ж йесі тонусы жо ары, ал ү ү ғ II II фазада симпатикалы ж йке ж йесіні тонусы жо ары. қ ү ү ң ғсимпатикалы ж йке ж йесіні тонусы жо ары. қ ү ү ң ғ I I фазада ал анша без ызметі згермейді, ал қ қ қ ө II II фазада ызметі жо арылайды. қ ғызметі жо арылайды. қ ғ II II фазада кпе ө гипервентеляциясы жо ары. Е алдында 2 ғ ңгипервентеляциясы жо ары. Е алдында 2ғ ң %% йелдерде к іл к йі б зылыды. ә өң ү ұ

Аналы безіні гормондарық ң Аналы қ безде үш топ гормон синтезделеді : : — эстрогендер, — гестагендер, — андрогендер. II фазада – фолликуллярлы – негізінде эстрогендер бөлінеді. IIII фазада – гестагендер.

Функционалды диагностика тесттері (ФДТ) Етеккір циклыны фазасын аны тайтын ң қ тест: — Базалды температура — Кристаллизация және папоротник симптомы — Қарашық симптомы — Шырыш созылғыштығы

Базальды температура Толық тыныштық жағдайда, таңертең белсенді жұмыс атқармай, таңғы ас алдындағы дене температурасын өлшеу. Етеккір циклының фазасында базальды температура овуляция алдында 37°С 0, 1– 0, 2°С 0, 3°С — 1°С, ал лютеин фазасында 8– 10 күндей температура 37°С жоғары болады. Базальды температураны т сектен т рмас б рын тік ө ұ ұ ішектен лшеп арнайы к нтізбеге жазып ояды. ө ү қ

Ректальды температура Базальды температураны т сектен т рмас б рын тік ө ұ ұ ішектен лшеп арнайы к нтізбеге жазып ояды. ө ү қ екек іі фазалы

Ректальды температура монофазалы

« арашы » симптомы ж не жатыр мойны Қ қ ә шырышыны ңшырышыны ң созыл ышты ығ ғ

« арашы » симптомыҚ қ Жатырдың ішкі кіре берісі 8 -9 күндері кеңейеді ол жерде түссіз шырыш пайда болады. Келесі 2 -3 күнде жатыр мойны каналы әлі кеңейе түседі оның диаметрі 11 /4 немесе 1/3 см дейін болмайды, жатыр мойнының сыртқы кіреберісі қараяды, нәтижесінде көз қарашығы көрініс береді бұл жағдай бірнеше күнге созылады, осыдан кейін ол жер жабылады, ал шырыш жоқ болады.

Шырыш созыл ышты ығ ғ Периовуляторлы кезеңде шырыш ашық түсті, тұтқыр және көп мөлшерде болады (эстрогендердің шыңы нәтижесінде) Бұл жағдай қынап шырышының бөлінуі және вульваның ылғалдануымен жүреді.

Кристаллизация немесе папоротник феномені ЕЦ 9 -к ніү ЕЦ 12 — күні ЕЦ 14 — күні ЕЦ 19 — күні

Аналы безі циклы 2 фазадан т радық ұ 2 — фаза (лютеинді фаза) сары дене жетілуі 1– фаза (фолликулинді фаза) Фолликуланы ңФолликуланы ң дамуы ж не пісіп ә жетілуі овуляциямен ая талады қая таладық

I фаза – фолликулланы пісіп жетілуің Цикл ағымында бір фолликулла пісіп жетіледі. Доминантты фолликулланың іріктелу себебі белгісіз. Фолликулярлы эпителий дәнді жасушаға ауысып, тез жылдамдықпен көбейеді, нәтижесінде фолликуланың дәнді қабығын ( stratum granulosum ) түзеді. Бұл жасушалар шырыш бөледі де дәнді қабаттың арасында жиналады.

Доминантты фолликула ЕЦ бірінші к ндері ү dd — 2 мм, 14 к нде 21 мм дейін лкейеді. ү ү — 2 мм, 14 к нде 21 мм дейін лкейеді. ү ү Осы уа ыт аралы ында фолликулярлы қ ғ қОсы уа ыт аралы ында фолликулярлы қ ғ қ с йы ты 100 есе жо арылайды. Базальды ұ қ қ ғ мембранада ы жайыл ан гранулезді ғ ғ жасушалар 0, 5 х10 66 нен 50 х106 6 жо арылайды. Фолликулалар с йы ты ында ғ ұ қ ғ ЕЕ 22 ж не ФСГ де гейі к бейеді. Еә ң ө 2 2 к беюі ЛГ ө шы уын ж не овуляцияны реттейді. ғ әшы уын ж не овуляцияны реттейді. ғ ә II фаза – фолликуланы пісіп жетілуі ң фаза – фолликуланы пісіп жетілуің

I фаза – фолликуланы пісіп жетілуің Овуляция кезінде ооцитте мейоз үрдісі қайта жаңарады. Пайда болған сұйықтық ұрық жұмыртқасын периферияға ысырады, ол жерде дәнді жасушалы қабат жұмыртқа жотасын түзеді, жасушалардың кейбір бөлігі фолликулалардың перифериясына ығысып сол жерде дәнді мембрананы (( membrana granulosus ) ) түзеді.

II фаза – фолликуланы пісіп жетілуің Пісіп жетілу кезе інде фолликуллярлы ң с йы ты абыр асы созылады, ры ұ қ қ қ ғ ұ қс йы ты абыр асы созылады, ры ұ қ қ қ ғ ұ қ ж мырт асы 100 -180 мкн дейін л аяды. ұ қ ұ ғ Ж мырт а жотасында орналас ан ры ұ қ қ ұ қЖ мырт а жотасында орналас ан ры ұ қ қ ұ қ ж мырт асы шыны т різдес абы пен ( ұ қ ә қ қж мырт асы шыны т різдес абы пен (ұ қ ә қ қ zona pellicida ) аптал ан. Б л абы та жасуша қ ғ ұ қ қ радиалды орналас ан «к н с улесі» к рінісін қ ү ә ө т зеді. Б л жа дай Граффов немесе лкен ү ұ ғ ү пісіп жетілген фолликулла деп аталады. Фолликуланы пісіп жетілу за ты ы 14 ң ұ қ ғ к ннен кем емес. С йы ты ты л аюы ү ұ қ қ ң ұ ғ мен лшеміні ары арай суі н тижесінде ө ң қ ө ә пісіп жетілген фолликулла аналы без стіне қ ү арай ы ысады. қ ғ

Овуляция лкен пісіп жетілген фолликуланы Ү ң базалды мембранасыны жарылуы ң н тижесінде ж мырт а жасушасыны ә ұ қ ң шы уы. ғ Жарыл ан фолликуланы абыр асына ғ ң қ ғ ан йылумен ж реді. қ құ ү Егер ры тану болмаса, онда ж мырт а ұ қ жасушасы 12 -24 са ат ішінде б зылыс а ғ ұ қ шырайды. ұ

алыпты етеккір циклы кезінде бір ана фолликула Қ ғ пісіп жетіледі, ал аны атрезия а шырайды, б л қ ғ ғ ұ ұ кезде фолликула с йы ты ы сорылып, фолликула ұ қ ғ уысы д неккер тінге толады. қ ә Барлы репродуктивті кезе де 400 ж мырт а қ ң ұ қ жасушасы пісіп жетіледі, ал аны атрезия а қ ғ ғ шырайды. ұ Овуляция т рлері: ү спонтанды. спорадикалы. қ

II – лютеинизация фазасы ►► Овуляциядан кейінгі фолликуланы айта дамуы. ң қ ► Сары дене – б л фолликуланы д нді ұ ң ә абатында ы жасушалар, олар овуляция кезінде қ ғ жинал ан липохромды пигментацияны серінен ғ ң ә сары т ске боялады. ү ► Тіндер, ішкі шекара жасушалары лютеинизация а ғ шырайды, н тижесінде теколютеинді жасушалар а ұ ә ғ айналады.

IIII – лютеинизация фазасы Егер ры тану болмаса сары дене 10 -14 к н ана мір ұ қ ү ғ ө с реді, осы уа ыт аралы тарында мынандай сатылардан ү қ қ теді: ө — пролиферация сатысы (д нді жасушаларды еніп суі ә ң ө ж не ішкі шекара гиперемиясы), ә — васкуляризация сатысы ( ан тамыр а бай торларды қ ғ ң пайда болуы), — регрессия сатысы (дегенеративті жетілу, жасуша т ссізденуі ж не сары дене к леміні кішіреюі). ү ә ө ң 1 -2 айдан кейін сары дене орнына а дене пайда қ болады, содан кейін ол сорылып кетеді.

Эстрогендерді жо ары м лшеріні за сер етуі эндометрийді ң ғ ө ң ұ қ ә ң строма бездері мен ан тамырларды пролиферациясыны шектен қ ң ң тыс суіне келеді ө ә 0 7 14 21 28 35 алыпты Қ Эстроген Прогестерон Эстроген В связи с отсутствием овуляции и желтого тела секреции прогестерона для секреторной трансформации пролиферативного эндометрия и его нормального отторжения не происходит

Етеккір цикліні реттелуің Репродуктивті жүйе 5 деңгейге бөлінеді: I деңгей: тіндер — нысанасы –– гормондар жиналатын н кте. Олар а жыныс а залары, с т ү ғ ғ ү бездері ж не теріні т кті фолликулалары ә ң ү жатады. Бір де гейде жасуша ішілік медиатор, ң протогормон, циклды АМФ, ыш ыл, қ қ жасушалы регулятор – простоглондиндерге қ жатады.

Етеккір цикліні реттелуің II де гей: эндокринді бездер ң – аналы қ без (гранулезді ж не тека-клеткалары). ә(гранулезді ж не тека-клеткалары). ә Оларда стериодты биосинтезі, эстрадиол, қОларда стериодты биосинтезі, эстрадиол, қ прогестерон ж не тестостерон к рделі рдісі ә ү ү ж реді. ү

Етеккір цикліні реттелуің III де гейі: ң гипоталамусты ң гипофизарлы шекарасы. Ол нейрондарды іске қосып, вентро және дорсомедиалды аркуатты ядролар түзіп нәтижесінде гипофизарлы релизинг гормоны (ГРГ) – либерин түзіледі, ол химиялық құрылымы жағынан декапептидке жатады.

Етеккір цикліні реттелуің IV деңгей: гипоталамус V деңгей: ОЖЖ экстрагипотоламусты құрылымы.

Етеккір циклыны реттелуің Бас миы Гипоталамус Гипофиз Аналы без қ Эндометрий Етеккір негізіні ң патогенезіні негізі ң болып гипотоламус-гипофиз- аналы без – жатыр қ ызметіні қ ң б зылыстары болып ұ табылады.

Гипоталамус А залардығ негізгі реттелу орталы ы болып табылады. ң ғ Гипотоламуста ж йке трансформациясыны импульсі ү ң гуморальді ж реді. Б л жерде шы арыл ан гормон ү ұ ғ ғ гипофиз гормонын стимулдейді ж не ингибирлейді. әгипофиз гормонын стимулдейді ж не ингибирлейді. ә здіксіз (тоникалы ) фоллитропин ж не лютропин Ү қ ә секрециясы гипоталамус ядросыны аркуатты ж не ң ә вентромедиалды ядросыны ар асында дамиды. б л ң қ ұ кезде жо ары м лшерде б лінген гормондар ғ ө ө фолликуланы пісіп жетілуін ша ырады, біра ң қ қфолликуланы пісіп жетілуін ша ырады, біра ң қ қ овуляцияны тез дамуына осымша тез лютропин ж не ң қ ә фоллитропин гормондарыны шы арылуы ажет (циклді ң ғ қ секреция), б л жа дай супрахизматикалы ядроны ұ ғ қ ңсекреция), б л жа дай супрахизматикалы ядроны ұ ғ қ ң любериндеріні сері н тижесінде ж зеге асады. ң ә ә ү

Гипофизден б лінген гонодотропиндер өГипофизден б лінген гонодотропиндер ө аналы бездегі эстроген мен қ гестагендерді секрециясын ң ша ырады. Тікелей байланыс ан қ қ аналы без гормондары жеткілікті қ де гейге жеткенде со ылары ң ңғ гонадотропты гормондарды б лінуіне ң ө тежегіш сер етеді. (кері байланыс) әтежегіш сер етеді. (кері байланыс)ә

Етеккір циклы келесі жолдармен ж зеге ү асады: Гонадотропин, рилизинг-гормон, ФСГ және ЛГ – ның тоникалық секрециясын стимулдейді. Олар фолликулалардың дамуы мен өсуін реттейді. Гонадотропин рилизинг-гормонының циклды секрециясы гонодотропиннің және эстрогендердің максимальды өндірілуін шақырады, бұл овуляцияға әкеледі. Осы уақытта қандағы эстрогендердің саны ФСГ-нің секрециясын тежейді, нәтижесінде ЛГ – секрециясы активтенеді.

Етеккір циклі келесі жолдармен ж зеге ү асады: ЛГ сары дене т зілуін стимулдейді н тижесінде ү ә прогестерон секрецияланады. Прогестерон м лшеріні к беюі лютропин ө ң ө секрециясын тежейді. ( айта байланыс) қсекрециясын тежейді. ( айта байланыс)қ Гипотоламус, гипофиз, аналы без гормондарыны қ ңГипотоламус, гипофиз, аналы без гормондарыны қ ң де гейі т мендеуі н тижесінде етеккір басталады. ң ө ә Гипотоламус – гипофиз ж йесіні ызметіне, ү ң қГипотоламус – гипофиз ж йесіні ызметіне, ү ң қ веготативті ж йке ж йесі ж не жатырды ү ү ә ңвеготативті ж йке ж йесі ж не жатырды ү ү ә ң биологиялы активті заттарынан шы ан импулстер қ ққ сер етеді. Олар а аминдер (катехоламиндер, ә ғсер етеді. Олар а аминдер (катехоламиндер, ә ғ серотонин, простоглондиндер) шишка т різді дене, әсеротонин, простоглондиндер) шишка т різді дене, ә эндокринді бездерді перфериялы гормондары ң қ ( ал анша, б йрек сті, ас азан асты бездері ж не қ қ ү ү қ ә т. б. ) жатады.

Репродуктивті ж йеү йел а засыны е ма ызды ж мысы Ә ғ ң ң ң ұ болып зіне т н а заны д ниеге келу ө ә ғ ү ә болып табылады. Олар а: орталы б лім (гипоталамус, ғ қ өОлар а: орталы б лім (гипоталамус, ғ қ ө гипофиз) ж не перифериялы (аналы ә қ қгипофиз) ж не перифериялы (аналы ә қ қ без, жыныс а заларыны нысана ғ ң а залары) жатады. ғ

Жан яны жоспарлауды ұ ң 5 принциптері: 1. 18 жас а дейінгі ж ктілікті алдын қ ү ң алу; 2. 35 жастан ас ан йелдердегі қ ә ж ктілікті алдын алу; ү ң 3. Интергенетикалы интервалды 2 қ ң жылдан кем болмауы; 4. К п босан андарды ауіп тобына ө ғ қ б ліп арастыру, алдын алу ө қ шараларын ж ргізу; ү 5. ЭГА бар йелдерді сауы тыру, ә қ ж ктілікке арсы к рсетулер болса ү қ ө ж ктілікті алдын алу ү ң

Жас спірімдер мен йелдердегі ауруларды дамуына, ө ә ң ж ктілік пен босану а ымыны ас ынуына, перинатальды ү ғ ң қ патология а сер ететін леуметтік факторлар ғ ә ә олайсыз экологиялы жа дайлар Қ қ ғ ндірістік зияндылы тар; Ө қ Жан яны т менгі экономикалы де гейі; ұ ң ө қ ң Д рыс тама танбау; ұ қ Ата анасыны зиянды деттері: ң ә алкоголизм, темекі тарту, наркомания; Елдегі психологиялы жа дай; қ ғ Халы м дениетіні т мендігі, қ ә ң ө Кейде ж кті ж не босанушы йелдерге ү ә ә мамандандырыл ан медициналы к мекті ғ қ ө ң к рсетілмеуі. ө

Р йел денсаулы ын ор ауҚ ә ғ қ ғ Арнайы статистика м ліметтері ә бойынша Р со ы жылдары ана Қ ңғ мен бала ліміні к рсеткіштеріні ө ң ай ын т мендеуі бай алады, біра қ ө қ қ олар ТМД мен Еуропа елдеріндегі аналогиялы к рсеткіштерден қ ө жо ары болып отыр. ғ

Н рестені денсаулы ы ә ң ғ анасыны ң репродуктивті денсаулы ына ғ ты ыз ғ байланысты. Сонды тан гинекологиялы ауруларды қ қ ң алдын алу керек : (Балаба шалар мен қ мектептерде алдын алу шараларын ж ргізу). ү Жас спірімдерді сексуальды т рбиелеу ө ә Ата анасыны репродуктивті денсаулы ын ң ғ са тауда қ жан яны жоспарлауұ орталы тары қ ма ызды р л ат арады, оларды ж мысы ң ө қ ң ұ т сіктерді алдын алу а, йелдерді ү ң ғ ә ң репродуктивті денсаулы ын са тау а ғ қ ғ ба ыттал ан. ғ ғ

йел денсаулы ын ор ау Ә ғ қ ғ Р за дарында к рсетілген Қ ң ө 07. 2010 ҚР ДСМ № 498 бұйрығы “ Ана мен бала денсаулығын қорғаудағы медициналық мекемелерде стационарлық көмек көрсету ережелері ” 28. 05. 2010 ҚР ДСМ № 388 бұйрығы “ Ана мен нәресте өлімінің алдын алу шарттарын бекіту ” 28. 05. 2010 ҚР ДСМ № 389 бұйрығы “ Жүкті, босанушы, босанғаннан кейінгі әйелдердің шұғыл жағдайларында көмек көрсету ережелерін бекіту ” 31. 05. 2010 ҚР ДСМ № 395 бұйрығы “ Жүкті, босанушы, босанғаннан кейінгі әйелдердің жағдайларын бақылаудағы кейбір сұрақтар ”

Назар аударып ты да андары ыз а ң ғ ң ғ рахмет!